“Dîktator” yanî manaya ci; keso ke emir dano, waştişanê xo bi zordarî dano qebûlkerdiş û pêro hêzî xo de kom keno. Heta roja ma ya ewro zî xeylê dîktatorî ameyê û şîyê û ma hînîyan rê zî nika benê şahid. Her çiqas tay welatan de badê têkoşînê sinife demokrasî ame awankerdene, dima îdare hetê hîn îdarekaran ra bi hawayêkê nimite açarîya otokrasî û nê îdarekan pêro selahîyetî sey zextî serê şaran de şuxulnayî.
Ma nika biewnê dîktatorî senî eşkenê hende bibê bihêz û omrê îqtîdarê xo derg bikerê. Gama ke merdim ewnîyeno îdareyê dîktatoran ra, vîneno ke tena çîyêk serê miletî de tesîrdar o, o zî “ters” o. Yanî dîktator vernê de pêro selahîyetan xo de girêdano. Ma vajê huqûq, hukm, dîn, artêşe, çapemenî û ekonomî keno binê destê xo. Nînan bi hawayêkê profesyonelî seba xo şuxulneno û keno malzemeyê tersî. Helbet vernîya ke nê hêzî bikero destê xo, maskeyê sey xizmetê şarî de yo keno rîyê xo. Yanî gama ke yeno îqtîdar, hîn tawîzan dano. Şarî rê hîn çîyan rehet keno û na rey vîneno ke xeylê xo tesîr viraşt, dima ra maskeyê “başî” dano ro û rîyê xo yê rastîn ê faşîstî vejeno werte. Badê ke rîyê ci eşkera beno, êdî kes nêeşkeno ê welatî de qalê azadîya fikrî û têduştî bikero. Çike her qalkerdiş beno sebebê merg û îşkenceyî. Metodê ci yê tewr hêzdar no yo, la no zî heta demêk tesîrdar beno. Şaro ke êdî zextan rê deyax nêkeno, zano bedelê ci ganê înan o zî ancî sere wedarneno û wazeno peynîya dîktatorî bîyaro.
Helbet werte ra wedaritişê dîktatorî hende asan nîyo. Ma qalê hêzêkî yo ke bi serran pêro çî kerdo binê selahîyetê xo û şuxulnayo, kenê. Vîyartox de nimûneyê winasî xeylêk ê, la hîn ci ra hîna tesîrdar bîyê û vîr de mendê. Nînan ra yew zî ma eşkenê Benîto Mussolînî yo ke mohrê xo yê faşîst dayo tarîx ro, bimojnê. Mussolînîyî mabênê tarîxanê 31ê teşrîna verêna 1922î û 25ê temmuza 1943î de Îtalya de îqtîdarê xo rayra berd. Yanî 21 serrî serê şarî de faşîzmê xo domna. Helbet nê zî bi vurnayîşê maddeyê qanûnî eşka demê îqtîdarê xo derg bikero. Kesê ke hemverê ey de sere wedarnaye zî werte ra wedarîyayî. Mussolînîyî waşt ke şarî bipelixno û bi hêzê xo yê faşîstî bitersno. Îqtîdarê Mussolînî de xeylêk dejê pîlî ameyî antiş. Şarî êdî vera dîktatorîya ci gonî qelibnayîne. Seba peynîya Şerê 2yîn yê Dinya de xeylê çî vuryayî, Mussolînî serra 1945î de gama ke waştêne biremo Swîs, hetê komunîstanê Îtalyayî ra yeno pêgirewtiş û yeno kiştiş. Bi no hawa peynîya faşîzmê ci yena.
Adolf Hitler zî eynî demî de dîktatorîya xo Almanya de dewam kerdêne. Hîtlero ke 1933 de hukmatê xo na ro, sey Nazî bi name kerd. Hîtler demê îqtîdarê xo de nîjadperestîyêka pîle vera yahûdîyan bi ca ard û goreyê texmînan nêzdîyê 10-11 mîlyon însanî ameyî qetilkerdiş. Goreyê çimeyê tarîxî nînan ra tena 6 mîlyonê ci yahûdî bîyî. Hîtlerî îdeolojîya nîjadpereste reyde Almanan nîjado serîn dîyêne û kesê ke nîjadê înan ra nêbîyêne, bi hawayêkê koyî çin kerdêne. Serê dîktatorîya Hîtlerî û qirkerdişê ci de xeylêk kitab, fîlm, belgekî ameyî viraştiş. Hîtlerî nameyê xo rîpelê tarîxî de sey “gonîwerêk” da nuştiş.
Nikolay Çavuşesku dîktatorê Romanya bî. Belkî ma tayê xo qet ci nas nêkenê la ez vana ganî demê îqtîdarê xo de kerdişê ke ey serê şarî de bi ca ardê, bêrê zanayîş. Romanya ya ke îdareyê ci bi monarşî bî, dimayê têkilîyanê Rusya reyde komunîzmî nas kena û îdarekerdişê dewlete açarnena Komara Şarî ya Romanya. Çavuşesku 1967 ra heta 1989 dewlete îdare keno. 1974 de beno serekê dewlete. Sey her dîktatorî Çavuşesku zî vernê de gamanê xo nermik erzeno. Badê cû bi hawayêkê wuşkî serê komelî de teda keno. Seba ekonomîye Çavuşesku polîtîkaya bergirewtişî dano destpêkerdiş û seba ke cinîyî tutan bîyarê, zextêkê pîlî keno. Tena no ney, eynî wextî polîsê nimiteyî yo ke ci ra vatêne “securitate” zêdneno. Wina keno ke her kes yewbînan ra şikdar bo û yewbînan ra biterso. Zordarîyêka hende wuşke bîya sebebê serewedarnayîşê şarî. Çavuşesku yo ke waşto biremo, ameyo pêgirewtiş û hetê xoverdoyaxan ra ameyo kiştiş.
Dîktatorêk o ke tarîx de nameyê xo bi zordarî dayo nuştiş yew ci ra zî Francisco Franco yo. Francoyî mabênê serranê 1939-1975an de Îspanya îdare kerdo. Îspanya ya ke bi monarşî yena rayraberdiş de demê îqtîdarê Francoyî de şerê zerreyî vejîyeno û bi hezaran kesî seba nê yenê kiştiş. Franco bi kiştiş û çinkerdiş reyde ziwanê herêmîyan zî qedexe keno. Sewbîna cinîyan waşto mêrdeyê xo ra vera bidê, la veradayîşê înan ameyo qedexekerdiş. Ê hetê ekonomî ra ameyî astengkerdiş û ûsn. Xeylêk zextî ameyî kerdiş. Francoyî îqtîdarê xo de xeylê tepiştiş û înfazî kerdî. Protestoyê ke ameyîne kerdiş, pêrûne bi şîdet vindarnayîne. Miletan ê ke çin ameyîne hesabnayîş ra yew zî Baskî bî. Baskan seba ke biresê heqê xo, ETA da ro. ETA seba xoserîya Baskî têkoşînê xo yê biçeke dest pêkerd. Dimayê ke Franco serra 1975î de merd, reyna xoserîya Baskan ameye rojeve û welat de îklîmêko hîna nerm ame ciwîyayîş.
Ma dimayê welatanê Ewropa ra eke biewnê Tirkîya ra zî çend serrî yo îqtîdar bi destê merdimêkî yeno rayraberdiş. Her çiqas îdarekerdişê dewlete sey “demokrasî” biaso zî, ma eşkenê vajê ke 21 serrî yo bi dîktatorîyêka nimite Tirkîya yena rayraberdiş. AKP serra 2002î ra nata îqtîdar de yo û serekê AKPyî Erdogan şarî bi xapênayîş pey xo de kaş keno sey bi dîn, bi ekonomî, bi demokrasî û bi nîjad xapêneno. Eke ma 21 serran verê çimanê xo ra derbaz bikerê û biewnê kerdişanê ci ra, ma do zaf asan tîranîya ci bivînê. AKP gama ke ame îqtîdar, kurdî bi heq, huqûq û ziwan xapênayî. Tay çîyan rê tawîz da ke şaro kurd ci ra bawer bikero û paştdayîşê xo bidomno. Serranê verên yê îqtîdarê xo de timî qalê çareserkerdişê “problemê kurdî” kerdêne. Erdoganî tewr zîyade qanalê TRT Kurdî (Bi ziwanê kurdkî propagandayê xo keno) akerd û îmkanê dersa weçinitişî peyda kerd. Serra 2013î de zî gama “Prosesê Çareserî” eştbî. Helbet mîyanê ê serran de zî xeylê zextê ci zî estbî. Demo ke qalê çareserî kerdêne, hetê bînî ra qalekolî awan kerdêne û qedexeyanê xo rê dewam kerdêne. Vatişê ci yê sey “tut/e bo zî, cinî bo zî mudaxele do bêro kerdiş” vîrê ma de ca girewt.
Zulmêko pîl serê şaran de kerd, la xususî zî serê şarê kurdî de kerd. Bajarê kurdan rijnayî, êdî bi hawayêkê eşkerayî kuçeyan de kurdî înfaz kerdî, destbend kerdî û ci rê îşkence kerd. Xozaya ci talan kerde. Hêrişê tutan, cinîyan, xoza, tarîx, kultur û her çîyê ke hetê ci de nêbî, kerd.
21 serrî de reyke de wina nêbî helbet. Sey her dîktatorî hêdî hêdî nê çîyî kerdî. Şarê Tirkîya yo ke dewleta xo sey pîroz vîneno, bî sebebê hêzdarbîyayîşê ci. Ey se kerd, şarê tirkî vat; “dewleta ma rê zewal nêro.” Çike Erdoganî înan rê xo sey dewlete ramojna. Yanî eke o vînî bikero, do dewlete zî birijîyo, do dîn şêro, vêşanî zêde bibo, do hêrişê dewletanê bînan Tîrkîya ser o bibo, do kurdî Kurdistan awan bikerê û ûsn. Ey zî nê pêro çîyî xo rê kerdî qalxan û emrê îqtîdarê xo kerd derg.
Erdogano ke hukm, ekonomî, artêşe, dîn û medya kerdo binê destê xo, nînan hemverê şaran de şuxulneno. Şarî bi ters û bi vêşanî wazeno bipelixno. Bîyo sebeb ke şar mîyanê sefaletî de biciwîyo, şar êdî nêeşko loqmeyêk nan bero keyeyê xo. Bîyo sebeb ke şar êdî nêeşko rehet helm bigîro. Kesanê ke vera nê zî vejîyenê yan werte ra wedarneno, yan zî erzeno pey berî. Tena wazeno ke o û terefgirê ci qisey bikerê û bieşkê biciwîyê. Tehemmulê ci cîyayîyan rê çin o, bawerî û miletê bînan ra çin o. Wazeno bi terefgiran û medyaya xo zûran, hîleyan û dizdîya xo binimino la heqîqet nîno nimitiş. Her çiqas kesê ke heqîqet anê ziwan bêrê tepiştiş yan zî bêrê kiştiş, peynîya îqtîdarê ey do xêrê nê heqîqetî bibo.
Vernîya ma de weçînayîş esto û ma êdî seba nê, rojan marenê. Kurdistan û Tirkîya de seba weçînayîşî kelecanêko pîl esto. Bedel çi beno wa bibo şar êdî wazeno ke îdarekerdişê dîktatorîye ra bixelisîyo. Êdî wazeno bi hawayêkê têduştî, bi azadî cuya xo dewam bikero. Do hesretê şarî yê edaletî, aştî û azadî êdî biqedîyo. Hêvî wisar de ya û wisar êdî nizd o. No wisarê kurdan û şaran o.
