Kirmanckî bi serrano raştê xeylêk teda û zextan yeno. Dewleta tirkan a nîjadpereste wareyê pêroyî de qestî gamanê şênberan nêerzena. Serdestî plan kenê ke peynîya kirmanckî bîyarê. Hetek ra kî kirmancî têkoşînê qerardarî kenê. Hunermendî, şaîrî, nuştoxî, edebîyatkarî, açarnayoxî ûsn. seba estbîyayîşê kirmanckî xover danê û berhemanê erjayeyan peyda kenê. Înan ra ju kî hunermende Mavîş Guneşer a. Ma na heşte aye de muzîk û zonî ser o sohbet kerd.

Ma bixêr dî, yeno zanayene ke şima kilamanê xo zafane kirmanckî vanê. Gelo nê hîsî senên dest pêkerd? Şima key dest pê muzîkî kerd?

Ez sifte Stenbol de Merkezê Kulturî yê Mezopotamya (MKM) de vejîya sehne. Xora mi aye ra ver kî domanîya xo de hem kurmancî hem zazakî kilamî vatêne. Şima kî zanê ke ez Gimgim ra ya. Hetê ma de kilamî zafane kurmancî yenê vatene. Cuya ma de hertim muzîk est bî. Dewe de her deqa teyîbe cenayêne. Ma dengbêjî û kilamê bînî goş dayêne. Pîlanê ma goş dayêne.

Gelo nameyê eşîra şima çik o?

Ez şêx hesenij a.

Zerreyê keyeyî de kirmanckî qisey kenê yan tirkî serdest a?

Ju kêneka mi est a. A êdî pîl bîya. A mi de qetî kirmanckî qisey kena. Mi domanîye de zonê xo qisey kerdêne û waşt ke wa kêneka mi kî zonê maya xo qisey bikero. Ma tenê bibext îme ke resayîme kultur û zonê xo. Nika ez wazena kêneka mi zonê xo dewam bikero. Gama ke kêneka ma ameye dinya, ma zerreyê keyeyî de tirkî tomete kerde. Ma dîktatorîye viraşte (huyena). Dîktator kî ez bîya.

Zon de dîktatorîye rind û feydedar a..?

Heya rast o. Kêneke nika goreyê ma rindêr qisey kena. Çike ma aye de zon qet nêbirna. A key ke çekuyêke nêzana, almankî ra gêna. Ma kî tirkî ra gênîme. Hama ma her çîyê xo kirmanckî kenîme. Pêrodayîşê ma kî, huyayîşê ma kî kirmanckî yo. Kêneka ma tirkî nêzana, ju kî hez nêkena; ez kî almankî zêde nêzana. Coka ra ma bi hawayêkê mecburî mabênê xo de kirmanckî qisey kenîme.

Şima homa vat ke MKM de gurîyayî. Gelo grûba Agirê Jiyanî de caro kar kerd?

Heya ez uca de gurîyaya. Şima zî zanê na grûbe 1991-1992yan de ameye awan kerdene. 3 embazê jubînî Tuzla de mendêne û kilamî vatêne. Ê şîyê MKM û uca de dest pê grûbe kerdê. Serra 1994î de ez kî şîya MKM. Mi waşt kilaman vajî. Agirê Jiyanî vat “bê leweyê ma”. O waxt grûbe de 3 camêrdî û ju cinîye est bîyî. 2 serrî ra zêdeyêr ma pîya vejîyayîme sehne. Ma kewtîme studyo û album viraşt. Nameyê ci “Bêhna Adare” bî. Mîsal nê albumî de kilama “Şemamê” herêma Gimgimî ra ya. Normal de mi bi Şenerî (Yildiz) ya na kilame bivatêne. Hama polîsî ez girewt. Ey ra ver serra 1994î de zî ez kewta hepsxane. Coka ra ez nêeşkaya tewrê albumî bibî. Eke bibîyêne, Şemamê mi vatêne.

Şima hepsxane ra dima êdî MKM de dewam nêkerd?

Nê. Hepsxane de mi zonê xo de kilamî nuştî. Ez uca de 7 aşmî menda. Nê aşman de mi repertuarê xo viraşt û vejîyaya. Ez şîya Unkapani. Ju fîrma est bî, vengê mi ra zaf hez kerdêne. Înan waşt albumê mi bivirazê. Mi kî vat “eke kilamê ke mi hepsxane de nuştê qebul kenê, beno”. Înan kî qebul kerd. O wext MKM de derheqê kirmanckî de zêde eleqe çîn bî. Înan albumêk viraştêne, kirmanckî têna ju kilame kerdêne ci. Mi kî reaksîyon mojna. Albumê xo de eksê ci ju kilama kurmancî vate. Albumo ke mi serra 1998î de vet de 10 kilamê kirmanckî, ju kilama kurmancî est bîyî. Nê albumî de hetkarîya maya mi kî zaf bîye. Metnê kilaman aye kontrol kerdêne. Homa-homa ez ke kilamêke nusena, maya xo ra pers kena. Çend serrîyo êdî a kî bîya şaîr (huyena).

Bado şima grûba Lîlîthî de kî ca girewt?

Tirkîya de zaf tedayî û muhakemekerdişî est bîyî. Coka ra ez serra 2000î de ameya Ewropa. Mi Berlîn de grûba Lîlîthî ra tayê mordemî nas kerdî. Înan mi rê vat ke “bê ma de bigurî”, mi kî qebul kerd. Ma pîya 3-4 serrî gurîyayîme. Ma pîya albumo bi nameyê “Gogun Yarisi (Nêmeyê Asmênî)” viraşt.

Gelo muzîkê şima ser o tesîrê Metîn-Kemal Kahramanî senên bî? Şima senên şîrove kenê?

Mi raver Berlîn de Kemal Kahraman nas kerd. Berlîn de ju cafe est bî, nameyê ci Cafe Gimgim bî. Hama no cafe bi destê xinûsijan amebî akerdene. Mi uca de pers kerd “ju xinûsij senên yeno cafe keno ya û nameyê ci Gimgim keno?”. Wayîrê cafe mi rê vat ke “maya mi Gimgim ra ya” û huya. Xinûs xora ma ra nêzdî yo. Cafe de mi rê vatî ke Kemal Kahraman albumê mi zano û vengê mi ra zaf hez keno. Ju kî vatî ke Kemal Kahraman kî zaf yeno cafe û peyê cafe de odayêke est a, uca de gurîno. Dawule cineno û seba albumê “Meymanî” prova keno. Seba ke şar keye de veng ra nerehet beno, Kemal Kahraman cafe de gurîno. Raver mi bawer nêkerd. Bado mi vat “çiqas rind, ez wazena ey nas bikerî”. Axirê ma jubînî nas kerd. Ma niştîme ro, 4-5 saetî sohbet kerd û ey ra tepîya jubînî ra qet nêvisîyayîme ra (huyena). O wext 2001 bî. Zimistan qedîyayêne. Kemal zaf biaqil bî. Fikr û perspektîfê ci zaf berz û cîya bî. Ez ci ra zaf tesîrdar bîya. Mi hende hunermendan de sohbet kerd. Qet juyî de mi sohbetê Kemalî nêhesna pê. Ey de îtîqat, zon û hunerî ser o pêserîya entelektuele est bîye. Ez ci ra maliq bîya. Aye ra tepîya Kemalî mi rê vat ke “ma albumê Meymanî virazenîme. Eke wazena, bê ma de vokal bike.” Ez kî zaf şad bîya. Çike o wext Metîn-Kemal Kahraman namdar bî. Mi kî vat “seba mi rûmet o”. Bado mi album de vokal kerd. Album virazîya, tayê konserî organîze bîyî. Mi kî nê konseran da ca girewt. Ju kî ma Kemalî de cade bîyîme waştî. Sodir û şan de ameyêne têlewe. Ez 18 serrî bi Kemalî pîya menda. Ma şan û sodir kultur, zon, îtîqat û Dêrsimî ser o sohbet kerdêne.

Şima mabênê xo de zafane kirmanckî yan tirkî qisey kerdêne?

Gama ke kêneka ma ameye dinya, ma hertim mabênê xo de kirmanckî qisey kerdêne. Hama key ke ma babeta enteletuele ser o sohbet kerdêne, tirkî gurênayêne. Cuya rojane de ma zafane kirmanckî qisey kerdêne.

Heta Metîn-Kemal Kahramanî şima de Dêrsimî ser o eleqedarîye est bîye?

Nê zêde çîn bî. No kî zaf muhîm o. Ez xêrê înan zaf çî musaya. Mi muzîkê Dêrsimî nas kerd. Muzîkê Gimgim û Dêrsimî zobîna yo. Mîsal Metînî de zaf qeydî est ê. O xora dewan de zaf fetelîyeno û cigêrayîş keno. Coka ra mi xêrê înan vîrê Dêrsimî yo kulturkî û dinyaya bîne nas kerde.

Xora key ke mordem kilamanê şima goş dano, vano qey na hunermende Dêrsim ra ya…?

Tebîî aksent yan fek zî muhîm o. Fekê mi ma vajîme fekê Xozatî ra nêzdî yo. Ez zaf rind fam kena. Ge-ge fekê mi zî cîya beno. Mesela rojêke mi bi Kemalî ya kilama “Roj Vejîno” ser o gurîyêne. Mi vat “roj vejîno tarî şono”, Kemal şaş bî û vat “şono çik o, ‘sono’ vaje” (huyena). Mi sifte kerdêne têmîyan. Zonê mi zonê Gimgimî ser o bî. Nika êdî fekê Dêrsimî zana.

Şima ju albumê şuwaranê Dêrsimî yo bi nameyê “Ax de Vajî” vetbî. Nê albumî de şima “Şuwara Findiq Axayî” vanê. Raştî vengê şima zaf rind şono. Gelo na şuware şima senên daye arê?

Na şuware eslê xo de ma youtube ra girewte. Hama a arşîvê Metîn-Kemal Kahramanî de kî est bîye. Çîyêko ke youtube de bî, kilm bî. Ma şuware kerde derg. Ma qayît kerd ke şuwara Findiq Axayî est a. Hama tayê kesan ra kî pers kerd gelo kêmasîyî est ê. Ma ê kêmasîyî tespît kerdî û şuware arde pêser. Yanî ma albumê “Ax de Vajî” de puzzle temam kerd. Ju kî ez çîyî vajî, tayê vanê a şuware şuwara Welîyê Uşenê Îmamî nîya. Her wext însan raştîye rind nêzano.

Şima tebîî zonê ma rê xizmetêkê bêhempayî kenê. Bi şima peynîya zonê ma se bena? Zon xo xelisneno?

Bi rastî zonê ma zaf dewlemend o. Ma naye zêde nêzanîme. Zonê ma de nameyê her çî est o. Karî yan fîîlî kî zaf ê. Zonê ma gereko mekteban de êdî bêro wendene. Ez bawer kena, zonê ma do xo bixelisno. Tebîî zonê ma sey verênî nêmaneno, vurîyeno. Mîsal almankî kî nîya ya. Naye ra se serrî raver almankî xeylê zobînin bîye. Ciwanê almanan nika nêeşkenê almankîya verêne fam bikerê. Senî ke rûyê însanî qirmiçîno, zon kî qirmiçîno, pîl beno û vurîyeno. Ma şîkînîme zonî raver berîme û çekuyanê neweyan bivirazîme. Mîsal mi keyeyê xo de çend çekuyî viraştî.

Tayê nimuneyan şîkînê bidê?

Mesela tirkî de vanê “dondurma”. Ez fikrîya û mi çekuya “cemedin” viraşte. Reyna ez çekuya “vindergeh” yan “vindegeh” gurênena. Tirkî de “durak, îstasyon” vanê.

Seke ferheng de çekuya “vindegeh” est a? Gelo şima qayît kerd?

Raştî? Ez nêzana. Na çekuye mi Mesut Asmên Keskînî rê kî pêşnîyaz kerdbî. Yanî mordem şîkîno çekuyan bivirazo. Têna kirmanckî de nê, ê zonanê bînan de kî xeylêk çekuyî ameyî viraştene. Mentiq eynî yo. Ez fikrîyena ke zonê ma cuye de maneno. Îmkanê ci est ê. Zonê ma dewlemend o û ma zaf îme. Xeylêk sûkî û dewê ma est ê.

Mavîş Guneşer kam a?

Qezaya Gimgimî ya Mûşî de serra 1975î de ameye dinya. Seba ke pîyê ci karmend bî, aye sûkanê cîya-cîyayan de perwerde girewt. Domanîya xo ra muzîkî de eleqedar bîye. Serra 1994î de grûba Agirê Jiyanî de dest pê muzîkê profesyonelî kerd. Çend aşmî zîndan de mende. Dime ra vejîyaye teberê welatî. Almanya de muzîkê xo rê dewam kerd. Raver bi grûba Lîlîthî, bado bi Metîn-Kemal Kahramanî pîya gurîyaye. Nika Almanya de ciwîyena.