Teorîsyena anarşîste Emma Goldmane derheqê cinîyan de vana ke ganî azadîye her çî raver hişê cinîyan de bibo. Cinîya ke hişê xo de azad nîya, nêeşkena koleyîya ke bi destê camêrdî yena ferzkerdene birijno. Şoriş hişî ra dest pêkeno. Rijîyayîşê hişmendîya pederşahî eslê xo de şoriş o. Yanî şoriş têna rijîyayîşê îqtîdarê sermayedaran nîyo. Seba azadîya komelî di şorişî hewce kenê. Yewin şorişo sinifkî, dideyin şorişê cinsîyetî. Mîsal Yewîya Sovyetan de Şorişê Teşrîna Verêne qewimîya û pergalo feodal û kapîtalîst rijîya, labelê şorişo dideyin nêbî. Yanî serdestîya camêrdî domîyaye. Stalîn sembolê na serdestîye bî. Coka Şorişê Sovyetan şorişêko serkewte nêbî. Xora şorişo ke tede cinîyî azad nîyî, binê bandora camêrdan de ciwîyenê şorişo serkewte nêbeno. Eslê xo de teorîsyeno bolşevîk Lenîn giranîye dano azadîya cinîyan û vano ke ganî cinîyî “bendeyîya keyeyî” ra xo bixelesnê. La çi heyf ke şorişê bolşevîkan de xelase bi temamî nêbîye.
Têkoşînê azadîye seserra XXI. de bitaybetî mîyanê têgêrayîşê cinîyanê kurdan de hîna hêzdar bî. Seke zanîyeno têkoşînê cinîyanê kurdan zaf asan nêbî. Gama ke partîyanê kurdan parlamento de dest pê sîyasetî kerd, mîyanê ci de hûmara cinîyan xeylê kêmî bîye. O dem hişmendîya pederşahî est bîye. Camêrdan vatêne ke “cinîyî wa keye de bimanê, sîyaset goreyê cinîyan nîyo, têna camêrdî sîyaset eşkenê bikerê.” Cinîyanê kurdan vera na hişmendîye xover da û serra 2005 de bi ronîyayîşê DTP’yî pergalê hemserekîye dest pêkerd. Ahmet Turk û Aysel Tugluk hemserekê yewinî yê DTP’yî bîyî. Key ke mîyanê partî de hemserekîye dest pêkerd, mîyanê camêrdan de zêde nêameye qebûlkerdene. Înan vatêne ke “partî do rayan vîndî bikero, ganî têna camêrdî serê partî de vinderê.” Mabênê na hişmendîya camêrdî û dewlete de “aheng” est bî. Hem camêrdan hem zî dewlete nêwaştêne cinîyî tewrê sîyasetî û îdareyî bibê. La netîce de têkoşînê cinîyan o qerardar serkewte bî, hemserekîye mîyanê partîyanê kurdan de ameye qebûlkerdene. Ewro dewleta tirke hema zî pergalê hemserekîye sey gef hesibnena û wazena ke ciniîyan asteng bikero. Se kena wa bikero, a nêeşkena bireso armancê xo. Seke bi tirkî vajîyeno “nê rojî rê na vewre deyax nêkena”.
Cinîya azade, komelo azad
Eke merdim wazeno komelêk de asta azadîye bipeymo, ganî biewno rewşa cinîyan. Na çarçewa de Rayberê Şarê Kurdî Abdullah Ocalan nuseno ke heta ke cinîye azad nîya, komel azad nêbeno. Ewro ma çimdarîye kenê ke cinîyê kurdan hem xo azad kenê hem zî komelî. Prosesê Aştîye û Komelê Demokratîkî de birastî kerdoxo tewr girîng cinî ya. Cinîyî do awankerdişê komelê demokratîkî hêzdar bikerê û verê demokratîkbîyayîşî abikerê. Otokrasîyo yewperest, tedaker û camêrdperest encax bi xoverdayîşê cinîyan do birijîyo.
