Çarîya Rûsya de serra 1825î de Xoverdayîşê Dekabrîstan ra dima têkoşînê şorişî lez bî. Hetêk ra tedaya çarîye bişîdet bîye, hetekê bînî ra mîyanê roşnvîran de têkoşîno îdeolojîk zêdîya. Na çarçewa de serranê 1830an ra tepîya “sosyalîzmo utopîk” tesîrdar bî. Teorîsyenê sey Herzen, Ogaryov û Petraşevskîy temsîlkarê sosyalîzmê utopîkî bîyî. Serranê 1850an de Rûsya de sosyalîzmê utopîkî ra ber “narodnîzm” zî peyda bî. Bi peydabîyayîşê narodnîzmî vera monarşî têkoşînê girseyan zî xurt bî. Na rey Çernîşevskîy û Bakûnîn tewrê têkoşînê şorişî bîyî.
Labelê demêkê dima ame famkerdene ke narodnîzm û sosyalîzmo utopîk seba rijnayîşê rejîmê çarîye qîm nêkenê. Serranê 1880an de narodnîzmî giran giran hêzê xo vîndî kerd û herinda ey de “marksîzm” yanî sosyalîzmo zanistî mîyanê ciwanan de vila bî. Nê ciwanan ra Vladîmîr Îlîç Ulyanov – nom de plume Lenîn– bi qerardarî û şorişgerîya xo vejîya vernî. Ey hertim fikrîyêne ke rejîmê çarî yo kanperest û tedaker têna bi metodê marksîzmî do bêro wedarnayene.
Şorişê 1905-07an
Partîyanê şorişgeran serranê 1905-1907an de vera rejîmê çarîye xoverdayîşêko tesîrdar kerd. Ê wayîrê heqanê sîyasî, komelkî û kulturkî bîyî. Labelê no bes nêbî. Çike hema zî kedewerdişê sinifkî dewam kerdêne. Semedê aramîye û weşhalîye ganî şorişo sosyalîst biameyêne kerdene. Yanî komel de yew sinife heme hacetanê berhemardişî nêgêro binê serdestîya xo. Na çarçewa de têkoşînê partîyanê sosyalîstan bêmabên ramîya.
Şerê Dinya yo I.
Seke zanîyeno hamnan 1914 de Şerê Dinya yê I. dest pêkerd. Rûsyaya Çarîye zî tewrê nê şerî bîye. O wext Çar Nîkolayê II. Rûsya îdare kerdêne. Heta şerî Rûsya de sinifê şorişgêrî xeylê hêzdar bîbî. Çarî zanayêne ke şoriş verê berî de yo. Bi nê hawayî ey waşt şerî sey hacetî bişuxilno. Yanî ey plan kerdêne ke mîyanê şarê Rûsya de “şovenîzmê sosyalkî” biaferno. Birastî no meyl virazîya. Mîsal menşevîkan û şorişgêranê-sosyalîstan (eserî) paştîya bêsînore dabî îdareyê Nîkolayê II. Tewr zîyade nê dînamîkî “sosyalîst” bîyî. Bi taybetî nameyê Plehanovî zaf amebî nîqaşkerdene. Ey marksîzmî rê xîyanet kerdbî. Çike Plehanov mîyanê sosyalîstanê Rûsya de sey “marksîsto verên” hesibîyêne.
Şorişê Sibate yê 1917î
Ne şovenîzmo komelkî ne şer ne zî nîjadperestîye seraya Nîkolayê II. nêxelisnaye. Girseyanê pelixîyayan sibate 1917 de şoriş kerd û monarşîyê çarî rijna. Şorişî ra pey leşker, kedkar û dewijan gamê şênberî pawitî. Seba înan aştîye, nan û azadîye zaf girîng bîyî. La menge bi menge burjuwazîyî serdestîya xo awan kerde û pêro îqtîdar girewt binê bandora xo. Problemê girseyanê kedkaran ê serekeyî nêameyî çareserkerdene. Eksê ci şer ramîya û girseyê pelixîyayî raştê kedewerdişê sinifkî mendî. Sovyetê Petrogradî û tayê dînamîkanê sosyalîstan zî wezîfeyê xo nêard ca. Tewr zîyade bi destê şorişgêr-sosyalîst Kerenskîyî hukmat zî amebî viraştene. La Kerenskîy teslîmê polîtîkaya burjuwazî ya kolonyalîste û mîlîtarîste bî. O seba ke îngilîz û fransizan reyde hemkarîye bikero, şî cephe û “moral” da leşkeran.
Tezê Nîsane û şoriş
Bêguman bolşevîkan reftarê Sovyetê Petrogradî, burjuwazî û pozîsyonê Kerenskîyî bi şîdet rexne kerdî. Xora Lenînî “Tezanê Nîsane” de nuştbî ke êdî Rûsya de prosesê şorişê burjuwayî qedîya û ganî îqtîdar derbasê destê karker û dewijan bibo. Yanî ey û bolşevîkan waştêne ke Rûsya de pergalo sosyalîst bêro awankerdene. Bi nê hawayî bolşevîkan tebaxe 1917 de kongreya 6. kerde û bira şorişê çekdarî girewte. Dima ra 25ê teşrîna verêna 1917î de şorişo sosyalîst qewimîya û bolşevîkan îqtîdar girewt destê xo. Şorişî ra dima bêşik mîyanê şorişgêran û grûbanê ke vera sosyalîzmî ameyî de Şerê Zerreyî dest pêkerd. No şer kêmî-zêde 5 serrî ramîya. Peynîya şerî de bolşevîkî ser kewtî.
