Gelek aliyên derûnî yên pirsgirêka kurd hene ku dikarin bên lêkolînkirin. Ev pirsgirêka demdirêj xwedan rehên dîrokî yên kûr û dînamîkên tevlihev e ku dikare bibe sedema pêşdarazî, dijminatî û şîdetê. Lêkolînên psîkolojîk dikarin ronahiyê bidin ka pêşdarazî û stereotipên di navbera koman de çawa têne çêkirin û domandin. Li ser vê yekê dînamîkên komê yên wekî nasname û girêdan dikare bibe sedema zêdebûna nakokiyan û pêşîgirtina li aştiyê. Wekî din, dema ku lêkolînên psîkolojîk bandorên hestyarî yên pevçûnê li ser kesên ku bandor bûne lêkolîn dikin, ew dikarin rasterast serpêhatiyên şîdet, tirs û stres an trawmayê ji ber nediyarbûn û xetereyê jî çareser bikin. Di heman demê de girîng e ku were lêkolîn kirin ka destwerdanên psîkolojîk çawa dikarin bibin alîkar ku pevçûn sivik bikin û aştiyê pêşve bibin. Mînak, bernameyên têgihîştina navçandî û çareserkirina nakokiyan dikarin werin pêşvexistin, armanc ew e ku pêşdaraziyê kêm bikin û pêwendiya di navbera komên têkildar de pêşve bibin.
Bi giştî psîkolojiya aştiyê dikare alîkariya têgihîştina pirsgirêka kurd bike û ji bo pêşxistina aştiyê gavan bavêje. Lêkolîna psîkolojîk, têgihîştina sedemên bingehîn ên pevçûnê, dikare ji mirovan re bibe alîkar ku bi hevdu re bi avaker re têkilî daynin û çareseriyên aştiyane bibînin. Psîkolojiya aştiyê dikare alîkariya têgihîştina tevliheviya pirsgirêka kurd bike û ji bo çareserkirina nakokiyan û pêşvebirina aştiyê pêşniyaran pêşkêş bike. Muayeneya psîkolojîk a dînamîkên pevçûnê dikare piştgirî bide mirovan ku bi hevdu re têkilî daynin, empatî bikin û têgihîştinê zêde bikin. Di heman demê de, ew dikare ji bo xurtkirina dadmendiya civakî û têgihîştina navçandî hewl bide.
Rola psîkolog û psîkonalîstan
Ji bo psîkolog, derûnnas û psîkanalistan girîng e ku di nakokiyên wek pirsgirêka kurd de rolek çalaktir bigirin. Bi qada pisporiya xwe, ew dikarin bibin alîkar ku sedemên psîkolojîk ên pevçûnan fam bikin û çareser bikin. Ew dikarin bibin alîkar ku pêşdaraziyan kêm bikin, bêbaweriyê derbas bikin, û diyaloga di navbera aliyên pevçûnê de pêşve bibin. Di heman demê de ew dikarin tedbîrên pêşîlêgirtinê pêşve bibin da ku pêşî li pevçûnan bigirin bi xurtkirina tenduristî û xweşiya psîkolojîk. Di heman demê de dibe ku ew bernameyên rêveberiya trawmayê jî pêşkêş bikin da ku bandorên şîdetê kêm bikin û pêvajoyên başkirina demdirêj piştgirî bikin.
Lêkolînên di warê psîkolojiya aştiyê de dikarin di têgihiştin û analîzkirina kokên psîkolojîk ên pevçûnê de rolek girîng bilîzin. Psîkologên ku li ser pirsgirêka kurd lêkolîn dikin dikarin rola dîrok, çand, nasname û faktorên civakî di pêşxistina nakokiyan de bikolin. Di heman demê de ew dikarin stratejiyên destwerdanê yên cihêreng pêşve bibin da ku pêşdaraziyan kêm bikin, pêbaweriyê zêde bikin û pêwendiya di navbera aliyan de xurt bikin.
Di lihevkirin û hevkariyê
Girîngiya psîkologan di pevçûnan de ew e ku ew bi teşwîqkirina têgihiştin, lihevkirin û hevkariya di navbera aliyên nakok de beşdarî avakirina aştiyê dibin. Vekolîna aliyên derûnî yên nakokiya di navbera kurd û tirkan de dikare bibe alîkar di pêvajoya çareseriyê de û bibe alîkar ku aştiya demdirêj xurt bibe. Staub di wê baweriyê de ye ku destwerdanên derûnî û beşdarbûna komên civakî yên cuda ji bo pêşîgirtina li pevçûnan û pêşxistina aştiyê pir girîng e. Dibe ku nêzîkatiya wî ji bo rewşa kurdan jî kêrhatî be. Tedbîrên armanckirî yên li ser bingeha zanîn û têgihîştina psîkolojîk dikarin di navbera kurd û komên din ên nifûsê de bawerî û têgihîştina hev ava bikin. Balkêş e ku meriv bifikire ka nêzîkatiya Staub çawa dikare were wergerandin tedbîrên berbiçav ên ku bi mebesta başkirina têkiliyên di navbera kurdan û komên din de û beşdarbûna bihevrejiyana aştiyane
Ev dikare, wek nimûne, bi rêya atolyeyên navçandî, bûyerên diyalogê an jî projeyên hevbeş ji bo bihêzkirina ahenga civakî were kirin. Di her rewşê de, mînaka Ervin Staub nîşan dide ku çiqas girîng e ku lêkolîn û xebata aştiyê ya pratîkî were berhev kirin da ku çareseriyên domdar ji rewşên nakokî re bibînin û aştiyek demdirêj çêbikin. Yekbûna zanîna psîkolojîk di lêkolînên aştiyê de dikare rolek pir girîng bilîze. Girîng e ku empatiyê li hember dijminên kevn pêşve bibin da ku başbûnê pêşve bibin, lihevhatinê bidin destpêkirin û zanînê ragihînin. Ji bo bidestxistina vê yekê awayên cûrbecûr hene, wek zêdekirina tansiyonê, pêşxistina dramayên radyoyê yên ku peyamên pêşîlêgirtin û lihevkirinê dihewîne. Li Rwanda, drama radyoya “New Dawn” îsbat kir ku rêyek bi bandor e ji bo pêşvebirina empatiyê di nav komên dijmin de. Girîng e ku rêzgirtina ji desthilatdariyê re were guhertin û îdeolojiya çêker a ku îmaja dijmin hewce nake were pêşxistin.
Parastina mafên çandî
Cudakarî û dûrxistina li dijî kurdan pirsgirêkeke dîrokî û civakî ye û demeke dirêj li benda çareseriyê ye. Ji bo bidestxistina aştî û lihevhatinê girîng e ku rêz li ramanên her kesî bê girtin û mafê her kesî hebe ku xwe îfade bike. Pêwîst e rêyên diyalog û danûstandinan ji bo çareserkirina pirsgirêka kurd vekirî bimîne. Naskirin û parastina mafên çandî û siyasî yên gelê kurd dê bibe bingeha aştiyê. Pêşerojek hevpar dikare bi kombûna civakî û pêşxistina hev têgihiştin û empatiyê were damezrandin. Berpirsiyariya me ye ku em bi awayekî demokratîk, adil û aştiyane têbikoşin ku hemû beş xwedî derfetên wekhev bin. Bi vî awayî em dikarin bi hev re civakek bihêztir ava bikin, ne ku cihêkarî û dûrxistinê. Divê rêz li mafên her kesî bê girtin û her kes xwedî derfetên wekhev be. ji bo aştiya civakî, girîng e ku pêşdarazî û cudakarî bi ser bikevin û rêz û têgihîştina hevdu pêş bixin. Bi teşwîqkirina diyalog û hevkariya bi kurdan re em dikarin pêşerojeke hevpar ava bikin. Di civakeke adil û demokratîk de ku her kes bi azadî îfade bike, pêkan e ku aştî pêk were.
Piştgiriya ji bo azadiya Abdullah Ocalan dikare hêvî û motîvasyona gelê kurd zêde bike. Rizgarbûna mirov dikare bandorek erênî li rewşa wî ya psîkolojîk bike û hestên wî yên hêvî û xweşbîniyê xurt bike. Ev dikare bibe sedema afirandina atmosferek erênî ya ji bo aştî û çareseriyê pêwîst e. Herwiha beşdarbûna nûnerên gelê kurd di danûstandinan de, dibe ku bihêle ku ew xwe bêhtir îfade bikin û bi beşdarbûna xwe ya çalaktir di pêvajoyê de hesta pabendbûna xwe zêdetir bikin. Bi vî awayî civak di warê psîkolojîk de ji aştiyê re amade dibe û nêzîkatiyeke erênî li pêvajoya çareseriyê dibe.
