Trawma herçiqasî bandoreke mezin li ser pêşeroja zarokan bike jî, bi rêbazên zanistî yên nûjen pêkan e ku ev bandorên neyînî bên kêmkirin. Ya girîng ew e ku nîşaneyên trawmayê bên naskirin û nirxandineke berfireh a takekesî were kirin
Gelek zarok bi serpêhatiyên trawmatîk re rû bi rû dimînin û dibe ku ev trawma weke birînên kûr li ser ruhê wan bimînin û bandoreke mezin li pêşeroja wan bikin. Li gel vê îhtîmal e bûyerên trawmatîk bandoreke kûr li pergala hişmendî ya zarokan jî bikin. Ev bandor ne tenê di warê derûnî de, lê di heman demê de di warê biyolojîk de jî xwe nîşan dide. Encamên vê yekê bo hemû qadên jiyanê derbasdar in; ji têkiliyên civakî bigire heta serkeftina li dibistanê.
Lêkolîn nîşan didin ku trawma bandorê li ser cur bi cur beşên mêjî jî dike. Bi taybetî jî di bîranîn, fêrbûn û rêvebirina hestan de bandorên wê yên neyînî hene. Ev yek dibe sedem ku zarok di fêrbûn û rêvebirina hestên xwe de zehmetiyê bikişînin. Lêbelê bi rêbazên guncaw, mirov dikare bi van bandorên neyînî re serî derbixe.
Berî her tiştî di çareserkirina van pirsgirêkan de gava yekem ew e ku em nîşaneyên trawmayê nas bikin. Dibe ku zarokên rastî trawmayê hatine nîşaneyên cur bi cur nîşan bidin; ji tirseke zêde bigire heta bêdengiyeke kûr, ji hêrsa bêsedem bigire heta xewnên xerab. Her zarok bi awayekî cuda bertekê nîşanî trawmayê dide û ev yek girîngiya nirxandina takekesî derdixîne pêş.
Pisporên tendirustiya derûnî balê dikişînin ser girîngiya naskirina nîşaneyên bedenî yên trawmayê jî. Carinan laş dibe ku bîranînên trawmatîk ‘bihewîne’ û ev yek bibe sedem ku zarok nîşaneyên bedenî yên weke êşa zik an serêşê nîşan bidin. Ji ber vê yekê, di pêvajoya nirxandinê de, divê bal ne tenê li ser nîşaneyên derûnî, lê belê li ser nîşaneyên bedenî jî be.
Di pêvajoya nirxandinê de, pisporên tendirustiya derûnî bi baldarî li çîroka her zarokî guhdarî dikin. Ew ne tenê li bûyera trawmatîk dinêrin, lêbelê li tevahiya jiyana zarok dinêrin; malbata wî, çanda wî, tecribeyên wî yên berê. Ev nêzîkahî têdana berfireh dibe alîkar ku ji bo her zarokî/ê plana tedawiyê ya herî guncaw were amadekirin.
Piştî nirxandinê, dor tê ser midaxaleyê. Di vî warî de gelek rêbazên cur bi cur hene, lê armanca wan yek e: alîkariya zarokan bikin ku ew careke din hesta ewlehiyê û kontrola jiyana xwe bi dest bixin. Yek ji van rêbazan Terapiya Reftarî ya Venasînî ye (Cognitive Behavioral Therapy) e. Ev rêbaz îro di gelek qadên tendirustiya derûnî de tê bikaranîn. Di warê trawmaya zarokan de jî, Terapiya Reftarî ya Venasînî rêbazeke bibandor e. Bi vê rêbazê, zarok hîn dibin ka çawa ramanên xwe yên neyînî nas bikin û wan biguherînin.
Rêbazeke din a balkêş Terapiya Lîstikê ye. Ev rêbaz li ser vê ramanê ava dibe ku lîstik ‘zimanê zarokan’ e. Di vê terapiyê de, zarok bi rêya lîstikan derfetê dibînin ku hest û tecribeyên xwe derbirînin. Bi taybetî ji bo zarokên piçûk ku nikarin hestên xwe bi hêsanî bi gotinê bînin zimên, ev rêbaz gelekî bibandor e. Di vê terapiyê de, zarok bi rêya pêlîstokan dikarin serpêhatiyên xwe yên dijwar careke din bijîn û wan di bin kontrola xwe de bigirin. Ev yek dibe alîkar ku ew hêdî hêdî li ser van tecribeyan zal bibin.
EMDR, ku kurteya “Eye Movement Desensitization and Reprocessing” e, jî rêbazeke nû û bibandor e di tedawiya trawmayê de. Ev rêbaz li ser bingeha tevgera çavan a du alî ava bûye. Di vê terapiyê de, zarok tê teşwîqkirin ku bîranînên xwe yên trawmatîk bîne bîra xwe, di heman demê de çavên xwe li pey tiştekî ku terapîst nîşan dide, bilivîne. Ev tevger dişibe tevgera çavan a di dema xewê de û tê bawerkirin ku alîkariya zarok dike da ku ew bîranînên xwe yên trawmatîk ji nû ve berhev bike û êşa wan bi awayekî kêmtir bijî. EMDR bi taybetî di tedawiya trawmayên giran de serkeftî ye û dikare di demeke kurt de encamên baş bide.
Terapiya malbatî rêbazeke din a girîng e di tedawiya trawmaya zarokan de. Ev rêbaz li ser vê ramanê ava dibe ku trawma ne tenê bandorê li zarok dike, lê li tevahiya malbatê jî dike. Di vê terapiyê de, ne tenê zarok, lê tevahiya endamên malbatê beşdar dibin. Armanca sereke ew e ku têkiliyên di nav malbatê de bên başkirin û hawirdoreke piştgir were afirandin. Terapiya malbatî dibe alîkar ku endamên malbatê hev baştir fêm bikin, bi hev re biaxivin û bi hev re li ser pirsgirêkan bixebitin.
Herwiha, divê rola hunerê jî di tedawiya trawmayê de neyê paşguhkirin. Huner dikare ji bo derbirîna hestên kûr ên ku carinan bi gotinan nayên zimên bibe rêyeke bandorker. Wênesazî, muzîk, dans û şano jî ji bo zarokên ku rastî trawmayê hatine amûrên xurt ên derbirînê ne. Terapiya bi rêya hunerê dikare alîkariya zarokan bike ku ew serpêhatiyên xwe yên trawmatîk ji nû ve şîrove bikin.
Lêbelê, divê were zanîn ku tedawiya trawmayê ne tenê karê pisporên tendirustiya derûnî ye. Malbat, mamoste û civak bi giştî jî di vê pêvajoyê de xwedî roleke girîng in. Têkiliyên baş dikarin bibin ‘panzehira trawmayê’. Ji ber vê yekê, perwerdehiya li ser trawmayê ne tenê ji bo pisporên tendirustiya derûnî, lêbelê ji bo hemû kesên ku bi zarokan re dixebitin jî girîng e.
Civakeke hişyar û agahdar dikare di pêvajoya dermankirina trawmayê de bibe alîkarekî mezin. Ji bo vê armancê, divê saziyên perwerdehiyê û dezgehên civakî jî der barê nasîn û alîkariya trawmayê bên perwerdekirin. Herwiha, hevkariya di navbera malbat, dibistan û navendên tendirustiya derûnî de jî bandoreke erênî li ser başbûna zarokên trawmatîze dike.
Çalakiyên civakî yên ku hesta ewlehî û piştgiriyê didin zarokan dikarin di tedawiya trawmayê de bibin amûrên girîng. Ev çalakî dikarin bibin beşek ji pêvajoya dermankirinê û alîkariya civakî xurt bikin.
Weke gotina dawî, trawma herçiqasî bandoreke mezin li ser pêşeroja zarokan bike jî, bi rêbazên zanistî yên nûjen pêkan e ku ev bandorên neyînî bên kêmkirin. Ya girîng ew e ku nîşaneyên trawmayê bên naskirin û nirxandineke berfireh a takekesî were kirin. Bi vî awayî, dê gav ber bi çareseriyeke berfireh û bibandor ve bê avêtin.
