Tifaqa Ked û Azadiyê di bernameya xwe ya li Navenda Kongreyan a Halîçê “Nexşerêya” xwe bi deklarasyonekê parve kir. Ji Partiya Karkerên Tirkiyeyê (TÎP) Melîs Akyurek û ji Partiya Kedê (EMEP) Levent Gokçek deklarasyon xwendin.
Deklarasyona Tifaqa Ked û Demokrasiyê wiha ye:
“Ji aboriyê heta siyasetê di gelek qadan de pêkanîna guherîn û veguherînê li ser rawestandina hilweşîna ku Tifaqa Cumhur pêk aniye, bi dawîkirina Rêveberiya Yek Mirovî, başkirina şertên jiyanê û xebata gel, mafên demokratîk û azadiyan peywira lezgîn a serdema pêşiya me ye. Ji bo ku ev guherîn û veguherîn çêbibe, pir girîng e ku hêzên alîgirên ked, aştî û demokrasiyê têkoşîna hevpar û yekgirtî xurt bikin û bi awayekî bibiryar bidomînin. Ev yekitî û têkoşîn lazim e ku bibe hêza bibandor û diyarker a serdema nû. Hêvî û daxwaza gel jî di vî esasî de ye. Têkoşîna hevpar a bê dayîn û hêz û helwesta bibiryar, ji bo bidestxistina daxwazên lezgîn ên aboriyê û di rêya demokrasiyê de wê bibe meşek ku hin gavan bide avêtin. Ji bo vê meşê hilbijartin ji bo Tirkiyeyê xwedî wateyeke xeternak in. Di pêvajoya hilbijartinê de divê hêviyên gel ên pêşerojê tenê bi hilbijartinê ve neyên girêdan, lê divê girîngiya sindoqê jî neyê paşguhkirin. Ji bo vê divê têkoşîna ked û demokrasiyê bê bilindkirin, di vê çarçoveyê de ji bo ku gel ji hilbijartinan bi destkeftî derkeve, bê motîvekirin û ji bo ewlehiya hilbijartinê girtina hemû tevdîran berpirsiyariyeke hewceye û divê neyê îxmalkirin.
Ji bo çareserkirina pirsgirêkan
Di vê pêvajoya awarte de ku em tê re derbas dibin, ji bo pêkanîna peywirên lezgîn ên aboriyê û polîtîk tifaqa ku me armanc kiriye, tifaqa hemû girseyên gel ên ku bindest in û keda wan tê xwarin. Piştevanî û tifaqa karker, kedkar, xîzan, jin, ciwan, parastvanên mafê mirovan û xwezayê ye. Bingeha hevpar, bihêz û bibiryar a têkoşînê ye. Bername û kirdariyên vê desthilatê, xwe dispêrin pêkanîn û feraseteke polîtîk ku berjewendiyên şîrket û holdîngên alîgirên xwe, çîna xwedî sermaye û emperyalîzmê derdixe pêş. Vê pergala îhaleyê ya neheq û bêusûl ku alîgiran xweşhal dike di hêla hiqûqî de divê ji nû ve bê lêkolînkirin. Kedxwariya li dar û polîtîkayên zextê, bêpariya ku di karker û kedkaran, xîzan, cotkar, gundî, esnaf û beşên gel ên bindest de daye avakirin bûye derdê yekemîn ê civakê. Ji bo çareserkirina pirsgirêkên mîna bihabûn, heqdestên kêm, xîzanî, debar û starê divê gavên şênber bên avêtin û şertên jiyanê û xebatên karker, kedkar û girseyên gel ên bidest bên başkirin. Îro ev ji bo her kesî meseleya destpêkê ye. Li gorî vê rastiyê, êdî şert e ku polîtîkayên ku berdela giran a vê krîza aborî û hilweşandina civakî ya piralî bi sermayedarên herêmî û biyanî bide dayîn û dawî li bêewlebûn û bêpêşerojbûna kedkaran bîne, bên meşandin.
Di vê çarçoveyê de;
* Rawestandina bihayan, bilindkirina mûçeyan di asteke însanî de li ser xeta birçîbûn û xîzaniyê, qedexekirina ji kar derxistinê, zêdekirina kar, rakirina bacên ser tiştên bingehîn ên serfkaran, girtina bac a ji kesên ku ji yên ku zêdetir qezenc dikin, zêdetir bac ji kesên ku ji yên ku zêdetir qezenc dikin û şopandina bernameyek aborî ku dê xizaniyê ji holê rake hewcedariyên herî mezin ên civakî ne.
Çavkaniyên bûdceyê;
* Pêngavên yekem ew e ku xelkê ji bo ewlekariya aborî û piştgiriya rasterast a dahatê seferber bikin, ne ji bo qesr, şer, piştgirî û dayîna deynên derve. Gel; di çarçoveya ‘bernameya mafên civakî’ de ji bo her kesê ku dahata wî ya mehane di bin sînorê xîzaniyê de ye, pêdiviyên bingehîn ên wekî ceyran, gaza xwezayî, av û înternetê bêpere peyda bike; pêwîst e ku bi tevahî deynên KYK’ê bên rakirin, pirsgirêkên kalên teqawidbûyî (EYT), mamoste û hemû komên pîşeyî yên ku di sektora giştî de nehatine tayînkirin bên çareserkirin.
* Başkirina şert û mercên jiyana kesên teqawidbûyî, rakirina deynên cotkarên feqîr û piştgirîkirina karsazên ku giliyên wan gelekî zêde bûne, di rêza yekemîn de ne. Bi taybetî di warên enerjî û xetên veguhestinê, tenduristî û perwerdehiyê de, ji bo peydakirina xizmetên bi kalîte, bêpere û gelemperiyê, divê bi lezgîn gavên neteweyîbûnê yên ku di nav wan de kontrolkirina karker û kedkaran jî heye, bên avêtin.
* Polîtîkayên ku xizaniya jinan bi dawî bike û di hemû qadên jiyana aborî de wekhev û bibandor bin, esas in.
* Divê bikaranîna zarokên di bin 18 saliyê de wek keda bi pere bê qedexekirin.
* ‘Peymana Vegerandinê’ divê bê betalkirin. Ji bo penaberên ku dixwazin vegerin, divê li herêmê hawirdora aramiyê bê avakirin, penaberên ku dixwazin bi hev re bijîn divê bibin penaber û şert û mercên jiyana bi hev re bên avakirin.
* Rêveberiya Yekmirovî ya ku di bin navê Pergala Hikûmetê ya Serokatiyê de hatiye avakirin, maf û azadiyên demokratîk nekariye bi kar bîne, bêhiqûqî, mêtingerî û bêedaletiyê bi sazî kiriye, îstîsmar, zilm û xitimandina vî welatî û gelên wê kûrtir kiriye û faşîzm bi pêş xistiye û vê wekî beşek ji siyaseta rojane dike. Ji ber vê yekê, guhertina hemû sazî, mekanîzma û têkiliyên girêdayîbûnê yên ku pergala yekzilamî diparêzin yek ji armancên me yên bingehîn e.
* Pêwîstî bi lezgînî bi rakirina bendava hilbijartinê, ji bo pêkanîna herî berfireh a mafên demokratîk û azadiyên siyasî û avakirina sîstemeke dadwerî ya demokratîk, bêalî û serbixwe heye. Armanca me ew e ku li ser esasê rêgezên demokratîk, azadîxwaz û wekhevîxwaz avakirina demokrasiyeke li ser esasê serweriya rast a gelan pêk were.
Di vê çarçoveyê de;
* Ji bo rêveberiyên xwecihî yên demokratîk divê ji navendê peywir ji rêveberiyên xwecihî re bê dayîn û mekanîzmayên tevlîbûna gel bên avakirin. Her wiha divê rêveberî radestî kesên ku bi dengên gel hatine hilbijartin û meclisên xwecihî yên gel bê kirin. Divê rejîma qeyûm bi dawî bibe û mafê karker û kedkaran ên rêxistinkirina sendîkayan, hemû beşên (maf, piştevanî, siyasî û giştî) grev û peymanên giştî bikeve nava pêbaweriyê de û xebatên rojane divê bibe 7 saet û lokavt bê qedexekirin.
* Damezrandina laîkbûnek ku tê de demokrasî, daxwazên hemwelatîbûna wekhev û azadiya bîr, bawerî û wijdanê ji bo hemû bawermend û nebawermendan, mîsogerkirina mafên hemwelatîbûna wekhev a elewiyan.
* Pejirandina mafê hemwelatîbûna wekhev a li ser bingeha rêzgirtina ji çand, nasname, bawerî û şêwazên jiyanê yên cuda re wekî prensîbek bingehîn.
* Rakirina desteserkirina mafên ku bi Biryarnameyên di Hikmê Qanûnan (KHK) de hatine afirandin.
* Bidawîkirina her cureyên cudakariya di kar û tayînkirina di sektora giştî de gavên lezgîn in ku ji bo nîzamek demokratîk a li ser bingeha serweriya gel divê bên avêtin.
* Polîtîkayên ji bo hevkariya demdirêj a gel ji bo aştiya li navxwe, li herêmê û li cîhanê bi lezgînî hewce ne. Ji bo vê jî divê pêdiviyên gelan esas bên girtin, ne berjewendiyên hêzên emperyalîst û hevkarên wan. Ji bo dev ji polîtîkayên berfirehkirina şer û pevçûnan berdin, hêza leşkerî bi welatên din, bi taybetî jî cîranên me re nîşan bidin; ji bo serweriya rasteqîn a gel, meşandina siyaseteke derve ya prensîb û aştiyane li ser bingeha mafên wekhev pêwîst e.
Di pirsgirêka kurd de çareseriya aştiiyane, demokratîk
Li Tirkiyeyê bingehîntir pirsgirêka ku divê bê çareserkirin, pirsgirêka kurd e. Ji bo çareseriya demokratîk û aştiyane divê siyaseteke avaker ku nêzîkatî û fikarên hemû beşên civakî yên welat li ber çavan bigire bê meşandin. Ji bo çareseriya pirsgirêka kurd a ku rasterast bi demokratîkbûnê ve girêdayî ye, li şûna polîtîkayên înkar û tunekirinê, ji bo çareseriya demokratîk û aştiyane divê gavên pêwîst bên avêtin. Aşkera ye ku li şûna polîtîkayên şer, çek û rêbazên pevçûnê, vebijerkên diyalog û muzakereyê ku di dîrokê de xwe ferz kirine û hîna jî di rojevê de ye. Avakirin û xurtkirina zemîna diyalog û çareseriyê; bi rêbazên muzakereyên demokratîk rê li ber bidestxistina siberoja tevahî civakê bibe pêşgav; di vê çarçoveyê de ji bo naskirina hemû mafên nasnameya gerdûnî, bi taybetî jî ji bo mafê zimanê zikmakî divê bên sererastkirin.
Ji bo jinan dadwerî, wekhevî û azadî
Divê hemû cureyên mîsogerkirinê werin dayîn da ku jin di hemû qadên jiyana civakî de wekhev û azad bin. Li dijî tundiya sîstematîk a mêran a li ser jinê û qirkirina jinê ku ji zihniyet û pêkanînên serdest ên mêr derdikevin holê, têkoşîneke berfireh û bi her awayî girîng e. Ji bo ku ji nû ve Peymana Stenbolê bikeve pratîkê û were pêkanîn divê hemû astengiyên siyasî, îdarî, aborî û çandî yên li hemberî wekheviya zayendî ya jinan û LGBTI+’yan werin rakirin û ev yek wekî gavên yekem ên lezgîn in.
Ji bo jin, ciwan û komên kêmpar wekhevî û azadî
Divê hemû astengiyên di warên aborî, civakî û siyasî de, bi taybetî di warê perwerde û çandê de bên rakirin da ku ciwan bi nêzîkatiyeke ku rêz li tercihên xwe yên jiyanê bigire, xwe azad îfade bikin û azad bijîn. Divê perwerde di her astê de azad, zanistî û demokratîk be. Piştgiriya ciwanan di warê aborî de, beşdarbûna wan di rêvebirina zêdetir di her warî de wê bibe sedem ku ramanên afirîner û pêşverû di civakê de diyarkertir bibin. Zarok wekî endamên civakê xwedî mafên xwe ne. Divê em vê yekê bi vî rengî qebûl bikin û li dijî her cudakariyê têbikoşin. Li welatê me derdora 10 milyonî kesên berasteng dijîn. Berastengî ne tiştekî wiha ye ku em tenê bi rengê wê yê fîzîkî binirxînin. Gelekî girîng e ku bi her awayî civak di wê ferqê de be û were hişyarkirin ku berasteng wekî hemwelatiyên wekhev ji karûbarên giştî sûd werbigirin.
Parastina xweza, jîngeh û hebûnên çandî
Kapîtalîzm dara ku nikaribe siya wê bifiroşe wê darê dibire. Hikûmeta ku polîtîkayên kûr ên neolîberal li welêt mîsoger dike, hemû hebûnên xwezayî pêşkêşî sermayeyê dike. Li dijî qeyrana avhewayê rewşa awarte hat ragihandin, hemû projeyên ku ji bo berjewendî û rantê dibin sedema wêrankirina xweza û jîngehê, daristan, qadên çandiniyê û çeman xera dikin û hevsengiya ekolojîk têk dibin û bê rawestandin dibin navenda sûcên li dijî xwezayê. Nêzîkatiya li ser parastina cewherî di hemû polîtîkayan de, bi taybetî di warê enerjî, veguhestin, bajarîbûn û çandiniyê de, hem lezgîn û hem jî ferz e. Mafê her zindiyekî/ê heye ku di ekosîstemeke saxlem de bijî û divê bi qanûnên bi rêk û pêk bê parastin. Divê dev ji talankirina hebûnên dîrokî û çandî bê berdan.
Banga me;
Ji bo hemû sazî, rêxistin, partî û yek bi yek welatiyên vî welatî yên ku di pêşeroja ronî û demokratîk a Tirkiyeyê difikirin. Werin em bi hev re berpirsiyariyê bigirin ser xwe. Werin em welatê ku di sedsala 2’yemîn a Komarê de bûye agir, bi feraseta daxwazên hevpar û têkoşîna hevpar bi rêyên azad û demokratîk ji nû ve ava bikin. Gelên Tirkiyeyê ne mehkûmî cudakarî, gotinên nefretê, polarîzekirin û ne mehkûmî asêkirina di navbera siyaseta Tifaqa Cumhur û Tifaqa Millet de ye. Em dikarin li ser bingeha nirxên ked, aştî, azadî û demokrasiyê pergaleke civakî ya ku tê de gel serdest e, ava bikin. Pêkanîna vê yekê bi hêza veguherîner a girseyên gelên bindest pêkan e. Di çarçoveya vê bang û nêzîkatiyê de em her kesî vedixwînin têkoşîneke hevpar û yekgirtî!
Em ê bi hev re bi ser bikevin…”
Endamên Tifaqa Ked û Azadiyê ev in:
“Partiya Tevgera Kedkar (EHP), Partiya Demokratîk a Gelan (HDP), Partiya Kedê (EMEP), Federasyona Meclisên Sosyalîst (SMF), Partiya Karkeran a Tirkiyeyê (TÎP), Partiya Civakî ya Azadiyê (TOP) û pêkhateyên HDP’ê; Partiya Yekbûyî ya Şoreşger (DP), Partiya Herêmên Demokratîk (DBP), Partiya Sosyalîst a Bindestan (ESP), Platforma Piştevaniya Sosyalîst (SODAP), Partiya Jinûveavakirina Sosyalîst (SYKP), Partiya Kesk a Çep (YSP).”
