Komîsyono ke binê serbanê parlamentoyî de ronîya, kombîyayîşanê xo domneno. No hewte kombîyayîşo 12. virazîya. Serekê komîsyonî Numan Kurtulmuşî ard ziwan ke ê do nê kombîyayîşan ra dima dest pê pêşnîyazanê qanûnîyan bikerê. Bêguman hem serûberkerdişo qanûnî hem zî estîya komîsyonî semedê çareserkerdişê heme persan girîng ê. Ma eşkenê vajê ke tarîxê Komara Tirkîya de awanbîyayîşê parlamentoyî gamêka tewr şênber û muhîm a.
Seke zanîyeno awanbîyayîşê komare ra verî 10ê sibata 1922î de parlamento de derheqê otonomîya Kurdîstanî de pêşnîyaza qanûnî ameye nîqaşkerdene. Mîyanê na pêşnîyaza qanûnî de sernuşteyê sey “parlamentoyê şarî yê kurdan”, “îdareyo otonom” û “wendegehan de musnayîşê ziwanê kurdî” est bîyî. Nê konteksî de parlamentoyê Tirkîya de raydayîşêk virazîya. Nê raydayîşî de 64 parlamenteran pêşnîyaza qanûnî rê nê vat, 373 parlamenteran zî tesdîq kerd. No raydayîş seba çareserîya persa kurdan xeylê avzel bî. 373 parlamenteran rîsk girewt, cîyakerîye nêkerde û nêfikrîya ke heqê ke kurdî genê destê xo Tirkîya lete kenê. Yanî înan de tersê parebîyayîş yan letebîyayîşî çin bî. 373 parlamenteran seba ke netewe û bawerîyî pîya biciwîyê, seba ke Tirkîya de cuya azad, têduşt û hempare bêro awankerdene raye daye. Netîce de waştişê înan nêame caardene û bi îlankerdişê komare heme hêvîyî vîndî bîyî û şîyî, la gamêka ke hetê înan ra erzîyaye seba atmosferê ewroyênî rayîr mojnena. Wa komîsyon gama 10ê Sibate çimdarîye bikero û ê eqlî xo rê sey rayberîye bihesibno. No eql ewro hema zî çin o. Ewro merdim çax keno ke sîyasetmedar yan îdarekaran de ters, tedemendiş yan zî kurdofobî est o. Seke Horatîus nuseno “merdimo ke terseno, qetî azad nêbeno”.
Proses û sabotaj
Mîyanê 2 aşman de komîsyonî 12 kombîyayîşî kerdî. Nê prosesî de 2-3 çîyan komel de tayê gumanî afernayî. Mîsal yew kombîyayîş de dayîka aştîye Nezahat Teke ard ke kurmancî qisey bikero, ci rê destûr nêdîya. Komîsyon eksê estîya xo têgêra. Xora armancê nê prosesî azadbîyayîşê ziwanê kurdî yo. Komîsyon bi no armanc ronîya. La ey kurmancî qedexe kerd û mîyanê komelî de şik aferna. Xora komelê Kurdîstanî de hertim tayê gumanî est bîyî. Komîsyonî şaşîye kerde û hişmendîya şarî kerd têmîyan. Mîyanê nê di aşman de çîyo ke hişê şarî de ca girewt, Îzmîr de qewimîyabî. Komela Cigêyayîşî ya Ziwan û Kulturî ya Awesta bi fermanê walîyîye ame qefilnayene. Seke zanîyeno walîyîye girêdayîyê Wezaretê Karanê Zerreyî ya û goreyê talîmatanê wezaretî têgêrena. Na çarçewa de hukmat mesuldarê nê kerdişî yo. Hetêk ra komîsyon xebatanê “demokratîkbîyayîşî” domneno, hetekê bînî ra hukmat bi talîmatanê xo nê prosesî “sabote” keno. Wina aseno ke Walîyîya Îzmîrî saboteker a. Çike nê gamî hem zerar danê prosesî hem zî bawerîya komelî şiknenê.
Demokrasîyo radîkal
Şaro kurd rixmê heme sabotaj û kayan nê prosesî ra bawer keno û hêvîya xo berz a. Zano ke ewro yan siba dewleta tirke mecbur a ke gamêke bierzo. Nîjadperestîye û yewperestîye êdî dewlete rê “derman” nîyî. Netewe-dewlete êdî zana ke heta ke reforman nêkero û gamanê demokratîkan nêerzo estîya xo nêeşkena bidomno. Êdî otokrasî xeripîya û waştişanê komelî rê cewab nîyo. Yew rayîr est o, o zî demokrasîyo radîkal o.
