Dîrokzanan tarîxê civaka kurde hertim girêdayo Medan. Di pirtûkê dîrokî yê kevnaran de ziwanê kurdan û ziwanê Medan yew ziwan amo vatiş, nûşteyê ke bi ziwanê Medan amê nûştiş zaf şibêyenê ziwanê kurdî yê ewroyinî. Kevnarîya civaka kurdan ser erdnîgarî û nûşteyê aîdê şaristanîyê kevnaran ê na erdnîgarî de amê nûştiş, nê fikrê dîrokzanan paştraşt kenê.

Împ. Medya bi qasê 500 serrî cuyaya. Badê Împ. Medya împ. kurdan nêviraziyê. Kurdî binê hîmayeyê şaristananê bînan de cuyê. Dem bi dem farsî, helenî, partî, erebî biyê serwerê erdnîgarîya Kurdîstanî. Wexto ke erebî benê serwerê Rojhelatê Mîyanênî, zext û zordarîya xo ser bawerîya kurdan a Zerdeştî ferz kenê. Kurdî na zext û zordarîye ser bawerîya xo bi helbestê ke ser çermê xezale nûsenê.

Wexto ke erebî benê serwerê Rojhelatê Mîyanênî, civak û şaristanî heke bi xelîfetîya girêdayî û serwerîyê xelîfeyî qebûl bikerê, eşkenê estbîyayîşê xo verdewam bikerê. Şaristanîyê kurdan Merwanî, Hemedanî, Biradost… û yê fina nê şaristanîyê kurdan binê serwerîya xelîfeyî de awan benê la zaf verdewam nêkenê. Bi ameyîşê tirk û mogolan erdnîgarîya Kurdîstanî û heme Rojhelatê Mîyanênî de talan û vêrankerdişo ke zaf gird virazîyeno û nê şaristanîyê kurdan heme çinê benê.

Heta serra 1639î Peymana Qesr-i Şîrînî Kurdîstan beno qadê şerê tirk û farsan. No şerê tirk û farsan texrîbatêko zaf gird ser kurd û Kurdîstanî virazeno. Badê Peymana Qesr-i Şîrînî heme cayan de mîrekî û begîtiyê kurdan awan benê. Na rewşe heta destpêkê 1800yî dewam kena.

Dewleta Osmanî wexto ke heme şeran de têk şina û welatî yew bi yew binê serwerîya Osmanî ra xo rizgar kenê, rayedarê Osmanîyan wazenê xoserîya mîrekî û begîtîyanê kurdan çinê bikerê û otorîteya xo ya navendî Kurdîstan de tekûz bikerê. No mudaxeleyê Osmanîyan beno sedemê xoverdayîşê kurdan. Xoverdayîşo yewîno ke 1806 de di Silêmanî de bi Babanan dest pêkeno, hemayke dewam keno.

Sirgun de weşan

219 serrî yo kurdî xover danê, 219 serrî yo Kurdîstan de qirkerdiş, talan û vêran est o. 219 serrî yo exlaq û wijdanê merdimahî Kurdîstan de kerdo binê lingan. Yê ke Kurdîstan de qirkerdiş, talan û wêran kenê, yê ke exlaq û wijdan nêşinasnenê tehamûlê înan estbîyayîşê rojnamegerîya kurdî rê çinê yo. Nêwazenê hovîtî û kiryarê înan bêrê zanayîş û şar pêbihesîyo.

Loma rojnameyo kurdî yo yewin bi nameyê “Kurdîstanî” 22yê nîsana 1898î de Kurdîstanî ra bi hezaran km dûrî paytextê Misirî Qahîre de di sirgun de bi destê Mîqdat Mîdhat Bedîrxanî çap beno. Na roje qabê kurd û Kurdîstanî rojêka tarîxî ya. Loma her serre 22yê Nîsane fina Roja Rojnamegerîya Kurdî ma pîroz kenê.

Na serre ra pey di bin zext û zordarîyan de, di binê êrişanê giranan de, raray welat de, raray sirgun de, raray bi awayêko îlegal rojnamegerîya kurdî bi xoverdayîşêko bêhempa estbîyayîşê xo verdewam kena.

Çapemenîya azade

Fina ke yeno zanayîş di serra 1984î de xoverdayîşê Têgêrayîşê Azadî dest pêkeno. Bi destpêkerdişê nê xoverdayîşê kurdan raynê Kurdîstan de qirkerdiş, talan û wêran bi awayêko herî xidar dest pêkeno. Raynê exlaq û wijdanê merdimahî mireno. Çapemenîya tirkî fina heme rayan beno hevalbendê desthilatdarî. Çimanê xo, goşanê xo ro heqîqet nanê pa û pênasanê înan ra jehrî varena.

Qarşî na bêwijdanî û bêexlaqîye çend kurdê biwijdan û biexlaq ser şopê rojnameyê Kurdîstanî di serra 1990î de Stenbol de rojnameyo bi nameyê “Halk Gerçeği” çap kenê. Pey ra “Yeni Halk Gerçeği”, pey ra “Yeni Ülke”, pey ra “Özgür Halk”, “Azadiya Welat” ûsn… name bi name verdewam keno.

Di 15ê sibata 2006î de Azadiya Welat navendê xo areno Amed û derbasê rojane beno. No, tarîxê çapemenîya azade de merhaleyêka zaf muhîm a. Badê bi seyan serran raya ewilîne navendê çapemenîya azade beno Kurdîstan û rojnameyêko kurdî yo rojane çap beno. Rojnameyê Azadiya Welat tenê rojname nîyo, di heman wext beno fina akademîya rojnamegerî û ziwanê kurdî.

Di binê zext û zordarîyan de, di binê êrîşanê bombeyan de, di binê qedexeyan de her rey bi nameyêko bîn xoverdayîşê rojnamegerîya azade verdewam keno û bi bedelêko zaf giran û bi mîrateyêko zaf xurt heta ewro yeno.

Çapemenîya azade na raya heqîqetî ser o bi desan şehîdan dana. Şehîdê çapemenîya azade yo yewin Cengîz Altûn o. Di 24ê sibata 1992yî de bi qetilkerdişê Cengîz Altûnî qetilkerdişê rojnamegeranê çapemenîya azade dest pê keno. Di 1994î de Stenbol de navendê rojnameyê Özgür Ülkeyî de bombeyî teqnayî û rojnameger Ersîn Yildiz şehît bî. Qetilkerdişê kedkaranê çapemenîya azade bi Huseyîn Denîz û Apê Mûsayan verdewam kerd û nikay ke verdewam keno.

Çar parçeyanê Kurdîstanî de rojnamegerê çapemenîya azade raştê êrîşanê dewletanê dagirkeran yenê. Dewleta tirke tenê vakûr de nê Rojawan û Başûr de rojnamegeran hedef gena û qetil kena. Herî peynî Azîz Koyluoglu Başûr de, Cîhan Bîlgîn û Nazım Daştan Rojawan de bi êrîşanê dewleta tirke ameyî qetilkerdiş. Nika bi seyan rojnamegeranê çapemenîya azade di zîndananê dewleta tirke de ca girotê. Roje çinê ya ke ser rojnamegaranê çapemenîya azade de êrîş pêk nêro.

Belê! êrîş, zext û zordarî kevneşopîya dagirkeran a seserre ya. La xoverdayîş, serenêtewênayîş û peyra gamenêeştiş ke kevneşopîya çapemenîya azad a hezaran serran a. Çapemenîya azade ser raya heqîqetî heta nika seyin xover da, do etya ra pey ke a do xover bido. Bedel çiqas ke giran bo, ser raya heqîqetî ra ageyrayîş çinê yo.

Bêguman şehîdê ma çimeyê hêrs û qewetê ma yê. Raya ma roşn kenê û xoverdêrîya ma xurt kenê. Xayê ma heminan a ya ke ma layiqê şehîdanê xo bibê.

Ma heme şagirtê Apê Mûsayî yê. Di şexsê Apê Mûsayî de ez heme şehîdanê çapemenîya azade vîr arena û bejnê xo ver vîradê înan de tewênena.

Ez Roja Rojnamegerîya Kurdî ro heme xebatkaranê çapemenîya azade pîroz kena û di şopdarîyê heqîqetî de heminan rê serkewtiş wazena.