Dewleta tirke heta serranê 1950an şaranê bînan reyde verva şarê kurdî zî qirkerdişo sûr da domnayene. Badê nê serran zî dest bi polîtîyaka qirkerdişê sipêyî-asîmîlasyonî kerd. Serranê 1960an ra dima Kurdistanî de dibistanê “helenayişî” (YÎBO) ameyî akerdene û nê dibistanî sey mengeneyê asîmîlasyonî ameybî bikarardene.
Heta vejîyayişê Têgêrayîşê Azadîya Kurdistanî dewleta faşîste bi goreyê hesabê xo persgiraya kurde zî hel kerdbî.
Bi vejîyayişê Têgêrayîşê Azadîye dewleta tirke nê hewnî ra heşîyar bîye û bi cuntaya 12ê Îlone waşt nê têgêrayîşî destpêkî ra bipelexna la ser nêkewte û bi hawayêko îdeolojîk dewlete bixo têk şîye. No têgêrayîş ro partîye û dime ra zî bi hemleya 15ê Tebaxa 1984î ro Têgêrayîşê Azadîye yê çekdarî agêra.
Badê fîşeka 15ê Tebaxe dewleta tirke seba çinkerdiş û dorêka bîne serê koyêkê Kurdistanî de bi nûştişê “Kurdistano xeyalkerde tîya de ameyo definkerdene” binûso, heme hêz û îmkanê xo xerc kerdî. Bi serranê 90an qetilkerdiş, zîndan, veşnayîş, vengkerdişê dewan û konseptê îmha dîyayî destpêkerdene.
Her hukumatê tirkîya bi nê xeyalan ame û şî. Hukumatê Ozalî reyde pergalê cerdewanîye ame destpêkerdene. La key ke Ozalî mesele fehm kerd û waşt ke vûrîyayîşêk bivirazo ame kiştene. Konseptê îmha û qirkerdişî teslîmê koma çeteyan Çîller, Agar û Gureşî ameyî kerdene. Înan zî bi hemkarîya NATO û dewletanê Ewropa di serrî de operasîyonê teberê sînorî, heme hawayê qirkerdişî pê ardî. Komployê 9ê Teşrîna Peyêna 1988î bi 15ê Sibata 1999î ameyî temamkerdene û Rayverê Şarê Kurdî teslîmê dewleta hove ame kerdene.
Bi aqilmendî û avervînayîya Rayver Apoyî na komplo nêresa mexsedê xo û Têgêrayişê Azadîye konseptêkê zaf bitalûkeyî ra xelesîya. Bi ameyîşê îqtîdarê AKP pêvajoyêka bîne ameye destpêkerdene. AKP no pêvajo seba qewînkerdişê linga xo di mîyanê dewlete de bi kar arde û serra 2014î de konseptêkê neweyî û yê verênan talûkeyêrî defîya merîyete. Dewlete çimsûrêko zê Erdoganî ke şikayê her hovîtîye bikero dîbî û heme kerdeneyanê ey rê çimê xo padabî.
Erdoganî û hêzanê pey ey bi projeyê DAIŞî waşt biresê mexsedê xo. La no konsept zî bi xoverdayîşê destanî yê Kobanê û awanbîyayîşê Rayirberîya Xosere ya Vakûr-Rojhelatê Sûrîya reyna azadkerdişê Şengale têk şi. Felsefe û paradîgmaya Rayver Apoyî vernîya dîzaynê neweyî yê Hêzanê Mîyanneteweyan di Rojhelato Mîyanên de bî kelemo tewir aseye. Gere no kelem bi hawayêke biameyêne wedardene. NATO, Rûsya û dewletanê Ewropa, dorêka bînê şexsê Erodoganî de rayire da dewleta tirke.
Konseptê hêrişê êy ê Vaşûrê Kurdistanî yê 2021î na çarçewa de Garê de ame destpêkerdene û dime ra zî Herêmanê Pawitişê yê Medya de vila bî. Rixmê heme teknîkê şerî yê NATO, hêzê hewayî yê dewleta tirke nêşika verva gêrîllayanê azadîye ser bikewo. Verê çimanê dinya de sîlahê kîmyewî û xazo jehrin ame bikarardene. Di na pêvajoye de damara îxanetî xo şexsê Barzanîyan de daye teber. Keyeyê Barzanîyan û hêzanê PDK kişta dewleta îşgalkere de ca girewt, hêrişê gêrîllayanê azadîye kerd, gêrîllayî şehîd kerdî û bi eşkerayîyanê xo hêrişê îşgalî yê dewleta tirke qada mîyanneteweye de rewa nîşan da. Rixmê nê heminan zî, dewleta tirke ya îşgalkere hêrişê xo yê 2021î de derbeyê giranî werdî û têk şî.
Hêrişê 17ê Nîsana 2022î wexto ke dinya bi şerê Rûsya û Ukrayna eleqedar bî bi konseptêkê zafêrî verhîrayî ame destpêkerdene. Verîya hêrişî zerre û teber de pêvînayîşî ameyî destpêkerdene. PDK bi temamî tewrê hêrişî bî. Êdî artêşe û hêzê hewayî yê dewleta tirke tirkîya ra nê, baregehanê ke bajaranê Vaşûrî yê binê kontrolê PDK de yê ra wirzenê û hêrişê gêrîllayanê azadîye kenê. PDK êdî bi heme hêzanê xo yê çeteyan xizmetê dewleta tirke de ya. Îxanetê tarîxî yê keyeyê Barzanîyan dorêka bîne zê tewqa lenetî merîyete de yo.
Keyeyê Barzanîyan têna Vaşûrî de nê, Rojava, Mexmûr û Şingal de zî heman îxanetî domnenê. Dişmentîya verva Rojava, ambargoya verva Mexmûrî û tewir peynî hêrişê verva Şingalî.
Şingalo ke hetê hêzanê PDKyî ra bê ke fîşekêke biteqnê, serra 2014î de teslîmê DAIŞî ame kerdene. Bi mudaxeleyê gêrîllayanê azadîye dorêka bîne ame xo ser û ewro wayîrê hêzê xopawitişî û dezgeyanê xo yê rayirberîye yo. PDK yo ke nê îradeyê Civatê Êzidîyî nêhemelneno bi doran hêrişê Şingalî kerd la ser nêkewt. Nika senî ke Vaşûrê Kurdistanî de hemkarîya hêrişanê dewleta tirke keno, Şingal de zî seba têkberdişê destkewteyanê şarê kurdî venga artêşa Îraqî dano. PDK bi îxanetê xo dişmenanê şarê kurdî zafêrî, dişmenê destkewteyanê şarê kurdî yo.
Ewro herêmanê Zap û Avaşînî de verva konseptê îmha yê dewleta tirke, hesabanê hêzanê hegemonan û îxanetê PDK şerrêko mendiş û nêmendiş yeno dayene. No şer seba dewleta tirke û îqtîdarê AKP-MHPyî zî heman çarçewa de yo. Eke îqtîdarê AKP-MHPyî Zap û Avaşîn de têk şêro do Enqera de zî heman aqûbetî reyde rîbirî bibo. Gêrîllayê azadîye bi xoverdayîşê xo verva heme teknîkê tewir averkewte yê NATO, sîlahê kîmyewî û îxanetê PDK tarîx nûsenê. No şer hem seba ma û hem zî dişmenanê ma şerê fînalî yo. Bi no sebeb gere her kurd her cayî de, bi kamcî hawayî şikeno û çi îmkanê ey esto tewrê nê tekoşînî bibo.
