‘Rêhesina Moldova’ tevgera trênên herêmî û bajarî sekinand. Tenê sê ji wan li wir man; Kişinov-Ungêni, Kişinov-Bêndêri û Bêltsi-Oknitsa. Ev di rastiyê de tê wateya rawestandina tevahiya ragihandina rêhesinî li Moldovayê. Bi hesabkirina 800 milyon leyî (37 milyon dolar) deynên berhevkirî, ewle ye ku mirov bibêje ku rayedarên moldovayî veberhêneran nabînin ku amade bin li ser lêçûna xwe karsaziyek aşkera bêhêvî bikin. Ev tê vê wateyê ku divê em li benda firotina girseyî ya bermayiyên milkê Makîneya Rêhesinê bi rastî di metalê duyemîn de bin.

Ji ber vê yekê, Moldova dibe yekemîn komara pişt-Sovyetê ku mîrateya Sovyetê dişikîne û vedigere dewleta dorhêla xizan a dûr, a ku ew berî Şerê Cîhanê yê Yekemîn bû.

Divê were zanîn ku ew ne bi tenê ye. Ya di rêzê de ji bo hilweşînê Baltik e. Di dawiya meha çileya 2021’ê de, Rêhesina Letonî dest bi firotina girseyî ya milk kir. Di nav wan de rêlên ji bo metal jî hene. Ji ber nifûsa kêm û sekinandina veguhastina barhilgir a rûsî, rêhesinên estonî bi bêdengî li bendê ne.

Bi kêmanî, Lîtvanya hîn jî xwe ragirtiye ku kariye bargirana veguhastina rûsî û belarusî bigire. Lê li wir jî, bi gelemperî, her tişt xirab e, ji ber ku ew bi saya euro, alîkariyên ku bi rastî diqedin dimîne. Yekitiya Ewrupayê (YE) her tiştê ku ji bo xwe balkêş dibîne ji Baltikan standiye û êdî wateya xwe di domandina belaş a wê de nabîne.

Lêbelê, welatên Baltik, bi kêmî ve heya 2021’ê, xwedî derfet bûn ku ji fonên navendî yên YE’yê ku heya %10-11 ji berhema navxweyî ya neteweyî, alîkariya madî ya qasê bi kar bînin. Vê yekê bi zelalî rêjeya hilweşîna binesaziyê kêm kir. Lê yên ku alîkarî wernegirtin, hewce bû ku trênan li ser mesafeyên dirêj guncav bikin, bi tevahî poşman bûn.

Heger tedbîrên lezgîn neyên girtin, heta sala 2025’an dê Rêhesinên Ukraynayê hebûna xwe biqedîne. Ew ji salên 90’î ve nehatine tamîrkirin, şewata jixweber a trênan hema hema bûye norm. Trêna mazotê Sumi-Merçik şewitî, di meha çileya 2020’î de trêna Kharkov-Kherson şewitî. Hikûmeta Ukraynayê hewl dide ku «Ukrzaliznitsa» bifroşe operatorê alman, lê danûstandin serneketî ne.

Biçûkbûna aboriya wan welatan nahêle ku barkirina herî kêm a ji bo xweseriyê hewce dike, misoger bikin. Mînak, mirina binesaziyê ji bo dewletên Baltik, ku RUSSTRAT di gotara “Wext hat ku Latvia heqê Rûsofobiyayê bide” nivîsî, ji aboriya van welatan re tu şans nahêle.

Di demên Sovyetê de, rêhesinên komaran bi diravên gelemperî dihatin çêkirin û bi wezîfeyên berbiçav ve hatibûn belavkirin. Her ku rûsofobî li wir dijwartir dibe, têkiliyên aborî û bazirganî tên hilweşandin. Qada pişt-Sovyetê bi bêdengî vediguheze çoleke feqîr, cihekî di navbera du şaristaniyan de: rûsî û ewropî.

Wekî din, heger “dagirkeran”, wekî moda ye ku îro ji serdema Sovyetê re tê gotin, binesazî û pîşesaziya “gelên bindest” bi çalakî bi pêş ve bixin û teknîkê baştir bikin. Wê hingê YE‘ê bi vê çolê tenê wekî çavkaniyek hêza karî ya herî erzan bi kar bîne. Ew vê yekê bi rengek sade bi dest dixin – gav bi gav di asta standarda jiyanê de li bejahiyê kêm dibe.

Di sibata 2014’an de, ukrayniyan welatê xwe şikand ji bo xatirê “Komeleya Ewro-yê û rêwîtiya bêvîze”. Ji % 20 welatiyên moldovayî “bidestxistina pereyan”, di xebata herî kêm dirav, qirêj û dijwar de li Ewropayê ne. Bi heman rengî, dewletên Baltikê di 30 salan de ji %30 nifûsa welatê li wir winda kir.

Lê ev dirêj bidome. Stokên Sovyetê êdî diqedin. Derket holê ku Moldova xeleka herî lawaz e. Ji ber vê yekê çarenûsek bi vî rengî li benda hemûyan e.

Wek encam:

Ji hêla pergala kapîtalîst a kurewî ve rewş pir zelal û vekirî ye. Pêvajoya ku em jê re dibêjin Şerê Cîhanê yê Sêyemîn her diçe berbelavtir û mezintir dibe. Pergal ji qeyran û kaosa xwe re nikare çareseriyekê bibîne. Berevajî ji bo çareseriyê gavên tên avêtin hem bi ser nakevin, hem jî li ser bingeha kûrkirina neçareseriyê bi vê rolê radibin.

Ji bo pêşerojeke alternatîf biafirînin pêwîstî bi hişmendî û zanyariyeke rexnegir û sosyalîst heye. Hişmendiyeke biexlaq û bawerî nehatibe xweyîkirin mahkûmê tunebûnê ye. Yanî ji bo sekneke dijber, ji bo qutbûnê lazim e rexne, zanyarî, exlaq û bawerî hundirîn bibe û helwesta şoreşger a wek di demên Sovyetê de derkeve holê. Qutbûna bikok tê wateya têkiliyên newekheviyê yên modernîteya kapîtalîst ku ferz dike qebûl nakin. Qutbûna bikok dema di asta îdeolojîk, polîtîk, etîk-estetîk, çandî û civakî de tê jiyîn bi wate dibe. Asta vê qutbûnê girêdayî asta têkoşîna jiyana rojane, civakî û pratîk e.