UNESCOyî 21ê sibata 1999î de Roja Ziwanê Dayike ya Dinya qebûl kerde. 25 serrî yo pêro dinya de xeylêk şarî na roje bi coş û kelecan bimbarek kenê. Gelo Tirkîya û Kurdistan de rewşe senîn a? Bêguman ziwanê kurdan binê tehlukeyê çînbîyayîşî de yo. Dewleta tirke qestî tedbîran nêgêna. Serdestî plan kenê ke ziwanê kurdan erdê Kurdistanî ra wedarnê. Bi nê hawayî ê wazenê peynîya şarê kurdî bîyarê. Çike ê zanê ke ziwan sey bingeyê awanî yo. Eke binge qels bî, awanîye zî rijîyena. Dewleta tirke kena ke dînamît bierzo bingeyê na awanîye. Seke fîlozofo çînij Konfuçyusî vatêne “eke şima wazenê şarêkî çîn bikerê, verî ziwanê ey ra dest pêbikerê.”
Kirgizan de vateyêkê verênan o balkêş est o. Ê vanê ke çarenusê şarêkî bi çarenusê ziwanêkî eynî yo. Yanî eke ziwan mireno, o şar zî mireno. Ewro Tirkîya û Bakurê Kurdistanî de no proses est o. Birastî dewleta tirke se serrî yo polîtîkaya tedakere û nîjadpereste ana ca. Zanîyeno ke serra 1925î de Planê Islahatê Şarkî virazîya. Goreyê nê planî vera ziwanê kurdan polîtîkaya lêşine dest pêkerd. Wareyê pêroyî de û bazar de gama ke kurdan ziwanê xo qisey kerdêne, cade ceza dîyêne ci. Bi kilmî kurdî raştê “hovîtîye” amebî.
Nîjadperestîya seserre
Dewleta tirke dima ra polîtîkaya nîjadpereste dewam kerde. Tayê kitabî ameyî nuştene ke qaso ke “şaro kurd çîn o, rîçikê kurdan girêdayîyê nîjadê tirkî yo.” Mîsal nameyê Dêrsimî sey “Tuncelî” bedilîya. “Teorîsyenê” nê nameyî Abdullah Alpdoganî vatêne ke tirkî madenkarî de zaf “qabîlîyetdar” ê û înan Asyaya Mîyayêne ra koç kerd, ameyî Dêrsim û wareyê “bronzî” de karê xo dewam kerd. Yanî Alpdoganî îdîa kerdêne ke şarê Dêrsimî “tirk” o. Hem vatêne dêrsimijî tirk ê, hem zî cinîye, camêrd û domanî bi hovî qir kerdî.
Qayûmistanê Erdoganî
Rixmo ke tayê “reformê taktîkî” virazîyayî, polîtîkaya înkarkerdişî heta nika dewam kerd. Xora nêzdî 8 serrî yo Kurdistan de qayûman îradeyê şarî diznayo. Erdoganî “qayûmistan” awan kerdo. Her qayûm “Erdogano qij” o. Otokrat senî ke dizdîye û nîjadperestîye ramneno, qayûmî zî ey taqîp kenê. Ê birastî vera ziwanê kurdî bi hawayêkê “koyî” têgêrenê. Pêro şaristananê Bakurê Kurdistanî de na koyîye yena çaxkerdene. Qayûman de “kurdofobîyêka” bêsînore est a. Ê nê “enfeksîyonî” wayîranê îqtîdarî ra gênê. Gama ke kuçeyan de yan wareyê pêroyî de bi kurdî çekuyêke eşnawenê, sey xenzîr o ke rime weno borenê.
Dersê weçîniteyî
Ewro rewşa ziwanê kurdan astêka xirabe de ya. Îqtîdar qestî nê ziwanî sey fermî nêşinasneno. Têna wendegehan de tayê dersanê weçîniteyan dano. Nê dersî bêşik qîm nêkenê. Hewteyêk de 2 saetî kêm ê. Yew zî zafêrîya kurdan nêwazena ke ziwanê xo yê dayike bibo ziwano weçînite. Kurdî welatê xo de bi zorî tirkî musenê û ziwanê xo weçînenê. No seba şarê kurdan “şerm” o. Wa her kes bizano ke dersê weçîniteyî “dafikêk” a. Hukmat xora wazeno ke domanê kurdan têna dersanê weçîniteyan bigêrê. Peynî de wayîrê dewlete do bivajê ke “êdî ziwanê dayike de perwerde hewce nêkeno. Xora şima ziwanê xo de hewteyêk de 2 saetî perwerde gênê. Şima xora na rewşe qebûl kerda.” Bi kilmî ganî kurdî armancê xo bizanê û aye gore têbigêrê.
