Vanê dîrok, sumerî ra despê beno. O wext komloyê verên zî sumerî de despê bîyê. Şaristanê sumerî de, tapinaxan mîyan de, en muhîm sîstemê kedware yo, Sîstemê kedwareyî de, en rind senîhewa pergalê kedwareyî mêrdiman ra danê qebulkerdiş.
Rahîbanê sumerî bi viraştişê mîtolojî de, no het ra belkî sereyê mêrdiman ra, piştişê belay ra, en gird yew komplo yo. Nê hewa tewir yew fikir virazîya yo ke, ti vana qey, no hewa şîyayişê bindê bandorî de mêrdimî pêyro maya xora rut û bi repal qûl û kole bî.
Bi heme cayan zeftkerdiş ra, zîhnîyetê mêrdiman de, bi mîtolojî ra, Homayî, bi zera xo ra, mêrdimî kerdî xizmekarê xo. Rahîbê sumerî, pergalê asmênî de, corde pergalê Homayan viraştî. Bi xo zî, nunerî erdan kerdî û badî zî qiralê Homayan kerdî. Tapinaxan de, bi viraştişê komployan o en muhîm zî bi kewtişê cînsê cinîyano. Bi mîtolojî de xapinayîşê cinîyan, en zaf homayan ra, Homa Enkî, Homaya koyî Nînhursagî û badî zî, tikêyna nerm kerdiş ra, şiklê Înana mîyan de şer û pêameyîş bîyo. Labelê Înana lezalez teslîm nêbena. Komelanê sumerî de, tapinaxê rahîban de qesra qiralan virazîyena. Bi şaristanê tarixî de serkewtişê Homayê Qralan binge de ca gêno. Bi kewtişê cînsê cinîyan cirê bes nîyo. Nayera kewtêrî viraştişê pergalî de cenîyan hacetanê bingeyî de şixulnenê. Tapinaxan mîyan de, bi veçînayîş ra cinî û kênekî perwerde musnenê kesan. Pergalê camêrdan zî, bi musnayîşê seydwareyîye de rol gêynê. Neyê hewa ra zî, bi îdareyê komelî kuno binê tesîrê tapinaxan. Nizm biyayena girane û verêne pê na komploye virazîyena.
Komployê demê feodalî û kapîtalîstî, bi gedeyîya komelîyê sumerî yo.
Dîrokî de, bi verên ra nuştişê destanê mêrdiman, Destanê Gilgamêşî yo.
Gilgamêş bi xo, verên ra qiralê dewleta suka urukî yo. Wextê Gilgamêşî de raye verêna ke hewcebiyayena kereste û kerayanê madenî beno. No hewa ra zî Gilgamêşî re yew keso ke daristana veş sinasneno alîkar lazimo.Gilgamêşî rê dagirkerdişê daristanan ra, yew hemkarê reyberî lazimo. No hemkar zî, ganî koyan ra bo. Gilgamêş pê yew cinîya fahîşeye Enkîdu yî xapneno û keno hemkarê xo. Hemkar Enkîdu kewno qafese û bi destê Gilgamêşî yeno veyîkerdiş. Kewno qefesê zerenca mîyan. Sewbîna zerenca bi seydwarey ra tebîşeno û kîşeno. Gilgamêş û Enkîdu yî koyê zaxrosî yo menşur ra kewnê raye. Enkîdu bi temsîley de beno hemkarê kurdan. Gilgamiş û Enkîdu pîya gala welati koyanê kurdan kenê. Enkîdu wayîrê eşîrê daristana Huvava qetil keno. Huvava esasê xo ra şefê eşîrî yo. Welati xo paweno.
Labelê bi rêxistin ra, bi hêzî ra Gilgamêş hîna pîto. No hewa ra zî, Gilgamêşî ra nêxelîsîyeno.
Bi dîrokî de, raya verêna ke nê şiklî azadîya kurdan ser yew esaretîye virazîyena.
Bi kîştişê Huvava ra dime endî rişnayîşê gonî dest keno cî. A roje ra hetanî na roje hîna no tarîx xo dano domkerdene. Yew qala verêna esta, vanê “Kermê daran bi daran nêbo dare pûç nêbena.” Dîroka mordemîyede na minake timî timî vejîya vêrnîya ma.
Bi kewtişê dewleti Hurî- Mîtannî Pers hemkar matîzawa yo. Bi kewtişê hanadanê medî, Persij wariza kuoros vernî de rol kaykeno.
Bi dîrokî de, xêzi veradayiş ra pêyro buyerê komployan no hewa ra dewam kenê.
Anatolî sero, bi kiriştişê keda şaristana kitaya Ewropa de vernî de rolê kaykerdişê Troya yo.
Camêrd Hektor pawitişê Troya keno. Bajarê Helen qet nêkeno, yew nêeşkeno fîno. Berbiyayîşê helena newî bi, pola corin ra Baba Zeus û ruyê xo bi pedakerdiş ra Athena virazîyay. Athena xo fînena herûnda birayê Hektorî, Depîhobo bi verba Akhîleusî bi şerkerdişê şerî ra îkna kena. Athena Hektorî xapnena û bê wext ra verba şerî kena. Hektorî dana kiştene. Hînê Troya kewna. Hînê berê Anatolî bi sera sera helenan ra abena.
Ancî demê qlasîkî ra en zaf zanayîş ra, bi komployo namdar kiştişê Julîus Sezarî yo. Komployê mîyanî de bi en dejayîş ra, warizay Sezarî Brutus rol kaykeno. En şerê aşîkarî semedê nê hirsê îxtîdarî de kaykerdişê rolî beno. Bi numune qabîleyê Îbranî Musayî ra pey, heta roja ewroyin yanî Îsraîl û Fîlîstîn bi xebat ra kewtiş, sukê bajarî mîyan de, fahîşe Rahova danê şixulnayîş. Bi cîyara, Îsraîlogullarî Yehovayî zê ajaneko emeybî veçînayîş. Yê Hz. Îsa zî baş kahînê 12 hewarîyan Yehuda Îskaryanta bî. Bi wexti komployonê orta çaxî bi kaykerdiş ra kiştiş ra bi semeda îxtîdaran rol kay kerdê. Bi eşkerayîye kedê şaran bi namê Homayî ra verdêne. Bi teybetî de wextê nîjadperestîyê komelî de viraştişê komployo pêyro dogma dîna ola sero ê hanadana bi. Îslamîyeti de Muavîye û Abbasî, bi hêlê şerî ra, no dem demêde ibretino. Zê qirkerdişê Ehlî Beytî hetanû ewro tewû yêw qirkerdişo giran komlo çinîyo. Bi çar helîfeyan ra , hîriyên zî komlo rey de qetil bî. Diroki de komployî her wexti de dewam kenê.
1926- 1927 komploya ser Sêx Seyît, 1930 komployê serê Qoçgîrî, 1937-1938 komploya serê Dersim û Seyît Riza yî.
PKK avan bîya nêbîya timî timî rastê nî herişanê komloyan bîya.
Mîyanê PKKyî komploya herî verêne 1977 de vera pêşengê PKK Hakî Karer bîye û Karer şehîd kewt.
Yîra dimê Hîlvan de Halîl Çavgun şehît kewt. En komployo gird zî, zindanê Amedî de virazîya. Komployanê verênan ra, Şahîn Donmez û Huseyîn Yildirim ca gêynê.
Alî Çetîner, Mehmet Şener, Selîm Çurukkaya û Şemdîn Sakik sera nê komployî dewam kenê.
1993 de PKK yew xo hetî ser ra adir birnayîş kerd. Dewleti rey de bindestey ra muzakere virazîyanê. Kinaro bînra zî ancî komployê virazîyanê Turgut Ozal yew komloy rey de ame kiştene. Eşref Bîtlîş zî teqîna yew teyarîde yeno kiştene. Badî zî zafî albay pê komloyan yenê kiştene. 1996 de 6ê gulanî de şamde keyeyê Ocalanî verde yew qamyona pirê bombayan yena teqnayene. Tîfaqê Îsraîl û Tirkîya dest pê keno. Londra, Wahşîngton komployî mîyan de ca gêynê.
Komployê 1998î ê 9ê teşrîna verêne komployêka tarixîyo. Yewnanîstan bi semedê Ocalanî ra qanûno bingeyînî bedilnena. Bi zafin ra birîyar girotiş ra Ocalanî wazenê welatê xo. Ayfer Kaya Kostas Baduvas î de dîyalog virazena, labelê wexto ke şîyenê yewnanîstan Beduvas çinîyo, herûnda ey de serekê îstîxbaratî Stavraskîs vejîyeno verba înan. Stavraskîs zî rolê yehûda îskaryotî kaykeno.
Bi dîroke de, emperyalîstê mîyannetewî raya verêno yo ke, kontrolê şarê kurdan binê destê înan ra vejîyabî. Hînê ferq kenê. Naye ra zî, bi dinya de kaykerdîşê polîtîkaya qirêjine virazîyeno.
Hêza global ABD û AB heremê mintiqayan de bandorîya xo senîhewa virazenê û qozê kuralan senîhewa şixulnenê hesaba nînan pêyrune kenê. Dewletê komlogerî pêro pîya dormeyî PKK û şarê kurdan de kom bîbî ke roja kurdan tarî bikê.
Neyê pêyro prosesê komelîyê dîrokî mîyan de, heyanû roja ewroyîne amê cuyayene. Olgûyê tarîxan de, pêyro cayanê en muhîman de bi zafin ra hêzê tesîrê darbeyan de mendo. No heway komployê û darbey dinya de bi zahf cayan de mintiqayan de virazîyayî. Labalê bê kurdan serê erdan de yew şarî komployêka nîya girane nêdîya.
Heyanû ewro rahîbanê sumerî bi qabê şaristaneya û dewlet ra senîhewa serkewti. Şarê kurd zî, şaristaneya demokratîkî ra bê kedwarey, bê dewleti ra, rayirê şaristane yo û azadî xo rê rehber gêyno. Şaristaneya demokratîkî dergûşeya û rindeya mordemîyera nêvêrena ra û Rojhelato mîyanên de xo virazena.
Na nuşteya komployan kitabê ‘Pawitişê Yew Şarî Ra’ ameyo açarnayîş.
