Bêgûman Iraq û Başûrê Kurdistanî xeylêk nasnameyanê etnîkî û dînîyan ra yenê ware: kurd, ereb, tirkmen, suryanî, keldanî, nesturî, asurî, êzidî, şîî, sunî, xirîstîyan ûsn. Herême de heta nika pergala ke nê dînamîkî tede mîyanê aramî de biciwîyê awan nêbîye. Zafane ereban waşt ke serdestîya xo awan bikerê.
Na çarçewa de bitaybetî seserra XX. de vera kurdan polîtîkaya cîyakere û qirkere ameye caardene. Mîsal binê îdareyê Saddam Huseyînî de na polîtîka xeylê eşkera bîye. Zanîyeno ke 16ê adara 1988î de Helebce de 5 hezar kurdî bi destê rejîmê Saddam Huseyînî bi hovî ameyî qetilkerdene. Qetlîyam de çend çekê kîmyasalî şuxilîyabî. Vera rejîmê Baasî yê qirkerî di partîyanê kurdan (YNK, PDK) qaso ke seba azadîya kurdan têkoşîn kerdêne. Reftarê PDKyî her tim şikdar bî. Hema zî pozîsyonê înan binîqaş o.
Serra 2003î de Iraq û Başûrê Kurdistanî de rewşe vurîyaye. Çike hêzê Amerîka û muttefîqê ci dekewtî Iraq û vera rejîmê Saddamî şer kerd. Peynîya şerê gonînî de rejîmê Saddamî rijîya. Bi mîlyonan kesî şîyî heqîya xo. Şer xeylê dejdayox bî. Netîce de Iraq û şaristananê kurdan de pergala newî dest pêkerd. 2 serrî dima yanî serra 2005î de qanûno bingeyî yê Iraqî ame qebulkerdene. Êdî erdê Iraqî û Başûrê Kurdistanî de sîstemo federatîf ronîya. Nê konteksî de kurdî zî wayîrê statuyê otonomî bî. Yanî Başûrê Kurdistanî de îdareyo otonom awan bî. Paytextê nê îdareyî Hewlêr o. Çiqas bi hawayêkê fermî Hewlêr o, çimanê kurdanê Başûrî de paytexto rastikên Kerkuk o. Nika binê kontrolê Başûrê Kurdistanî de bajarê sey Silêmanî, Hewlêr, Duhok, Helebce est ê.
PDKyî plutokrasî viraşt
Başûrê Kurdistanî de nêzdîyê 20 serrî yo ke PDK îqtîdar de yo. Qaso ke keyeyê Barzanîyan îdare keno. Labelê herême tu gamêke raver nêşîye. Çike PDK têna goreyê menfaetanê xo têgêreno. Aramîya şarî û ameyoxê kurdan keyeyê Barzanîyan eleqedar nêkeno. Xora endamê keyeyê Barzanîyan mîyanê xo de “plutokrasî” viraşto. Xeylêk welatan de şîrketê şexsî û bi mîlyonan dolarê ci est ê. Mîsal Tirkîya de sermayegozerîye kenê. Coka hukmatê Erdoganî yê nîjadperest û gonînî reyde hemkarîye kenê. Dewleta tirkan Başûr de baregehan virazena, PDK asteng nêkeno. Yeno vatene ke Başûr de nêzdî 40 baregehê Tirkîya est ê. No mojneno ke îdareyê PDKyî Başûr kerdo kolonîyê rejîmê Erdoganî. Eke wina şino, demê ameyoxî de dewleta tirkan herême bi temamî gêna binê bandora xo. Bi kilmî mîyanê 20 serran de şarê Başûrî nê, keyeyê Barzanî maldar bî. Ameyoxê şarê Başûrî zî binê tehlukeyî de yo. Ganî yo ke PDK uca de bêro astengkerdene.
Referandumo ‘viraşte’
Estbîyayîşê keyeyê Barzanî bêgûman mîyanê kurdanê Başûrî de yeno nîqaşkerdene. PDKyî seba ke “neteweperestîye” bişuxilno, serra 2017î de referandumo “viraşte” da kerdene. Bêşik xoserîye heqa kurdan a. La wextê ci estbî. Keyeyê Barzanî no proses sey hacet gurena. Peynî de bitaybetî Kerkuk de kurdan îqtîdar vînî kerd. Aye ra nat îdareyê Bexdadî awanîya demografîke ya Kerkukî bedilnaye. Walîyîya bajarî destê kurdan ra vejîyaye. Yew zî serranê peyênan de PDK Kerkuk de vera YNKyî bi rejîmê Erdoganî û tirkmenan hemkarîye keno.
Kerkuk de YNK
Binê nê şertan de Iraq de weçînayîşê herêmî qewimîyayî. PDKyî pawitêne ke Kerkuk û Şingal de serkewte bibo. Labelê xeyalê ci nêame caardene. Rasterast PDKyî kurdanê Kerkuk û Şingalî ra ‘şîlpaxe’ werde. Goreyê netîceyanê weçînayîşî Kerkuk de YNK dora yewine de yo û 15 sandalîyan ra 5 sandalîyî girewtî, PDKyî zî 2 sandalîyî girewtî. YNKyî Kerkuk de nêzdî 140 hezar rayî, PDKyî têna 46 hezar rayî girewtî. Hetekê bînî ra na netîce destê ma de îstatîstîkêko girîng o. Yanî na netîce sey referandumî hesibîyena. Êdî merdim eşkeno vajo ke Kerkuk mîyanê îdareyê kurdan de çarenusê xo dîyar bikero. Zanîyeno ke wîlayetê Kerkukî hema zî wayîrê statuyêkî nîyo. Fikrîyeno ke goreyê maddeya 140. ya qanûnê bingeyî yê Iraqî şarê Kerkukî eşkeno ameyoxê xo dîyar bikero.
PDKyî Şingal de vînî kerd
Gama ke ma ewnenê wîlayetê Nînova ra, uca de PDKyî nêzdî 128 hezar, îttîfaqê YNK û Partîya Komunîste nêzdî 45 hezar rayî girewtî. Baxusus Şingal de rewşa PDKyî xirab bîye. Verê cû şarê Şingalî zafane paştî dayêne PDKyî. Nika vera ci nêrazîbîyayîşêko gird est o.
Êzidîyan ceza daye
Bêşik serra 2014î de demê hêrişê DAIŞî de reftaro ke peşmergeyan nawna tesîrdar o. Çike o wext cerganê DAIŞî hêrişê vera Şingalî kerd, bi hezaran kesî qir kerdî, cinîyê êzidîyan remnayî û bazarê koleyan de rotî. Peşmergeyê PDKyî herême ra apey vejîyayî û vernîya hêrişê cergan akerd. Eke gerîlayê PKKyî nêbîyêne, pêro Şingal ameyêne çînkerdene. Çimanê şarê Şingalî de rûmetê PDKyî bi temamî qedîya. Înan zana ke peşmerge seveknayox nîyo. Ne PDK ne zî peşmerge asayîş û aramîya şarî xo rê armanc nêkeno. Eksê ci seba şarê êzidî “dûbare” virazîyaye. Serra 2014î ra heta roja ewroyêne îdareyê xoserî Şingal de paradîgmaya newî awan kerde. Êdî şar rêxistin o û zano senîn xo bipawo. Şaro êzidî nika hîna hêzdar o. No îrade bêguman weçînayîşan de zî eşkera bî. Şarî birastî ceza daye PDKyî.
