Di Tirkîya û Vakûrê Kurdistanî de, bi nameyê weçînayişî 14 û 28’ê Gulane de didi operasîyonîy amey pêkardene. Di dewletanê tewir apeykewteyan de zî di weçînayişan de rewşa estî ya welatî, kêmasî yan zî serkewtinê îqtîdarî, reyna rexne û projeyê muxalefetî yenê nîqaşkerdene. Partîyê sîyasî nêy esasan ser o propaganda kenê û şaran ra rayan wazenê. Şarê welatî zî bi goreyê nêy nîqaşan beno wayîrê fikrêkî. Bi goreyê ney fikrî şino sindoqan ser û îradeyê xo nîşan dano. Di peynîya na pêvajoye de zî partîya ke zafêrî fikr û projeyê xo bi şarî dayê qebûlkerdene û tercîhê şarî giroto, seba wextêkê dîyarkerdeyî bena îqtîdar. Di Tirkîya de no wext 5 serrîy o. Badê derbasbîyişê pergala zafpartîtîye Tirkîya ya serranê 50’an ra na heta zî na pêvajo bi ney awayî ya. Îqtîdaro faşîst yê AKPyî zî di serra 2002’ine de bi ney prosedurî bî îqtîdar.
Ze ke min di destpêke de vat; Di pêvajoya weçînayişan de îqtîdar propagandayanê serkewtinanê xo û di serdemêkê bînî yê îqtîdarê xo de do nêy serkewtinan ser o çi bizêdno, muxalefet zî kêmasîyanê îqtîdarî û seba zafêrî başkerdişê rewşa şarî, do di îqtîdarê xo de kamco polîtîkayan bido domnayene, çi vûrîyayişan bikero, keno. Pêvajoya weçînayişî di ney nîqaş û propagandayan di derbas bena. Bername, mîtîng û xebatêy îqtîdar û muxalefetî nînan ser o yenê kerdene.
La weçînayişêy Tirkîya êy 14 û 28’ê Gulane bi temamî duştê ney prosedurî bîy. Di weçînayişanê 14 û 28’ê Gulane de çîyêko tewir zaf ame nîqaşkerdene, ewleyîya sindoqan bî. Di pêvajoya her didi weçînayişan de zî nîqaşo sereke, do sindoqîy senî bêrê seweknayiş û do senî vernîye ro dizdî û sextekarîyan bêro girotene bî. Heke di weçînayişêkî de ewleyîya sindoqan, projeyê partîyan zafêrî yenê qiseykerdiş, o bi nameyê xo weçînayiş bo zî di raştîye de operasîyon o.
Pêvajoya ke weçînayişî vistîy na rewşe 7’ê Hezîrana 2015’ine ra heta hetê Erdoganî ra amî destpêkerdene. Erdoganî vîndîkerdişê 7’ê Hezîrane qebûl nêkerd û weçînayiş 31’ê Mijdare de da newekerdene. Di weçînayişê serokomarîye yê 2018’ine de bi mîlyonan pûsûlayê bêmohrî-sextey, bi Lijneya Berze ya Weçînayişî (YSK) day qebûlkerdene. Di weçînayişê heremîyan êy 2019’ine de, weçînayişê Stembole bi hincetêko sosret da digargkerdene. Rixmê ney heme hîle û sextekarîyan zî, muxalefetî vengê xo nêvet.
Pergale bi sozê temamkerdişê qirkerdişê şarê Kurdî û tasfîyekerdişê Têkoşîna Azadîye, dewlete teslîmê Erdoganî kerdebî. Verva şarê Kurdî şerrêko qilêrin û teber-exlaqî deyayê domnayene. No qerarê dewlete bixo bî û muxalefet zî amebî îqnakerdene. Hedefa serekîya Kurdîy bîy. Muxalefet bi ferasetê “maro ke min de nêceneno, wa hezar serre bicuwîyo”, têgêrayêne. Erdogan bîbî hijdîya. La tarîx bi nimûneyanê “her hijdîya di peynî de ro leyiranê xo agêreno û înan weno”, dekerde yo.
La no projeyê qirkerdişê Kurdan bi ser nêkewt û dewleta Tirke di her wareyî de viste mîyanê krîz û kaosan. Erdogan û dormeyê xo bîy mafya. Dewleta tirke bîye dewleta çeteyan. Erdoganî ra heta wezîran, wekîlan ra heta birokratan, walîyan ra heta qaymeqam û memûrê tewir qicî êy dewlete, heta qirika xo kewtîy mîyanê qilêrinîye. Di rayirberîya dewlete de kesêko paqij nêmend. Xizanîye vecîya asta tewir berze.
Bi cesareto ke na bêvengîya muxalefetî ra girot, Erdoganî serrêke verîya weçînayişan qanûnê weçînayişî bi goreyê xo dîzayn kerd. Erdogano ke nêşikayê dora 3’ine bibo namzet, bi bêvengîya muxalefetî namzetîya xo daye qebûlkerdene. Qanûnê “di pêvajoya weçînayişî de gere wezîrêy karanê zerreyî, edalet û resnayişî îstîfa bikerê û kesêy bêterefîy di ney wezaretan de bêrê wezîfedarkerdene” binling kerd. Nêy heminan zî qîm nêkerd, muxalefetî reyde her welatîyêke zî zanayêne ke Erdogan do di weçînayişan de hîle û sextekarîyan bikero. Bi no sebeb zî pêvajoya weçînayişan, bi nîqaşan “do senî vernî ro diznayişê rayan bêro girotene”, derbas bî.
Erdoganî zanayêne ke do di ney weçînayişî de karê ey zehmet bo. La zanayêne ke şirîkatîya tewir xurte zî şirîkatîya sûcî ya. Aqlo ke dewlete teslîmê Erdoganî kerdebî, corî ra cêr şirîkê Erdoganî bî. Di weçînayişê 14’ê Gulane de parlamento zê amûrêkê hemsengîye da Erdoganî û serokomarîye verdaye tûra 2’ine. Heke di na tûre de bi Kiliçdaroglûyî dir pê bikerdayêne do Kiliçdaroglû bibayêne serokomar. La vatişê Kiliçdaroglûyî ke ez do heme pereyêy ke ameyê diznayiş apey bigera, heme şirîkîy tersnay. Propagandaya “Kiliçdaroglû Kurd û Elewî yo” ameye kerdene. Rixmo ke Kiliçdaroglûyî qezenc kerdbî zî serokomarîye nêdaye. Vatişê Mehmet Agarî yo “heke ez kerreyêke bianca, do dês heme biricîyo”, dorêka bîne kewte merîyete. Dewleta xorî no rîsk nêgirot û serokomarîye dorêka bîne daye Erdoganî. No operasîyonê dewlete bixo bî. Hêzanê mîyanetewîyan bi heman awayî seba menfîetanê xo, yo tewir baş Erdogan dî. Seba derbaskerdişê krîzê aborîye, zê qeyûman tayinkerdişê Mehmet Şîmşekî û Seroka Bankaya Navendî Hafîze Gaye Erkane, nîşaneyê naye yê.
Raştîyêka bîne zî yê ney weçînayişî, şarê Tirkîya bi sentezê tirk-îslamî defîyayo rewşêka wina têkşîyî ke, nêşikeno bibo civat û Kurdêkê Elewî zê serokomarî qebûl nêkeno. Yan nê di na rewşe de gere Kiliçdaroglûyî se ra 70 ray bigirotayêne. Balkêşîyêka bîne zî badê weçînayişan, nîqaşê mîyanê CHPyî û sûcdarîyanê derheqê Kiliçdaroglûyî de û operasîyonê verva HDPyî de ya. Nêy zî seba kolkerdiş û nermkerdişê CHP û heta ke bişikê tasfîyekerdişê sîyasetê Kurdî yê.
Zê vatişê peyênî, seba şarê Kurdî ke kabîneya newîye verçiman de bêro girotene, şerr û êrîşî do dewam bikerê. La di na rewşa ke di her wareyî de krîzî vecîyayê asta tewir berze, do çendêkê bişikê ney şerrî bidomnê zî persêko cîya yo. Encamêy ney weçînayişî her hetî ra tarî yê. Ma bi ameyîyêka senîne reyde rîbirî yê, raştî ra nîno zanayiş. La raştîyêke est a ke seba Kurdan, do çîyo ke heta nika ameyo kerdişî xorabêrî nêbo. Pêvajo senî teşe gêna wa bigero, seba Kurdan ya esase tekoşîne ya. Tarîxî zî tim xoverdêrîy nûsenê.
