Yeno zanayene ke Frantz Fenon kolonîyê Fransa yanî girawa Martînîkî de serra 1925î de maya xo ra bî. Bixo eynî wext de sîya bî. Ey vera kolonîzasyonê Fransa xeylêk têkoşîn kerd. Fenonî vatêne ke “kolonîzekerdoxîye şîdeto viran o. Eke şîdetêkê hêzdarêrî vîneno, cade zanîyanê xo roneno.” Netîce de Fransa kolonîyan de serdestîya xo vîndî kerde. Ewro kurdî vera Tirkîya têkoşînê winayênî rayra benê. Bitaybetî seba estbîyayîşê ziwanî xo ver danê. Rixmê her zorîye û zehmetîye bi desan serrî yo ziwanê xo de rojnamegerîye kenê. Serranê 1990an ra nata rojnameyê sey Welat, Welatê Me, Azadîya Welat û Xwebûn weşanîyayî. Bêguman pêro nê xebatan de rolê cinîyan xeylê balkêş bî. Ma no hewte rojnamegere û nuştoxe Xecê Şene de derheqê tewrbîyayîşê aye yê rojnameyê Azadîya Welatî de qisey kerd.

Nika raver ma şêrê serranê 1990an. Zanîyeno ke şima serra 1996î de rojnameyê Azadîya Welatî de dest pê vilakerdoxîye kerde. Şima çira bira winayêne girewte?

Birastî rojnameyê verî komîsyonê baskê cîwanan û cinîyan ê HADEPî estbî. Verê ke ez derbasê Azadîya Welatî nêbîya, nê komîsyonan de xebitîyaya. Mi no dem tenê xo nas kerd. Yanî taybetmendîyê xo çax kerdî. Yew zî keyeyê mi xeylê balkêş bî. Bitaybetî ziwan, kultur û edebîyatî de eleqedar bî. Pî û maya mi edebîyatkarê fekkî bîyî. Ê eynî wext de merdimê welatperestî bîyî. Ez mîyanê keyeyê winayênî de pîl bîya. Yanî înan cuya mi ser o tesîr kerd. Mi dî ke ziwanê ma binê tehlukeyî de yo. Bi na wesîla mi waşt ziwanê xo rê xizmet bikerî û coka derbasê Azadîya Welatî bîya.

Şima çend mengî yan serrî vilakerdoxîye kerde?

Ez rojname de tim vilakerdoxe bîya. Mi hem xeberî viraştêne hem zî rojname vila kerdêne. O dem ez Aydin de xebitîyêne.

Yanî şima caran vilakerdoxîye ra derbasê edîtorîye nêbîyî?

Nê. O wext pêro embazanê ma yê Azadîya Welatî karê xo pîya kerdêne. Yanî merdim o ke vilakerdox/vilakerdoxe bî/bîye, heman wext de muxabîr/muxabîre bî/bîye. Ma vajê, mi hem temsîlkarîye hem zî vilakerdoxîye kerdêne. Heta serra 1999î ma girêdayîyê Temsîlkarîya Herême ya Îzmîrî bîbî. Na serre ma Aydin de temsîlkarîye akerde. Bi nê hawayî mi dest pê temsîlkarîye zî kerde.

Nê serran Aydin de gelo tîrajê rojnameyî çiqas bî?

Aydin û qezayanê ci de hema hema 3.000 aboneyîyê ma estbî. Tîya de ez çîyêk vajî ke ma nê rojnameyî zafane bêpere vila kerdêne aboneyan. Seba ke peran bişirawitêne merkez, ma hêgayan de xebitîyêne. Tebîî ma o wext têna rojname vila nêkerdêne. Ma hişmendîya ziwanî zî viraştêne û şar rêxistin kerdêne. Na çarçewa de Azadîya Welatî seba averşîyayîşê ziwanî û astengkerdişê polîtîkaya asîmîlasyonî xeylêk rolêko girîng kay kerdêne. Şima zî zanê Azadîya Welatî ra ver rojnameyê Welatî estbî. Welat padîya û herinda ey Welatê Me ame akerdene. Nê rojnameyî qasê unîversîteyêke xebitîyayî.

Ma eşkenê vajê ke kurdê Aydinî Azadîya Welatî reyde eleqedar bîyî?

Bêguman kurdî eleqedar bîyî. Bitaybetî zîndanê Aydinî kurdan ser o tesîrdar bîbî. Zîndan de xeylêk tepişteyî mendêne û nê tepişteyan rojname her tim wendêne. Her hewte 150-200 hûmarî erşawîyêne zîndanê Aydinî. Şar xêrê înan xeylê rêxistin bî. Verê ke ma rojname nêdayêne keyeyan, derheqê wendiş û nuştişê ziwanî de perwerde dayêne. Yanî ma wendoxî bihiş kerdêne. Ma cade nêşîyêne ber û nêvatêne “rojname bigêrê û biwanê”.

Rêxistinkerdişê şima bi tirkî yan kurmancî bî?

Tebîî zî kurmancî bî. La tayê keyeyî estbî ke ziwanê xo bi temamî xo vîr ra kerdbî. Ma heta ke hişê ziwanî dayêne, bi înan tirkî qisey kerdêne. Ma her çî musnayêne û dima ra aboneyîye kerdêne. Xeylêk aboneyê sabîtî yê ma estbî. Xerza nê, ma şîyêne qewexaneyan û rojname uca de vila kerdêne. Çike ma waştêne ke rojname her ca de bêro asayene.

Gama ke şima karê xo kerdêne, gelo polîsê tirkan se kerdêne? Şima qet raştê teda û zext ameyêne?

Qetî teda estbî. Tim destbendkerdişî qewimîyêne. Înan her tim ez teqîp kerdêne û xebata mi asteng kerdêne. Mi rê vatêne ke “tîya de mexebitî, şo Kurdistan de bixebitî!”.

Ê keyeyanê ke şima abone kerdê de hema zî o eleqe esto. Ê wazenê rojname biwanê?

Hema qezayanê Soke, Dîdîm, Kuşadasî yê Aydinî de eleqe esto.

Şima Aydin ra kamcî serre vejîyayî?

Herêma Egeyî de hûmara xebatkaranê ma deyra zêdîyabî. Tayê şaristananê bînan de temsîlkarîyê ma çînbî. Coka ma waştêne temsîlkarîyanê newîyan akerê. Embazan mi ra pers kerd “ti wazena şêrê ça?”. Mi vat “ez Kurdistanî wazena”. Ez sifte ameya Amed, resaya Dagkapi û embazî gêrayî. No dem temsîlkarê Azadîya Welatî embaz Deştî bî. Cayê rojnameyî Dagkapi de bî. Nê mîyanî de polîsî ez Aydin ra heta Sêrtî teqîp kerdo. Ez serê Sêrtî ra amebî Amed. Embazê ma yê temsîlkarê Sêrtî vat ke polîs şîyo uca û nameyê mi pers kerdo. Bado ez şîya buroyê rojnameyî. Mi telefonê destî uca de na ro. Tenê wext derbas bî û mi telefonê xo vîndî kerd. Tebîî embaz Deştî xeylê hêrs bî û mi rê vat “Ti hema nêeşkena wayîrê telefonê xo yê destî bivejîye, senîn do wayîrê Azadîya Welatî bivejîye?”. Ez bêveng menda. Dima 4-5 rojî derbas bîyî. Oxina ke embazan telefon diznayo. Înan mi rê “surprîzê xêrameyîşî” kerdo.

Êdî Amed de mendî?

Nê, çend rojî uca de menda. Mi fikrîyayêne ke şêrî ça. Sêrt, Mêrdîn û Êlih mîyanê weçînekanê mi de bîyî. Mi qerar da û embazanê xo rê vat ke “ez şina Êlih”. Êlih xeylê balkêş bî. Her kuçe de ez raştê bêtere ameya. Ma vajê roja dideyin a mi de bi embazan rayra şîyî. Ma dekewtî Parka Mem û Zînî. Polîsî ameyî û ez girewt berd cayê bînî. Polîsî uca de mi ra pers kerd, “Ti ça ra ameya û manaya Newroze zana?”. Ez şaş bîya. Qet merdimo ke rojnameger/rojnamegere o/a manaya Newroze nêzano? La mi uca de vat ke “ez manaya Newroze nêzana”. Mi nêwaşt ke ê bêrê û zanayîşê mi bipeymê. Ma xeylêk reyî raştê teda û taqîban ameyî. Polîsî zanayêne ke ma ciwanî yê û waştêne îradeyê ma bişikno.

Êlih de şima têna xeberî viraştêne, nuşte nênuştêne?

Nê, mi têna xeberî kerdêne. O wext rojnamegerîye tenê zehmetin bîye. Mîsal ma de komputure çînbî. Ma daktîlo şuxilnayêne. Verî ma xeberî pê daktîlo nuştêne û dima ê erşawitêne Stenbol, yanî merkezê ma yê pêroyî. Yew zî xebata fotografan estbî. Fotografantiş û dima ra amadekerdiş deyra zehmetdayox bî. No dem Êlih de zaf fotografkêşî çînbî. Têna dide fotografkêşî estbî. Ma berdêne, uca de vetêne û bado pê posta rusnayêne merkezê pêroyî.

Mabênê Êlih û Aydinî de kamcî cîyayîyî yan cimendîyeyî estbî?

Êlih de tenê karê ma asan bî. Çike şarê Êlihî zafane kurmancî qisey kerdêne. Ma derheqê hişkerdişî de zêde zehmetîye nêantêne. Ma têna wendiş û nuştişê ziwanî musnayêne.

Gelo tîrajê rojnameyî Êlih de çiqas bî?

Yeno vîrê mi. Tîraj nêzdî 3.500-4.000 bî.

Şima Êlih de çend serrî xebitîyayî?

Ez hema hema 3 serrî menda. Serra 2000î de dest pê xebatan kerd û aşma êlula 2002î de ez şîya Agirî. Mi de –nêzana- her tim seba şîyayîşê Agirî hesrete estbî. Beno ke Xoverdayîşê Agirî tesîrê mi kerdo. Têna Agirî nê, Dêrsim zî hişê mi de wayîrê cayêkê girîngî yo. Mi agahîye nêdaye keyeyê xo ke ez şina Agirî. La înan hîskerdbî ke ez şina. Rayîr de pîyê mi ez gêra, mi ci rê rastîye vate. Ez nê rewşan de nêeşkena zure bikerî. Bitaybetî pîyê mi qet nêwaştêne ez şêrî uca. Çike vatêne “ti înan reyde nêeşkena biciwîye.” Verê cû Aydin de tayê cîranê ma yê agirîyijî estbî. Ma zaf nîqaş kerdêne, coka pîyê mi wina fikrîyêne. La mi bira xo dabî û şîya Agirî. Ez uca de cinîya rojnamegere ya yewine bîya.

Verê to Agirî de temsîlkarîya Azadîya Welatî estbî?

Nê, çînbî. Bi mi dest pêkerd. Ez wina vajî, Aydin û Agirî de bi mi dest pêkerd. Êlih de zî buroyê ma padîyabî, reyna bi mi dest pêkerd. Tebîî key ke ez şîya Agirî, xeylêk şaredarîyî destê ma de bîyî. No seba ma avantajêko gird bî. No dem Agirî de awanîya komelnaskî zobînin bîye. Qewexaneyan de bi destê cinîyêke vilakerdişê rojnameyan deyra balkêş bî. Rastî zî şertê cuye zaf zor bîyî. Gama ke ez kuçeyan de rayra şîyêne, nîyadayîşê şarî ez zaf nerehet kerdêne. Bado mi dî nêdî, porê xo kilm kerd. Ez mendêne camêrdêkî. Bawer bikerê, tu cîyayîyêke çîn bîye. Tewr zîyade yew mesela mi esta. Rojêke ez kewta rayîrê Panosî û nişta mînîbuse. Zerreyê mînîbuse de cinîyêke estbî. Ez şîya û kîşta aye de nişta ro. Mi bi cinîya sohbet kerd. Mi qayît kerd ke camêrdêk dekewt mînîbuse û çeka xo vete. Cinîye qîrraye. Mi sifte çax nêkerd ke çira nê merdimî wina kerd. Uca de qîrrayîşêko winayên berz bî “a camêrd nîya, cinî yaaa!”. Oxina ke camêrdî guman kerdo ke ez camêrd a.

No dem hema zî merkezê Azadîya Welatî Stenbol de bî?

Serra 2003yî de ma fikrîya ke ganî merkezê rojnameyî bêro bedilnayene. No wext Kurdistan de rewşa asayî wedarîyaye. Bi nê hawayî ma merkezê rojnameyî ard Amed. Buroyê merkezî Ofîs de serê maseroşî de bî.

Şima key Azadîya Welatî ra fek vera daye?

Ez serra 2004î de kewta zîndan. Dima ra gama ke ez zîndan ra vejîyaya, tewrê têgêrayîşê cinîyan bîya.

Şima zî zanê 2016 de goreyê qerarnameyêkê hukmê qanûnî Azadîya Welat ame qefilnayene û herinda ey kanûne 2019 de Xwebûnî dest pê weşanî kerd. Bi şima mîyanê nê rojnameyan de kamcî cîyayîyî estê?

Tayê cîyayîyê balkêşî estê. Mîsal hetê teknîkî ra Xwebûn xeylê aver şîyo û profesyonel o. Labelê verê cû Welat, Welatê Me û Azadîya Welatî de materyalanê ma qîm nêkerdene û nê semedî ra ma zaf zehmetîyî antêne. Ma vajê, ma roportajêk yan xeberêka taybete kerdêne, la daktîlo de nuştiş zaf zehmetin bîyêne. Têna Agirî de şertê ma giran giran vurîyabî. O wext êdî komputure û înternetê ma estbî.

Xecê Şene kam a?

Xecê Şene serra 1980î de dewa Reşîne ya qezaya Dihê ya Sêrtî de ameye dinya. 1992 de keyeyê ci bar kerd Aydin. Tîya de serranê 1995-1996an de komîsyonê cinîyanê HADEPî de xebatî kerdî. Dima ra derbasê rojnamegerîye bîye û Azadîya Welatî de xebitîyaye. Xeylê wext Aydin û şaristananê Kurdistanî de rojnamegerîye kerde. Nêzdî 5 serrî zîndananê Riha, Sîncan û Adana de mende. Nika sey aktîvîsta Têgêrayîşê Cinîya Azade (TJA) xebatanê xo domnena. Eserê ci yê bi nameyê “Hûmîtra”, “Lîlan Be Dil” û “Di Goristana Tarî de Stêrkên Azadiye” deyra balkêş ê.