Welatanê dinya de nê serranê peyênan de qirkerdişêko pîl serê cinîyan de esto. Xususî zî Tirkîya de rewşa cinîyan xeylêk xirab a. Goreyê dayeyanê ke serê malperî de ameyê parekerdiş; hema vacê her roje cinîyêke rastê şîdet, tacîz, tecawuz û qetilkerdişî yena.

Helbet sebebê nê tabloyî zî dewlete bixo ya! Eke hemverê qetilkaran de cezayêka girane bidayêne û qetilkaran rê îmkan nêdayêne, qetilkerdiş do wina zî zêde nêbîyayêne. Labelê dewlete kesê ke cinîyan qetil kenê, înan sey teşwîq bikero, cezayanê şenikan dana yan zî bi “halê başî” înan xelat kena û paşta înan mîşt dana. Netîce de qetilkarî nê ra cesaret gênê û vanê, “Xora ez aye bikişî, kam do mi se bikero? Ez o çend rojî rakewî û vejî.” Raştî zî wina beno. Heta ge-ge îcabê çend rojî rakewtişî zî nêkeno. Senî bi cilanê qatlixe û qirawate vejênê vernîya hukmî, lezabez yenê veradayîş. Ma nimûneyê winasî rê xeylêk rey bîyê şahid.

Ez wazena na babete ser o çend serebûtê peyênî yê ke ameyî ciwîyayîş bîyarî vîr. Pinar Gultekîna ke wendekara unîversîte bîye, bi hawayêkê wehşî hetê qetilkar Cemal Metîn Avciyî ra ameye qetilkerdiş. Pêwa ke qetilkarî sûcê xo îtîraf kerdbî, dewaya peyêne de dozgerî “tehrîkê bêheqî” ra cezaya qetilkarî fîna 23 serrî. Gelo dozgerî seba cezayêka girane bido, wazeno se bibo? Însanêke bi hawayêkê wehşî ameya kiştiş, nê wetayêrî ra çîyêko bîn esto? Bi nêzdîbîyayîş û muhakemerdişêkê winayênî hukmat û hukm vernîya cînayetanê neweyan akeno.

Nimûne; eynî serre de Îpek Er a 18 serrî hetê çawişê pisporî Musa Orhanî ra ameye tecawuzkerdiş û dima ra Îpeke teşwîqê întîxarî ameye kerdiş. Peynîye de Îpeke dinyaya xo bedelnaye. Bi sucdarkerdişê keyeyî û bi reaksîyonê rayaumûmî ser o çawişo pispor Musa Orhan ame destbendkerdiş la reyna serbest ame veradayîş. Ma zanê ke nê çawişî cesaretê xo dewleta xo ra girewtbî ke wina bi rehetî têgêrayêne. Zanayêne ke se bikero wa bikero dewlete paşta ey de ya, paşta zîhnîyet û tevgerê ey ê lêşinî de ya.

Qurbanîyêka bîne zî Fatma Altinmakasa ke hetê vistewreyê xo Sînan Altinmakasî ra bi hawayêkê sîstematîkî ameye tecawuzkerdiş û dima ra hetê mêrdeyê xo Kazim Altinmakasî ra ameye kiştiş.

Fatmaya ke xeylêk rey seba gerrekerdiş û bêro pawitiş şîbî qereqole la çi heyf qereqole bi bahaneyê “tirkî nêzana û tercuman çin o” a eştbî verika mergî. No mojneno ke xemê înan asayîşê cinîyan nêyo. Hukmato ke bi zîhnîyetê pederşahî îdare beno, merdim senî eşkeno qalê asayîşê cinîyan bikero! Qetilkar û hukmê dewlete bi nameyê namusî (!) wazenê kiştişê cinîyan meşrû bikerê. Camêrdo ke tecawuz keno nêno kiştiş la cinîya ke tecawuzî dir rî bi rî manena bi nameyê “namusî” yena kiştiş! Ma zanê ke camêrdî nê namusî, xo rê sey qalxan xebitnenê. Qetilkarî wexto ke vejîyenê vernîya hukmî bi vatişê “mi namusê xo pak kerd” ser o cezaya xo fînenê û zîhnîyetê camêrdî ser o paştdayîş vînenê. No zîhnîyeto lêşin her ware de xo mojneno.

Çike polîtîkaya dewlete serê bêvengkerdiş û pelçiqnayîşê cinîyan de ya. Bi zanayîşî wazena ke komel de nê bida qebulkerdiş û tewr zêde zî nê çî serê qanalê medyaya xo de kena. Gama ke merdim ewnîyeno rojname, xebere, rêzefîlmanê înan ra nê çî eşkera vîneno. Rojnameyî bi manşetanê “namusê xo pak kerd”, “seba ke hes kerd kişt”,  “ey ra fek vera da ameye kiştene” ûsn. wazenê ke kiştişê cinîyan rê rîyêk bivînê, qetilkaran heqdar bivînê û bikerê normal. Pêro qanalanê xo de, propagandayê zîhnîyetê pederşahî kenê û wazenê ke bikerê binhişê komelî. Helbet tena bi medya ney, îdarekarê dewlete zî bi vatişanê xo cesaret danê camêrdan û wazenê ke erjê cinî hîç bikerê, bikerê binê tebeqeyê komelî.

Îqtîdaro ke 22 serrî yo welat îdare keno, pêro temsîlkaranê ci bi çimsûrî hêrişê cinîyan kerd û vera înan têkoşîn kerd. Serekkomarê nê welatî bi vatişanê “kêna ya yan cinî ya ez nêzana”, “kesa ke tena bimana, yan dawulwanî rê yan bilûrwanî rê”, “kesa ke rastê tecawuzî ameya, wa gede bîyara dinya dewlete ewnîyena”, “surtuk” û bi vatişanê xo yê bînî yê lêşinan bêtehemulîyê xo yê cinîyan rê dîyar keno. Cinî bîlasebeb her ware de “qetilkerdişê cinîyan polîtîk o” nêqîrenê. Ewro roj polîtîkaya dewlete, qanûnê dewlete eke cinî nêpawenê, asayîşêk awan nêkenê, qetilkaran rê cesaret danê û rayîr seba kiştişê cinîyan akenê, o wext ma zaf asan eşkenê vacê ke kiştişê cinîyan polîtîk o.

Eke dewlete bi nê polîtîkayanê xo dewam bikera, welat de asayîşê ganê tu cinîyêke çin o. Her ca seba aye tehlukeyin o. Ganî vernîye de bi qanûnan cuya cinîyan û tutan bikerê binê asayîşî. Ganî rayaumûmî seba reyna Peymana Stenbolî bica bêro, zor bido hukmatî. Çike Peymana Stenbolî seba cuye û têduştîya cinsan qalxanêkê tewr girs a. Peymane vernîya her tewir şîdetî padana û asteng kena. Patrîyarka rijnena û werte ra wedarnena.

Seba nê ma pêro pîya peymane de bi israr bê. Cinî, camêrd ferq nêkeno seba ke cuyêka bêtêduşte û cinspereste biqedênê, têkoşîn de mil bi mil bê. Destûr nêdê kiştişê cinîyan, şîdetê hemverê cinîyan. Bibê veng û awazê cinîyanê ke raştê teda û heqaretî yenê. No wezîfeyê ma pêro însanan o. Goşanê xo hemverê nê qîrayîşê cinîyan de panêdê. Qîrayîşê cinîyan êdî dinya lerzneno!.. Cinî bi qîrayîşî vatişê hemray û raybera xo Rosa Luxemburge reyna kenê û vanê “Ez bîya, ez esta, ez o biba!”