Sernameyê ma “Tewirê Şîdetî” yo. Pers no yo: Tewirê şîdetî zî estê? Bersiv erê yo. Berê, ma henî qal bikerê.
Aşmey 11’inan ya serra 2018’inan de Fransa de protestoyan dest pêkerd. Şarî, yêlegê zerdî day bî xo ra û kewtîbî kuçeyan. Hikumetê Fransa serra 2008’inan de biryar dabî ke her kes mecbûr o yêleganê zerdan ke bereqênê bikerê zerey erebeyanê xo; qeybî qeza yan çiyo aneyîn de go lazimî bê. Şarî zî ê yêlegî girotî û protestoyan de day xo ra. Semedê ene joy nameyê çalakî zey “Çalakîya Yêlegzerdan” dinya de bî vila. Înan çalakî de waştê baca (vergî) ardû û mazotî kemîkerê, biryarê bace serwetî ya ke serra 2017’inan de hamiya girewtişî bêro betalkerdiş, hikumetê Macronî îstîfa bikero û çiyê aneyînî. Çalakiyan de şîdet zî veciya meydan û tewirê şîdetî hamey nîqaşkerdiş.
Derhêner David Dufresne belgefîlm anto serê na çalakî û şîdeto tede. Nameyê belgefîlmî “The Monopoly of Violence” (“Serdestiyey Şîdetî”, bi tirkî kerdo “Şîdet Tekelî”) yo. Wexto ke “Yêlegzerdan” çalakî kerdêne şîdet vecîya meydan. Hetê ke ro polîsan hêrîşê çalakkaran kerd, heto bîn ro çalakkaran ra heniyan cay şikitêne, tar û mar kerdêne. Bi aweyke şîdet vecîyabî meydan. Derhêner Dufresne serê vatişê ramanwerê alman Maks Weber ra hereket kerdo. Weber vano, “Tekane quweto ke serdestîya şîdeto meşrû dest de yo, dewlete bi xo ya.” Ê no het ro mesela girewta dest û verê xo dayo ka şîdet çi yo, kamî ra vecêno û encamê ci çiyê.
Çarçaweya Festîvala Fîlman ya Stenbolî ya 40’inan de belgefîlm hame mojnayîş. Merdim heta peynî ro belgefîlm goştarî keno, çalakîyê Yêlegzerdan, hêrîş yan zî vernîrogirewtişê polîsan vecêno verê temaşevanan. Û her ke dîmenêke yena, jo serê a dîmene ra xeberî dano/a. Belgefîlm bi teknîkêk xisûsî hamewo antişî ke temaşevan nêzano/a a/ê kam a/ê. Dima ra ke belgefîlm qedêno ma vînenê ê ke xeberî dayê parêzer, akademîsyen, raportorê Neteweyanê Yewbîyîn, rojnameger, nûnerê sendîkaya polîsan, henî mexdûrê şîdetî yê…
Û persey ma ke belgefîlm de zî yena nîqaşkerdin yena meydan: Tewirê şîdetî estê? Ma serê nê erdan de vînawo ke perodayîn, kiştiş şîdet o. La belgefîlm tewiranê bînan ê şîdetî mojneno ro ma. Xizmêkey Yêlegzerdan ra ana vana:
“Eke ez nêşkî debarey xo bikerî, no şîdet o.”
“Serokomar yeno xeberî dano, çiyan rast nêvano, zûran keno, no şîdet o.”
“Ez xo aramî de hîs nêkena, zor danê ma ser, ma zey xo qebûl nêkenê, no şîdet o.”…
Ma nê nimûneyan ra zî vînenê ke tewirê şîdetî estê, şîdet tenî ew çî nîyo ke ti wirzê ro joyro dê. Zûrekerdin zî şîdet o, merdim endêke kar bikero û nêşko debarey xo bikero zî şîdet o. Çîkew bîn zî ma vînenê ke welatê raver şîyayeyî eşkenê serokomarê xo ra vacê “Ti zûran kenê” û çîke bi înan nêbeno. Belgefîlm de “Gere polîsî hetê kamî bigîrê” û “şîdet bişixulnê yan nê” zî yeno nîqaşkerdin.
Belgefîlm hem meseleya Yêlegzerdan hem zî nê hetan ro henî asoyanê newan mojneno ma. Ger şima cayke rastê nê belgefîlmî hameyî seyr bikerêne.
Tewirê şîdetî
Tewirê şîdetî
Sernameyê ma “Tewirê Şîdetî” yo. Pers no yo: Tewirê şîdetî zî estê? Bersiv erê yo. Berê, ma henî qal bikerê.
Aşmey 11’inan ya serra 2018’inan de Fransa de protestoyan dest pêkerd. Şarî, yêlegê zerdî day bî xo ra û kewtîbî kuçeyan. Hikumetê Fransa serra 2008’inan de biryar dabî ke her kes mecbûr o yêleganê zerdan ke bereqênê bikerê zerey erebeyanê xo; qeybî qeza yan çiyo aneyîn de go lazimî bê. Şarî zî ê yêlegî girotî û protestoyan de day xo ra. Semedê ene joy nameyê çalakî zey “Çalakîya Yêlegzerdan” dinya de bî vila. Înan çalakî de waştê baca (vergî) ardû û mazotî kemîkerê, biryarê bace serwetî ya ke serra 2017’inan de hamiya girewtişî bêro betalkerdiş, hikumetê Macronî îstîfa bikero û çiyê aneyînî. Çalakiyan de şîdet zî veciya meydan û tewirê şîdetî hamey nîqaşkerdiş.
Derhêner David Dufresne belgefîlm anto serê na çalakî û şîdeto tede. Nameyê belgefîlmî “The Monopoly of Violence” (“Serdestiyey Şîdetî”, bi tirkî kerdo “Şîdet Tekelî”) yo. Wexto ke “Yêlegzerdan” çalakî kerdêne şîdet vecîya meydan. Hetê ke ro polîsan hêrîşê çalakkaran kerd, heto bîn ro çalakkaran ra heniyan cay şikitêne, tar û mar kerdêne. Bi aweyke şîdet vecîyabî meydan. Derhêner Dufresne serê vatişê ramanwerê alman Maks Weber ra hereket kerdo. Weber vano, “Tekane quweto ke serdestîya şîdeto meşrû dest de yo, dewlete bi xo ya.” Ê no het ro mesela girewta dest û verê xo dayo ka şîdet çi yo, kamî ra vecêno û encamê ci çiyê.
Çarçaweya Festîvala Fîlman ya Stenbolî ya 40’inan de belgefîlm hame mojnayîş. Merdim heta peynî ro belgefîlm goştarî keno, çalakîyê Yêlegzerdan, hêrîş yan zî vernîrogirewtişê polîsan vecêno verê temaşevanan. Û her ke dîmenêke yena, jo serê a dîmene ra xeberî dano/a. Belgefîlm bi teknîkêk xisûsî hamewo antişî ke temaşevan nêzano/a a/ê kam a/ê. Dima ra ke belgefîlm qedêno ma vînenê ê ke xeberî dayê parêzer, akademîsyen, raportorê Neteweyanê Yewbîyîn, rojnameger, nûnerê sendîkaya polîsan, henî mexdûrê şîdetî yê…
Û persey ma ke belgefîlm de zî yena nîqaşkerdin yena meydan: Tewirê şîdetî estê? Ma serê nê erdan de vînawo ke perodayîn, kiştiş şîdet o. La belgefîlm tewiranê bînan ê şîdetî mojneno ro ma. Xizmêkey Yêlegzerdan ra ana vana:
“Eke ez nêşkî debarey xo bikerî, no şîdet o.”
“Serokomar yeno xeberî dano, çiyan rast nêvano, zûran keno, no şîdet o.”
“Ez xo aramî de hîs nêkena, zor danê ma ser, ma zey xo qebûl nêkenê, no şîdet o.”…
Ma nê nimûneyan ra zî vînenê ke tewirê şîdetî estê, şîdet tenî ew çî nîyo ke ti wirzê ro joyro dê. Zûrekerdin zî şîdet o, merdim endêke kar bikero û nêşko debarey xo bikero zî şîdet o. Çîkew bîn zî ma vînenê ke welatê raver şîyayeyî eşkenê serokomarê xo ra vacê “Ti zûran kenê” û çîke bi înan nêbeno. Belgefîlm de “Gere polîsî hetê kamî bigîrê” û “şîdet bişixulnê yan nê” zî yeno nîqaşkerdin.
Belgefîlm hem meseleya Yêlegzerdan hem zî nê hetan ro henî asoyanê newan mojneno ma. Ger şima cayke rastê nê belgefîlmî hameyî seyr bikerêne.