Key ke Rûsya de serra 1917î de şorişê bolşevîkan ame ca, îdareyê Moskowa heqê çarenuştişê xo da kêmneteweyanê etnîkîyan. Nê kontekstî de bolşevîkan 2ê Teşrînê Peyênê 1917î de ju deklarasyon îlan kerdîbî. Kurdanê Rûsya kî sey nasnameyê etnîkî nê heqî girewtîbî. Şorişî ra dima mîyanê bolşevîkan û şorişgêranê hemberan de Cengê Sîvîlê Rûsya (1918-1922) bî. Wextê nê cengî de komara Tirkîya kî ronîyaybî. Bolşevîkan kemalîstanê ke Anatolîya de verba îngîlîzan û fransizan “tekoşîn” kerdêne, hetkarîya leşkerî û madî dayîbî. Çike înan waştêne ke averşîyayîşê îngîlîzan û fransizan hegle bikerê. La têkilîya ke no wext virazîyaye seba kurdan qet bixeyr nêbîye.
Îdareyê Enqera hetêkê ra bolşevîkan ra paştî girewtêne, hetêkê bînî ra peyê kurdan de kay çerexnayêne. Aye zanayêne ke kurdî azadîye wazenê. Nê kontekstî de mabenê hukmatanê Moskowa û Enqera de 16ê Adarê 1921î de peymana Moskowa ameye îmze kerdene. Na peymane mabenê înan de sey peymana birayîye û embazîye say bîyêne. Goreyê bendê 8ê na peymane eke zerre de û teber de ju kes yan grûb înan rê gefî biwano her di îdareyî paştî nêdanê ci. No wext ma zanîme ke Qoçkirî de xoverdayîşêk ame ca. Hetê deryayê sîyaye ra Topal Osman kî seba pankerdişê xoverdayîşî şîbî Qoçkirî. Goreyê îdîayan çekê ke bi destê Topal Osmanî ameyîbî xebitnayene welatê Sovyetan ra bîyî.
No taw başûrê Kurdîstanî de Şêx Mehmûdê Berzincî sere wedarnayîbî. Serekê Juyîye Sovyetan Lenînî rê çend mektubî rusnaybî. La ey nê mektuban bêcewab vera dayîbî. Oncîna wextê xoverdayîşê Şêx Seîdî de bolşevîkan fikrê kemalîstan seveknayêne. Goreyê înan îngîlîzan no xoverdayîş organîze kerdîbî û tevgerê Şêx Seîdî senînîya feodalî antêne.
Îdareyê Moskowa û Enqera mabenê jubînan de serra 1925î de peymana bîne îmze kerde. Goreyê na peymane eke qewetêk herîşê înan ra ju bikero, ê bêhet manenê. Na peymane ra tepîya di hetan têkilîyê xo aver berdî. Serra 1927î de mabenê înan de peymana tîcarîye îmze bîye. Sayeyê na peymane Juyîye Sovyetan 7 bajaranê (Îstembol, Îzmîr, Trabzon, Mêrsîn, Erzîrom, Qonya, Eskîşehîr) Tirkîya de heqê akerdişê temsîlkarîya tîcarî girewt xo dest. Bolşevîkan na peymane seba bazirganîya xo sey “pencera” ya ke hewa dana qebul kerdîbî. Çike berhemê ke ameyîbî viraştene sayeyê Tirkîya şîyêne welatanê Rojhelatê Mîyanî û Balqanan.
Goreyê fikrê mi peymana serra 1927î rijîyayîşê Kurdîstanê Surî lez kerd. Bitaybetî Tirkîya zaf israr kerdêne. Nê kontekstî de nameyê Mîr Cafer Bagîrovî yeno xebitnayene. O raver sey serekê îstîxbaratê Azerbaycanî wezîfedar bî. Serra 1933î ra tepîya sey sekreterê hemeyî yê Partîya Komunîstanê Azerbaycanî gurîyaybî. Goreyê tayê îdîayan lobîya ke Moskowa de bi destê Mîr Cafer Bagîrovî ame ca, rijîyayîşê otonomîya kurdanê Sovyetan ser o tesîr kerd.
Wedardişê Kurdîstanê Surî ra dima derheqê kurdanê JKSS de zordayîşê hukmatê Tirkîya zêdîya. Sey nimûne, serra 1935î de Wezîrê Karanê Zerreyan Şukru Qaya bi maslahatguzarê JKSS yê Enqera qisey kerd. Ûca de tayê heqê kurdan ê ke sey rojnameyê Rîya Teze û wendegehê ke mamoste resnenê rexne kerdî. Şukru Qayayî vato heqê ke îdareyê Moskowa dayê înan, tesîrê kurdanê ke sînorê Tirkîya de manenê kenê. Wezîrê Tirkîya nê têhetameyîşê xo de peymana ke raver îmze bîbî ardo rojeve. Goreyê fikrê Şukru Qayayî heqê ke kurdanê Sovyetan girewtî hemberê peymanan ameyêne.
Oncîna serra 1935î de dîplomatê Rûsya yê Armenîstanî E. Neymark raporêk rusneno Moskowa. Nê raporî de derheqê pêşnîyazanê di tirkan (konsolosê Lenînakanî Selahattîn Aral û dîplomat Yilmaz) de tayê malûmatan dano. Goreyê nê raporî dîplomato tirk Yilmaz (nameyê ey o derg nêzanîyeno) kî wendegehanê pedagojî rexne keno. Yilmaz vano ke nê wendegehan de zaf wendekarî mezûn benê. Ney ra teber estbîyayîşê rojnameyanê Rîya Teze û Sovyetskîy Kurdîstan (Советский Курдистан) sey dismenîye vîneno.
Çi heyf ke serranê 1937-1938î de Rîya Teze ame padayene, sinifê roşnvîran zordayîş dî û wendegehê ke ziwanê kirdaskî de ders dayêne oncîna ameyî padayene. Tayê kurdî Armenîstan û Azerbaycan ra nefî bîyî. Vatîsê Karl Marksî xo vîr ra mekerîme: “Şar o ke şaranê bînî pan keno azad nêbeno.”
