Dewleta tirke ser hişmendîya Îtîhat Terakî ya yew netew, yew ziwan û yew kultirî de awa bîya. Netewo tirk, ziwanê tirkî û kultirê tirkî yo îslamo sinî esas girewte. Serê heme şaranê Anatolya û Kurdistanî de tirkbiyayîş ame ferzkerdiş. Ya do heme bibayêne tirk ya zî do heme bi qirkerdişan biameyêne çinêkerdiş. Komelê ke tirkbiyayîş û çinêbiyayîşê xo qebûl nêkerdî se serro bi qirkerdiş û trajedîyê zaf girdan reyde ri bi ri manenê. Coka merdim bi rihetî şikeno vaco ke tarîxê dewleta tirke tarixê komkujiyan o.
Yê ku ver zilmê hişmendîya Îtîhat Terakî de çonk nêdayî ro û heta nika xover dayî komelê kurd û komelê elewîyan ê. Komelê kurd û komelê elewîyan komelê tewr qedîm û kevnareyê na erdnîgarîyê. Mixabin di na se serre de yê ke tewr zêde amê qetilkerdiş û hemayke yenê qetilkerdiş Kurd û Elewîyê. Qetlîyamê Koçgirî, Dêrsimî, Çorûmî, Meletî, Gurgumî, Gazî, Agirî, Amed, Dêrahêne, Geliyê Zeylan, 33 guleyî, Roboskî, Sûrî, Şirnek, Cizîr, Nisêybîn, Licê û Pasûr tenê çend mînakê.
Ê qetlîyaman ra ê tewr xidar 2’ê Temmûza 1993’an de Sêwaz de pêk ame. 27 serrî verêjoy di serra 1993’an de Komeleya Kultirî ya Pîr Siltan Abdalî qabê vîrardişê Pîr Siltan Abdalî şaristanê Sêwazî de aktîvîteyêk viraşte. 30’ê hezîrane de bi desan roşinvîr, hunermend û nûştoxê Elewî û sosyalîstan qabê tevirbiyayîşê vîrardişî verê xo dayî Sêwazî.
Azîz Nesînî di rojnameyê xo yê bi namê “Aydınlık” de qalê kitêbê Salman Ruştî yo “Ayetê Şeytanî” kerd. Azîz Nesînî kitêb îngilîzîra açarnayo tirkî. (Peyra lacê Azîz Nesînî Ahmed Nesînî di nûşteyêk xo de vano; ‘Dogu Perînçekî bê xeberê babê min a xeber di rojnameyê Aydinlikî de dawo nûştiş- yanî di miyanê a plansaziyê qetlîyamî de D. Perînçekî zî esto) Coka miyanê înan de estbiyayîşê Azîz Nesînî qabe plansazîyê destê dewlete yo tarî firset bî. Bi şiyayîşê nê hunermend, nûştox û roşinvîran destê dewlete yo tarî ke dest bi xebatanê xo kerd. Bi çapemenîyê xo û bi sixuranê xo roj bi roj propogandaya ‘enê heme bê dînê û bê îmanê û her roje nengan dînê ma ra çînenê’ kerd. Bi na propogandaya xwe ya zurîkere şarê Sêwazî tahrîk kerd û hêrsê şarî zêde kerd…
Roja 2’ê Temûze de roja îne de çarçoveya plansazîyê de qadê aktîveteyî de bi def û zirna şahî bibî. Provokatorî kewtî meydan û vatî; no def û zirna qabê vengê melayî nêro ma danê piro. Melayê camiyanî ke paştî dayê provokatoran û verê şarî dayî qadê vîrardişî. Bi diruşmeyê “Enê zindikê vengê melay birnenê, Sêwaz do bibo goristanê laîkan, Cûmhuriyet Sêwaz de awan biya do Sêwaz de bi qedîyo, Do Sêwaz bibo goristanê Azîzî” û dest bi rayraşîyayîşî kerdî. Roca îne de şaro ke xutbera veciyayê şanê înan dima. Miyanê çend dekayan de verê Otelê Madimakî de bi des hezaran kesî kom biyî.
Qaşo esker û polîsî qabê ewlehiye amabî ewja, la verê çimanê înan de wesayîtanê meymanan weşnenê qet mudaxele nêkenê, adir erzenê otel mudaxale nêkenê îtfayeya ke yena adirî hewnakera nêverdenê nêzdî adirî biba, vengê xo nêkenê û mudaxale nêkenê. Roşinvîrê ke otele de mesûr mendê ro walî geyrenê, ro midûrê polîsan geyrenê, ro serekwezîr Ç.Çiler geyrenê, ro wezîrê karê zerî geyrenê, ro fermandarê eskerî geyrenê heme benê ker, kor û lal. O cehnem 12 saetî dewam keno la heme rayedarê dewlete tenê temaşe kenê.
Verê çimanê esker û polîsan de hovê barbaran o wehşeto xidar viraşt. 51 kesî bi îmkananê xo miyanê ê adirê cehnemî ra veciyenê la 33 roşinbîrî, hunermendî, nûştoxî, 33 canî di Otela Madîmakî de bi awayeko ganî, miyanê qîrî û hewarî de weşînayî. Bêguman no qetlîyam zî fina heme qetlîyamê bînan plansazî yê dewlete bî. Heke plansaziyê dewlete nêbê 33 canî verê çimanê rayedarê dewlete de, verê kamerayan de ganî nêameyêne weşnayene.
Ez wazena namê ê 33 canê ke ê wehşetî de cuya xo vinî kerdî tîya biyara vîrî. Hozan Muhlîs Akarsû, nûştox Asim Bezîrcî, Hozan Nesîmî Çîmen, Hasret Gultekîn, şair û nûştox Metîn Altiok, xêzkarê karîkatorî Asaf Koçak, şair Behçet Sefa Aysan, rojnameger Mehmet Kaynak, Şair Ûgur Kaynar, hunermend Edîbe Sûlarî, di way birayê 12 û 15 serey Koray û Menekşe Kaya yî, di wayê 16 û 17 sereyî Asûman û Yasemîn Sîvrî û meymanê înan ya Holandayî ya wendoxê zanîngehî Carîna Cûana miyanê ê 33 kesan de bîyî.
Bê guman no qetlîyam tenê qetlîyamê elewîyan nêbî. Şexsê înan de bêveng kerdişê heme mûxalîfan bî. O wext îktîdar de koalisyon estbî û siyaset xetemîyaye bî. Kurdistan de xoverdayîşê kurdan roj bi roj xurt biyê. Têkilîya mabeynê komelê elewî û xoverdayîşê komelê kurd roj bi roj xurt biyê. Xoverdayîşê sendîqayanê kedkaran xurt bibî û wendoxê zanîngehan her roj di çalakiyan de bî. Hişmendîya dewleta tarî bi qetlîyamê Madimakî waşt heme beşê komelî bitersno, bi ceresno û bêveng bikero.
Vatişê serokwezîra aye wextî Tansû Çîlere; “Zaf şikir çîk bi şarê ma nêbîyo”. Vatişê Serekomarê aye wextî S. Demîrelî; “Mesela munferîda, tahrîkêk giran esto, badê tahrîko giranî şarê ma hêrs bîyo, çi destê polîs û eskeranê ma ra ameyo kerdo, pêrodayîş çin o, tenê otele ameya weşnayîş û çend kesan cuya xwe dest da”. Vatişê wezîrê karê zerî Mehmet Gazîoglu: “Azîz Nesînî bawerîya komelî rê bêhurmetî kerdo, coka komel taxrîk bîyo û hêrsê xo nîşan dayo”. Bi awayek zelal nîşanê ma danê ke weşnayîşê 33 canî qerar o plasaziyê dewlete bi xo yo.
Dewleta tirke qabê ke riyê xo yo tarî bilimina dadê qetlîyamî 3ê Temûze de 190 kesan girewtî binçim. Înan ra 124 kesî tefqîf kerdî. La nîyetê dewlete ê cezakerdişê înan çinî ya. Rayedarê dewlete heme ro qatilan wayir vecîyenê û wazenê înan mesûm nîşan bidê. Dewa Sêwazî ra benê Anqara. Roniştişo yewîn 21’ê teşrîna verêna 1993’î de virazîyeno. Qerarê mehkema yo yewîne serrîyêk badê qetlîyamî 26’ê kanûna 1994’an de yeno dayiş. Qerarî de 22 kesan rê 15 serrî, 3 kesan rê 10 serrî, 54 kesan rê 3 serrî, 6 kesan rê 2 serrî ceza ameye birnayîş. 37 kesan berat kerd. Mahkema vat tehrîkêko giran biyo, coka cezayêk giran nêdayî joy. Bi kilmî mehkema qabê ke tay ceza bida, çi dest ra ame kerd.
Parêzerê mexdûran qerar rêşawit Yargitayî. Mahkemaya berz a Yargitaya 9’ine qerarê xo yê 2001’ine de cezaya mergî da 33 kesan, ro 4 kesan 20 serr, ro 1 kesî 15 serrî ceza birna. La qatîlê ku ameyî cezakerdiş tay tera hetê dewlete ra ameyî limitiş, tay tera bi destê dewlete şîyî teberê welatî. Heta tay tera bi bulteno sûre roci geyrê la karê dewlete de xebetîyê. Mesela yew qatilo herî girano ke qaşo dewlete di heme cîhanî de bi bulteno sûre rocê geyrê Cafer Erçakmak be. Nika yeno zanayiş ke Cafer Erçakmak serra 2011’î de Sêwaz de keyê xo de merd û mezelê ci Sêwazî de yo.
Serra 2002’ine de hişmendîya ê qatîlan di bin nameyê AKP’yî de bî îktîdar. Parêzerê ê qatilan heme di hikumetê AKP’yî de bîyî wekîl û bîyî wezîr. Henî cezakerdişê ê qatîlan mimkun nîyo. Serê qetlîyamî ra 20 serrî derbas bi la qabê cezakerdişê ê qatilan dewlete qet çîke nêkerde. Serra 2012’an de dewa wextra ameye girotiş. Fina heme qetlîyaman hesabê qetlîyamê Sewazî nêame persayîş û qatilê kurdan û elewîyan nêameyî cezakerdiş.
Erdoganî kefweşîya xo ard ziwan û vat; “Girotişê dewa ro şarê ma û ro welatê ma fîroz bo, zaf mexdûrî bibî”. Gorê Erdoganî yê ku qetil bibî mexdûrî nêbî, yê ku qetil kerdibî mexdûr bibî.
Nêpersayîşê hesabê qetlîyamî yeno manaya dewamkerdişê qetlîyamê kurdan û elewîyan. Mixabin wextê hikumetê AKP’yî de bi desan qetlîyamî virazîyayî û hemay ke dewam kenê.
