“Melodiyên ku ji Endulusê derketine bi hostatiya Ziryabê Kurd jiyan da flamencoyê.”

Li gorî hin çavkaniyan, Ziryab (Ebû’l-Hesen Elî bin Nafî) di sala 789’an de li gundekî Mûsilê di malbateke kurd de hatiye dinê. Dîroknas û zanyarên girîng ên wek Îbn Xeldûn Ziryab wek kurd qebûl dikin. Dîroknasê kurd M. Emîn Zekî nivîsiye ku Ziryab kurd bû û li Mûsilê hatiye dinyayê. Rojhilatnasên rojavayî yên naskirî yên wek Sigrid Hunke jî Ziryab wek ciwanekî kurd bi nav dikin.

Hin awayên muzîkê û teknîkên lêxistina enstrumanan ku Ziryab bi kar tîne, taybetmendiya muzîka kurdî ne. Tê zanîn ku Ziryab beriya koçkirina Endulusê li qesra Xelîfeyê Ebasî li Bexdayê kar kiriye. Tê zanîn ku di vê serdemê de mûzîkjenên kurd di qesra Bexdayê de xwedî cihekî girîng bûn.

Dema ku di sedsala 9. de li cîhana Îslamê pêşketineke mezin a çandî diqewime, muzîkjen, zanyar û helbestvanê navdar Ebu’l-Hesen Elî bin Nafî ku bi navê Ziryab tê naskirin, ji Bexdayê koçî Endulusê dike. Wisa tê fikirîn ku koçkirina Ziryab ji Bexdayê ber bi Endulusê ve ne yek sedem bû, belkî ji gelek faktoran pêk hat. Vê koçberiyê bandoreke kûr li jiyana Ziryab û karê muzîkê kir û kir yek ji sembolên herî girîng ên Endulusê.

Ziryab bi nûjeniyên xwe yên di warê mûzîkê û performansa xwe ya mûzîkê de navê xwe bi herfên zêrîn di dîrokê de hişt. Nûjeniyên ku wî di dema xwe ya li Endulusyayê de anîne ser muzîkê, bi taybetî ji nû ve dîzaynkirina amûra ûdê, ku ew kiriye pênc têl, û îcada wî ya gelek meqamên nû, şopên kûr li ser muzîka spanî hiştin. Teoriya muzîkê ya Ziryab hişt ku çanda muzîkê ya misilmanên Endulusî bi muzîka herêmî ya Îberî re bibe yek, bi vî rengî rê li ber jidayikbûna flamenco vekir.

Flamenco formek muzîk û dansê ya bêhempa ya Spanyayê ye ku di sedsala 18-an de li herêma Endulusyayê derketiye. Ev forma hunerî ji bandorên cihêreng ên wekî mîrata muzîka Ziryab, muzîka gelêrî ya spanî ya herêmî û çanda cengene têkiliyeke. Flamenco ji sê hêmanên sereke pêk tê: strana (cante), dans (baile) û gîtar (toque). Van pêkhateyan ji ber tundiya xwe ya hestyarî û serweriya teknîkî radiwestin. Koka flamencoyê wekî mozaîkek ku çandên kurd,ereb, cihû, cengene û herêmî yên spanî tevdigere tê hesibandin. Têgihîştina mûzîkî û nûjeniyên ku Ziryab anîne Endulusê, di pêkhatina pêkhateya melodîk û rîtmîkî ya flamencoyê de rolek girîng lîstine.

Mîrata Ziryab û têkiliya di navbera çandên muzîkê de

Şoreşa muzîkê ya ku Ziryab li Endulusê dest pê kir, ne tenê li ser muzîka spanî bandor li çandên muzîkê yên li erdnîgariyek berfireh jî kir. Dema ku bandora Ziryab di zayîna flamencoyê de bi zelalî tê dîtin, ev têkilî di kevneşopên muzîkê yên din ên wekî muzîka kurdî de jî têne şopandin. Dibe ku awaz û rîtmîk a muzîka kurdî jî bi heman awayî di bin bandora nûjeniyên Ziryab de be. Kevneşopiya dengbêjiyê jî mîna flamencoyê bi kûrahiya hestyarî û dewlemendiya xwe ya vegotinê derdikeve pêş.

Nûjeniyên muzîkê yên Ziryab, rîtmên dilşewat ên flamenco û destanên Dengbêjî mîrateya çandî ya hevpar a mirovahiyê pêk tînin. Her çend ev her sê çandên muzîkê di erdnîgarî û demên cûda de derketine jî, ew hestek mirovî û enerjiya afirîner a hevpar parve dikin. Gerdûnîbûna muzîkê vê yekitiya balkêş radixe ber çavan ku çandên cihê di bin serokatiya Ziryab de li hev dicivin û hev dewlemend dikin.

Ziryab, flamenco û dengbêj mînakên herî baş ên hêza gerdûnî ya muzîkê û şiyana wê ya ku çandên cuda li hev bîne. Van her sê kevneşopiyên muzîkê bi parvekirina hestek hevpar a mirovî û enerjiya afirîner beşdarî afirandina mîrateya çandî ya dewlemend a mirovahiyê dibin.

Çavkanî:

Kurd- Ziryab- Dîroka Kurdî ya ku çanda Endulusya û Spanî ava kir http://www.bitlisname.com/tag/ziryab/

Bandora Muzîkjen Ziryab li ser Jiyana Çandî ya Endulusî û Ewropayê ji berê heta îro https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/530686