Erdê Yewîya Sovyetan de mîyanê kurdanê êzidîyan de zaf roşnvîrê qedrberzî ciwîyayî. Xebatê înan seba kultur, tarîx û ziwanê kurdan xeyle balkêş ê. Ê tefûduman de sey çila bî. Mabênê roşnvîran de nameyê Emerîkê Serdarî kî cayê rûmetinî gêno. Ey seba şarê kurdî bi serran kedeya girse werde. Serra 2005î de ju kitabê ey o bi nameyê “Veyve di reyî ameye kaykerdene” vejîyaybî. Malpera Ezid.ru derheqê nê kitabî û keyeyê ci de bi Emerîkê Serdarî roportajêk kerd. Ma no roportaj seba wendoxanê ma ziwanê rûskî ra açarna kirmanckî.

Roja şima xêr bo Emerîkê Serdaro qedrberz. Ma zaf sipas kenê ke şima roportajkerdiş qebûl kerd. Ma tayê persî amade kerdî. Nê persî beno ke do nakokîyê ke komel de estê orte ra wedarê?

Verî ez zaf sipasê girsî kena ke wendoxê şima kitabê mi û cuya min a şexsî rê eleqeyêko nîyanên mojna. Ez pê waştişê girsî persanê şima rê cewab dana.

Tenê derheqê xo de qale bikerê?

Birastî bîyografîyê mi pêro xêzan de kitabê mi de nusîyeno, la goreyê fikrê mi cuya min a taybete eşkena bala wendoxan bianja. Domanîya mi zaf çetin bîye. Key ke pîyê mi Davreşê Serdar û apê mi Hamîdê Serdar şî cephe, ez 6 serrî bî. Ez keyeyê xo de ju doman bî. Keyeyê mi dewe de keyeyanê feqiran ra keyeyêk bî. Pîyê mi cephe de merd. Apê mi agêra keye. Ez do qet xo vîr ra nêkena; key ke ma domanî jubînan de kay kerdêne, ê ke pîyê xo weş bîyî veng dayêne domananê xo. Ma yanî ê ke pîyê xo cephe de merdî bi xemî domananê bînan temaşe kerdêne. Maya mi Sayra Hudo zaf cinîya xirte û hewle bîye. Hende ke serekê kolhozî û komîteya partîye zaf rûmet dayêne aye. Maya mi perwerde nê girewtbî û teberê ziwanê kurdî qet ziwan nêzanêne. Yeno mi vîrî, key ke ez sinifa 6. yan 7. de bî, îdareyê sovyetî waşt mi bigêro komsomolî. Maya mi na xebere eşnawite, ameye wendegeh û vengê xo berz kerd. Mamosteyan rê vat: “Şima se kenê? Şima wazenê ke domanê mi bêbewarîye bikerê?” û destûr nêda înan mi berê komsomol. La key ke mi dibistana mîyanêne ya Elegezî de perwerde dewam kerd, ez maya xo ra bi nimitkî tewrê komsomolî bîyo. Ju epîzoda bîne şima rê vajî. Senî ke mi vat, maya mi armenkî bira nêzanêne. Dibistana mîyanêne de (Dewa Pampa ra heta Elegezî ma mecbur mendêne pê payan amêne, mabênê înan 5 kîlometreyî antêne) wextê dersan de keber xafil de abîya û maya mi kewte zerreyê sinife. Rixmo ke aye armenkî nêzanêne, mamoste mecbur kerd ke o mi ra pers bikero ez dersa xo zana yan nêzana. Aye waştêne ke mi ra bawer bikera.
Şima rê çîyêkê bînî vajî. Key ke mi enstîtu de dest pê perwerde kerd, mi 7 îmtîhanî dayî. Nînan ra ju ziwanê rûskî bî. Mi ey ra 3 girewt. Goreyê qanûnanê verênan rîyê nê 3 ra bûrsê mi birîya. Maya mi her asme bi dewijan mi rê 30 hakî rusnêne. Mi înan bazar de rotêne. No dem, yanî 1954-1955î de ju hak 1 rûble girêdêne. Mi sayeyê nê 30 rûbleyan ju asme debara xo kerdêne. Termîno juyin wina şîbî.

Tenê kî keyeyê xo ser o qale bikerê. Çend domanê şima estê?

Ez serra 1962î de zewejîyaybî. Cinîya mi Sayrana Saîd Tîflîs de amebî dinya. Nameyê ezbeta aye “Mhaylî” bî. Ez ezbeta bir nameyê “Saanî” ra yo. 3 kênekê ma estê: Leyla, Nure û Zare. Pêro kî ziwanê rûskî de perwerdeyo girs dî. Leyla û Zare zewejîyaye yê. Di zamayê mi Sînot û Bro (Îşxan) kî êzidî yê. Înan kî perwerdeyo girs girewt. Ê bi keyeyanê xo Harkov û Taşkent de ciwîyenê. Nika 4 tornê mi estê: Zozan, Şerzad, Leyla û Midiya.

Ma rê derheqê karê şima yê nikayênî de tenê qisey bikerê?

Ez rojnamevan o. Ez ravêr redaksîyonê weşaneyê kurdî de xebitîyo. Serra 1962î ra nata redaksîyonê rojnameyê Rêya Teze de xebitîyena. Ez çarnayoxîye ra heta redaktorîye pêro paynikeyan ra derbaz bîyo.

Redaktorîya pêroyî ya Rêya Teze zehmetin a?

Hetê zanîstî ra nê la hetê îdareyî ra ya. Çike rojnameyî hetkarîya dewlete vîndî kerde. Ma mecbur mendî ke seba çapkerdişê ey peran bigêrê. Çi heyf ke no her dem mumkin nêbeno.

Cuya şima de çik asan yeno ca?

Ez nêzana çik vajî… Ez suhbet ra hez kena û bi merdimanê bînan ziwanê hemparî zaf asan vînena. Ez oncîna vana, key ke ez çîroke, çarnaye yan meqale nusena mi rê qet çetin nêbeno. Derheqê edebîyat û kulturê kurdan de meqaleyan xeyle asan nusena.

Nika redaksîyonê rojnameyî de çend merdimî xebitîyenê?

Wextê Yewîya Sovyetan de hewteyêk de 2 reyî vejîyayêne. Rojname bado tayê komaranê ke kurdî tede ciwîyayêne de xeyle vila bîye. O welatanê teberan de zî ame wendene. No dem ma 20 embazî xebitîyayêne. Nika ma têna 4 merdimî: Grîşayê Mame, Rzganê Cango (Racavi), Mrazê Cemal û ez.

Rîyê fînansî ra qet çapê rojnameyî vindert? Problemê nîyanênî şima senî çareser kerdî?

Ma nê problemî çareser nêkerdî. Pêro zehmetî rijîyayîşê Yewîya Sovyetan ra dima qewimîyayî. Rojname no dem menge de ge 3 reyî ge 2 reyî çap bîyêne. Bado menge de yew rey çap bî. Ewro rojname têna bi hetkarîya welatperweran û xêrwaştoxan çap bena. Labelê nê hetkarîyî tim nêbenê. Coka ma mecburê ke boyna çimeyanê neweyanê fînansî bigêrê. Mîsal birayî Lazgîyanî Borîs û Melsîko ke herêma Yaroslavî de ciwîyenê çapê rojnameyî yew serre fînanse kerd (Na hetkarîye serranê 1990an de ameye ca). Çi heyf ke par û emser ma keso ke çapkerdişê rojnameyê 75 serrî rê (No tarîxê çapemenîya kurdan de rekorêk o) hetkarîye bikero nêdî. Mîsal ma emser têna yew hûmare çap kerde. Nê rojan yew hûmara bîne seba çapkerdişî yena amadekerdene. Ma pereyanê demanî û xizmetanê pêroyîyan danê. Beno ke kes bawer nêkeno la ma emser meaş nêgirewt. Zafî xêrwaştoxî ma rê ardim kenê û nê pereyî têna deman û xizmetanê pêroyîyan rê vejîyenê.

Gelo keyeyêk de rolê cinîya perwerdeyinê çik o? Fikrê şima çik o?

Ez keye de rûmetê girsî dana rolê cinîya perwerdeyine. Demê ma de bêaye cuye mumkin nîya. Perwerde giredayîyê nasnameyî nîyo. Dayikêka ke perwerdeyin a domanan rindêr weyî kena. No zî ameyoxê ma yo.

Yeno vatene ke peyê her merdimê serkewteyî de cinîya serkewteye esta. Şima tewrê nê fikrî bene?

Ez nê persê şima çarçewa paştîdayîşê keyeyî de bigêrî xo dest. Yew mînyaturê xo şima rê sey mîsal bidî. Kurmancî de vanê ke “Êl dijminbe, jin dostbe, êl mêr nikare. Lê eger jin dijminbe, êl dostbe, hesab yeke – mêrê qelsbe.” Yanî eke komel verâ camêrdî yew bibo û cinîye zî hetê camêrdî de bibo o wext camêrd keweno peyê dêsê kemerinî. Eke cinîye vera camêrdî bibo û komel derbaz bibo hetê camêrdî, ferq nêkeno camêrd oncîna têk beno.

Derheqê zewecanê ke teberê komelêkî de yenê kerdene de çik wazenê vajê?

Na babete ser o nêzdîbîyayîşê mî negatîf o. Çike komelê ma qij o û pêro şar yew ca de nêciwîyeno. O xeylêk cayan de vila bîyo. Eke rewşe wina şina, ma do demê nêzdîyî de asîmîle bibê. Helbet kam o ke teberê komelî de zewec keno de sebebê şênberî estê la ganî ma komelê xo bipawê. Helbet ez fam kena ke her kes wayîrê heqê dîyarkerdişê çarenûsê xo yo. Rixmê her çîyan ez wazena ma zelalîya komelê xo bipawê.

Domanê ke zewecê zafetnîkî de yenê dinya sey êzidî yenê namekerdene?

Goreyê edetanê ma yanî êzidîyan no mumkin nîyo. Êzidîyêk eşkeno têyna pî û maya ke êzidî ya ra bêro dinya.

Vanê ke tarîx de kurdanê êzidîyan wayîrê nuşte û edebîyatê xo bîyê. No raşt o?

Heya, merdimanê dînê êzidîyan seserranê mîyanênan de bingeyê nuşteyê ziwanê aramî de alfabeyêk xurt kerd, la no alfabe zêde vila nêbî û têna mîyanê merdimanê dînê êzidîyan de sînorkerde bî. Bi herfanê nê alfabeyî 2 kitabê ma yê bimbarekî ameyî nuştene. Senî ke şima zanê, serra 1912î de Stenbol de waştî ke nê 2 kitaban çap bikerê la barbaranê tirkan hêrişê çapxaneyî kerd û pêro materyalî çin kerdî. Ziwannas û profesor Qanadê Kurdoyî (Kanat Kurdoyev) derheqê nê herfan û kitabanê bimbarekan de zaf meqaleya rûmetine nuştbî. Na meqale kovareyêka hetê vaşûrê Kurdistanî de weşanaybî. Mi rê vatî ke nê 2 kitabê bimbarekî bado ameyî çarnayîşê ziwananê cîyayan.
Wendoxanê rûmetgirananê şima ra yewo ke nameyê ci Baro yo mi ra pers kerd ke çayê kurdnasê û ziwannasê cîyayî alfabeyê kurdkî de hûmara cîya ya herfan xebitnenê. Mi vat heya wina yo. Sebebê ci çinbîyayîşê dewleta serdeste û çinbîyayîşê nêzdîbîyayîşê hemparî yo. Eke ma wayîrê dewleta xo bibîyêne, aye ziwannasan ra komîsyonêk ardêne meydan. A taw sewîyeya dewlete de derheqê hûmareyêka herfan de qerarêko umûmî amêne girewtene.

Goreyê texmînê şima demê ameyoxî de dewleta kurdan do bêra awankerdene?

Ez optîmîst o. 40 mîlyonî kurdî dewleta xo ya taybete eşkenê ronê. Ewro yan meste no beno.

Dewleta kurde çito biba? Fikrê şima çik o?

Her proseso tarîxî çarçewa demokrasî de ray gêno. Ez bawer kena ke Kurdistan do qetî dewleta demokratîke bibo. Şarê ma yo ke seserran ame tedakerdene hewcedarê edalet û demokrasî yo. No binge nika vaşûrê Kurdistanî de est o. O mîyanê rejîmanê dîktatoranê ke dormê ey gênê de sey girawe yeno dîyene. Ez şîyo vaşûrê Kurdistanî û her çî bi çime xo dî.

Seba ciwananê kurdan pêşnîyazêka şima est a?

Ez ciwanan rê vana ke şima ziwan, kultur û edetanê xo ra hez bikerê û bipawê. Xo vîr ra mekerê ke şima kurd ê. Ez wazena ke şima pêro mîyanê neteweyanê bînan de sefîrê ma bibê, bi nê hawayî ê ma nas bikerê û şarê ma rê rûmet bikerê. Ma têna bi karanê weşan eşkenê embazanê şarê ma bizêdnê. Şima rê zerreweşîye, aramîye û serkewtiş wazena.

Ma zî zaf sipasdar ê ke şima wextê xo abirna û persanê ma rê cewabî dayî.
Çime: www.ezid.ru, 31 Teşrîna Verêne 2005