Komeleya Cigêrayîşê Ziwan û Kulturî yê Mezopotamya (MED-DER) 7ê êlule de yanî roja çarşeme raporê Merkezê Cigêrayîşanê Warê Sosyopolîtîkan (MCWS) ê derheqê eleqeyê vera kursanê ziwanê dayîke yê kurdkî bi kombîyayîşêkê çapemenîye banê komele de eşkera kerdbî. Îdarekarê Merkezê Cigêrayîşanê Warê Sosyopolîtîkan û MED-DERî tewrê eşkerayî bîyî. Goreyê îstatîstîkan her çend ke 2012 û 2013î de ziwanê dayîke mekteban de sey dersa weçînite ameye dayene zî hema waştişê perwerdeyê ziwanê dayîke nêameyo caardene. Vera astengîyan de çend şino eleqeyê vera kurdkî zedîyeno û kursî zafêr benê. Bitaybetî wextê pandemî de eleqeyê vera kurdkî zêdîya.
Hetê bînî de goreyê raporê Merkezê Cigêrayîşanê Warê Sosyopolîtîkan û MED-DERî wextê pandemî de serra 2020î de 292 kesî tewrê kursanê kurdkî yê online bîyî. Na hûmare serra 2021î de bîye 397 û serra 2022î de zî bîye 803. Serra verêne 34 bajaranê Vakurê Kurdistanî û Tirkîya ra û Amerîka, Ewropa, Başûr û Rojhelatê Kurdistanî ra tewrbîyayîşî zêde bîyî. Serra diyîne 41 bajar û emser zî 43 bajaran ra wendekarî bîyî. Zafê wendekaran cinî, wendekar û ciwan ra pê ameyî. Serranê verênan de zafê wendekarî kurmanc bîyî la emserr hûmara kesanê ke gorankî, dimilkî û sorankî qisey kenê zêdîyaye.
Derheqê babete de Hemserekê MED-DERî Rifat Ronîyî qisey kerd û îfade kerd ke ziwanê kurdkî ganî bibo ziwanê perwerdeyî.
Ronî dîyar kerd ke seba netewebîyayîşî perwerdeyê bi ziwanê dayîke şert o û wina vat: “Destpêkê prosesê serra newe ya perwerdeyî ra ver ma hadreyîya xo kerde. Serra 2017î ra nata no 5 serrî yo ke komeleya ma gure û xebatan rayîr bena. Mîyanê serre de di prosesê ma estî ke ma qeydê wendekaran gênî. Nê termînan de wendekarî muracatê ma kenê. Ma sewîyeyê destpêkî ra heta sewîyeyê mamostayî qeydanê înan gênî. Qedîyayîşê nê sewîyeyan ra dima kesê ke baş tewrê atolyeyanê ma benê û bi serkewte termîn qedînenê belgeyanê xo zî herînenê.”
500 hezar mamostayî lazim ê
Ronî dewamê qiseykerdişê xo de îfade kerd ke înan eşkerayîya xo de raporê xo rayaumumî reyde pare kerdî la sewbîna çîyê ke ê vajî zî esto û vat: “Ma qala termînê newe yê perwerdeyîye kerd. Ewro gama ke qala hûmara şarê kurdî yena kerdiş, ma qala 30 mîlyon şarê kurdî kenê. 82 mîlyon nufusê nê welatî esto. Eke nê welatî de 30 mîlyon kurd bibî, o wext ganî mîlyonek û 500 hezar mamostayî seba perwerdekerdişê ziwanê kurdî bêrî wezîfedarkerdiş. Eke na rewşe çarçewa heq û azadîyan de bêra ercnayîş baş beno. Welatêkê demokratîkî yo ke tede şarêk wayîrê 30 mîlyon nufusî yo û bi mîlyonan domanê ci estî, seba ziwanê dayîke û domanê kurdan 500 hezar mamostayî lazimî. Seba ke ma bieşkî nê welatî de problemê ziwanê kurdî çareser bikerî nê şertî ferz î.”
Heqê perwerdeyî ferz o
Ronî tewr peynî bale ant astengîyanê ke heta nika vera ziwanê kurdî û perwerdeyîya ziwanê dayîke de virazîyayî ser û wina vat: “Şar û neteweyê sewbînî yê ke nê welatî de ciwîyenê û heqê perwerdeyîye ra tepîya mendî zerarê maddeya 42. vînenê. Goreyê na madde yeno vatiş ke ‘nê welatî de vîşêrê ziwanê tirkî tu ziwanêk de perwerde nîno dayîş’ . Ganî bêro raştkerdiş yan zî Qanûnê Bingeyînî ra temamî bêro vetiş. Hetê bînî ra dewleta Tirkîya vera maddeyanê 17, 22 û 30î yê Pêkerdişê Heqê Domanan ê Neteweyanê Yewbîyayeyan ê ke raşte raşt kultur û ziwanê şar û neteweyan eleqedar kenê de astengî ronaya. Tirkîya pê nê kerdişanê xo wazena ke ziwanê kurdî û estbîyayîşê kurdan bêro çînkerdene. Ma qetî nê qebul nêkenê.”
