Dorothy Lee di berhema xwe ya bi navê “Azadî û Çand” de civak û çanda xwezayî bi berfirehî dinirxîne. Pergala îroyîn jî bi awayekî zelal şîrove dike. Ger em hem civaka xwezayî û hem jî civak û çanda ku pergala kapîtalîst a îro ketiye nava her şaneyê binirxînin dê baştir bê fêhmkirin. Darazên nirxî yên ku di cîhana îroyîn de derbasdarin ku qaşo bi çanda xwe ya civaka xwezayî û bi darazên xwe yên nirxî gihaye asta herî pêşketî ya şaristaniyê, hema bêje di her warî de cihêtî û nakokiyan derdixe holê. Diyardeya “xwedîderketinê” ku di cîhana kapîtalîst a îroyîn de bûye azweriyeke bêkontrol, di çanda civaka xwezayî de weke “jiyana bi hev re” tê dîtin û îfadekirin. “Mafê sûdwergirtinê” di çanda civaka xwezayî de, di cîhana îroyîn de, di bin navê “mal û milk” de veguheriye îmtiyazeke takekesî.

Mirov dikare mînakan zêde bike lê ya ku divê were fêmkirin ev e; Bi derketina dewlet, çîn û milkan re li şûna îtaet û wefadariyê serdestî, li şûna hevrêziyê hêz, li şûna aqil alav, amûr û diyariyan girtiye. Weke ku Bookchin dibêje, “Eger gundiyên neolîtîk bihatana ev serdema cîhana çavbirçî, atomîkirî ya kapîtalîzma îroyîn, ew ê ji xweperestiya hovane ya civaka bûrjûwa bitirsiyana.”

Ev hemû tesbît bi têrkerî rave dikin ku çima hilweşîna civaka gund a neolîtîk û pêvajoya veqetîna ji çand û exlaqê neolîtîkê divê weke xaleke veguherînê û bendeke krîtîk bê nirxandin. Hilweşîna van darazên nirxê destpêka hilweşîn û paşketina cîhana ku em tê de dijîn û her wiha têkiliyên mirovî destnîşan dike. Bi rastî ew bendek e ku tê de dij-şoreşeke derûnî pêk tê. Dibe ku hin tişt di dîrokê de piçûk, negirîng, an tesadufî xuya bikin, lê ew pir caran ne yên ku xuya dikin in.

Dîroka şeş hezar salên dawî ku pergalên civakî yên çînayetî-dewletparêz lê serdest bûn, di heman demê de dîrokek e ku mirovahî tê de hesreta vegerê li xwezayê û mîna ku li bihuştê digere li jiyana azadiya Serdema Neolîtîk geriyaye.  Di derbasbûna ji civaka xwezayî ber bi civaka dewletparêz a çînî de, exlaq, zîhniyet û çanda neolîtîk ji eslê xwe                        dûr ket.

Xuya ye ku di vê serdema kaosa destpêka sedsala 21’an de, vegerek li cewherê di hemû warên ku hatine behskirin de bi heman awayî tûj xuya dike. Helbet dema em dibêjin vegere li cewher û jiyana neolîtîkê, mebesta me ne vegera li asta teknolojî û madî ya jiyana gund a neolîtîk a deh hezar sal berê; Pêdiviya çand û zîhniyeta neolîtîk li gorî serdemê biguncîne. Bê şik nav û şiklê sîstemê li vir dê dîsa neolîtîkê nebe, belkî jî bibe sîstemeke ku wek modela Civaka Ekolojîk a Demokratîk hatiye formulekirin, ku em dikarin jê re bibêjin neolîtîka sedsala 21’an.

Pêdivî bi çandek nû heye

Em dibêjin ku ji bo derbaskirina krîza kaotîk rêya herî maqûl pêşketina civakî ye û encax bi vî awayî pêkan e.  Bi awayekî zelal, çandeke ku ji zihniyeta qirêj û bermahiyên exlaqî yên qirêj ên dîroka çîna dewletparêz hatiye paqijkirin û bi taybetmendiyên çanda wekhevîxwaz û azadîxwaz a neolîtîkê ve girêdayî ye, pêwîst e di wateya hemdem de ji nû ve were afirandin.

Çanda nû ya ku wê siberojê ava bike, divê zihniyeteke nû û paradîgmayek nû ya ku ji bo “Serdema Şaristaniya Demokratîk” guncav û bersivê bide, bigire nava xwe. Çanda nû ew e ku têgihîştina ekolojîk a civakî heye ku dikare nakokiyên mirov-xweza, civak-xweza ku herî kêm bi qasî nakokiyên civakî giranî û girîngî girtiye çareser bike.

Bi kurtasî, civakeke ku hemû hêmanên qelsiyên exlaqî yên şaristaniya kapîtalîst hildigire, xwe dispêre ferdperestiya egoîst ku li hemberî civak û xwezayê, bi vî awayî tê gotin, tê xurtkirin û di encamê de ketiye nava hovîtiyeke zêde ya serfkirinê. ji maf û azadiyên kesên din re rêz nagire, li şûna zîhniyet û çanda xwe xwedî îmtiyaz, çînayetî ye. Eşkere ye ku pêwîstî û lezgînî heye ku çanda civaka xwezayî ya sade, wekhevîxwaz, azadîxwaz, xweza û mirovhez bê avakirin û çandeke wisa nû weke alternatîf, ji mirovahiyê re bê pêşkêşkirin.