Di têkşîyayîşê xoverdayîşê Dêrsimî yê serra 1937-38î de raynê rola sereke ya xayinan bî. Alîşêr badê serhildanê Qoçgirî amebî Dêrsim de dewa Seyîd Rizayî de bi ca bî. Dost û rayhevalê Seyîd Rizayî yo herî qedîm bî. Badê serhildanê Qoçgirî dewleta tirke nêeşkabî ey biqefelno û darde bikero. Loma nêqefelnayîşê ey bîbî kula zerrîya dewleta tirke. Aqilmend, şêwirmend û rayberê xoverdayîşê Dêrsimî yo herî muhîm bî. Cayo ke Alîşêr û hevala xo Zarîfe tede mendê, tenê malbata Seyîd Rizayî ra çend kesan zanayo. Ê kesan ra yew zî birazayê Seyîd Rizayî Raybero Qop bî. Alîşêr û hevala xo Zarîfe bi destê Rayber û Zeynelî ameyî qetilkerdiş. Raynê aqilmend, pêşeng û fermandarê xoverdayîşê Dêrsimî yo herî muhîm yew zî Şahîn Axa yo serekê eşîra Bextîyaran bî. Şahîn Axa zî bi destê birazayê xo Xidirî yeno qetilkerdiş. Badê nê îxanetan û qetlîyamanê dewleta tirke Seyîd Riza neçar beno, waştekê rayedaranê dewleta tirke yê yewbînîvînayîşî qebûl keno. La dewleta tirke fina her rayan bêbextî ro ey û hevalanê ci kena û înan darde kena.

Dewleta tirke waşt heman îxanetî mîyanê Têgêrayîşê Azadî de zî pêk bîyaro. Raynê birayî bi destê birayî têk bero. La vîrdozî û xoverdêrîya Raberê Şarê Kurdî Birêz Ocalanî destûr nêda biser bikewê. Loma rik û hêrsê dagirkeran qabê Rêzdar Ocalanî zaf pîl o.

Enkîdoyê newîyî

Nuştişê heme îxanetan û yew bi yew rêzkerdişê înan mumkun nîyo. Qabê famkerdişê na xeta bêbext û dilsoze mi waşt çend mînakan şima rê rêz bikerî. Di heme serhildanan de, di heme xoverdayîşan de dagirkeranê Kurdîstanî her tim bi rihetî xo rê Enkîdoyê xayinî yê newîyî peyda kerdê û bi destê yê xayinan derbeyê giranî dê civaka kurde ro. Zaf reyan nê xayinî kesê herî nizdî xoverdêran ra, heta malbata xoverdêran ra peyda kerdê û bira bi destê birayî, babî bi destê lacî, ap bi destê birazayî, xal bi destê werazayî dayo kiştiş û bi destê nê xayinan xoverdayîşê kurdan têk berdo. Bi kilmîya ke herî zêde bi kurdan daya vinîkerdiş û bîya sebebê dej û trajedîyanê zaf giranan na xeta xayinan.

Badê ke karê înan bi xayinan qedîyo, bi destê xo xayinî tasfîye kerdê. Bi kilmî aqûbetê xayinan zî hertim trajîk bîyo. Bi destê dewlete ameyê kiştiş.

Tegêrayîşê Azadîye 

Komara tirke awanbîyayîşê xo ra nata bi hetkarîya Enkîdoyanê xayinan ê newîyan qirkerdiş û çinêkerdiş ser kurdan ferz kerdo. Di serranê 1980an de henî tay mendbî ke na polîtîkaya xo ya çinêkerdişê şarê kurdî bi serkewtiş bi encam bikero. Tam di o wext de Têgêrayîşê Azadîya Kurdan fina qîrîya kurdê azadî, fina qîrîya xozaye, fina awaza Hûnbaba ya hemverê Enkîdoyî di xorîya tarîxî ra vecîyaye orte. Loma Têgêrayîşê Azadî fişekê xo yo ewilîn vera na xeta xayin a hetkarê dagirkeran teqna, şerê xo yo ewilîn vera na xeta xayin a ke her tim bîya amûrê destê dijminan da.

Tersê dagirkeran

Merdim eşkeno vaco ke, hişmendîya Têgêrayîşê Azadî fina jehrkujî hemverê jehrîya îxanetî mîyanê civata kurde de vila bî. Loma estbîyayîşê Têgêrayîşê Azadî bîyo ters û xofê zerrîya dagirkeran û xayinan. Di estbîyayîşê Têgêrayîşê Azadî de xayinî her roje xayinî û bêbextîya xo vînenê, dijminî ke her roje têkşîyayîşê sîyasetê xo yê qirkerî yê seyan serran vînenê.

Hûnbabayê newîyî

Loma dagirkerê Kurdîstanî û di pêşengîya malbata Barzanîyan de Enkîdoyê xayinî yê newîyî bîyê yew, mil bi mil bi awayêko herî dijwar û bêexlaq di çar parçeyanê Kurdîstanî de hêrişê Têgêrayîşê Azadî, hêrişê kurdê azadî kenê. Wazenê raynê xeta xayin a bêrûmete biserfînê. Loma di Kurdîstan de nika şerê rûmetî û lanetî est o. La ena rey Hûnbabayê newîyî destûr nêdanê xeta lanetî ya Enkîdoyî biserkewo. 40 serrî yo xover danê û do heta serkewtişî xover bidê. Do ena rey rûmet biserbikewo.