Jean Baudrîllard ê teorîsyenê hizra sîmulasyonê dema behsa heqîqet, rastî û modelên rastiya nû dike hem behsa endîşeyekê dike hem jî li derdora sînorên cîhan(bînî-y)eke nû diçe û tê. Di serdema me de êdî rastî wekî tiştekî ye: Tiştekî meriv winda dike, mîna kite goreya we ya winda, an jî mîna mifteha mala we ku carina mirov dibêje qey cinan ew biriye.
Rastî ji bo mirovan mîna pêdiviyekê ye, lê wateya vê pêdivîbûyînê di hemû serdemên mirovahiyê de guherî ye. Wisa dixuyê ku dê tim di nav guherîn û veguherînê de be. Lêgerîna mirovan a rastî û heta heqîqetê, wan ber bi sibehekê ve dibe. Lê di sibehê de êdî rastiyek bi xwe tune ye, gelek rastî û modelên rastiyê hene. Modelên rastiyê jî bi xwe re hesta cîhanafrîneriyê derdixe holê. Ji bo her rastiyekê cîhanek!
Bibîrxistina Rojavayê Hov
Westworld rêzefîlmeke honaka zanistî û dîstopîk a platforma HBO’yê ya Amerîkayê ye. Afrînerên wê Jonathan Nolan û Lîsa Joy xwe dispêrin pêşnûmeya Michael Crîchton a ku bi heman navî di sala 1973’an de nivîsîbû. Westworld li ser wê mîta amerîkayî ya ku ji bo ax û warê gelên çermsor afirandibû hatiye ristin.
Ew fîlmên kowboyan, ên meşhûr: “Kowboy, fotêr, hesp, şalên delingfireh, ew galûkên bi peniya gîzmeyên wan ve û ew demançeyên Revolver ên li ber teşkên wan, li ser kembera navtengê wan; bi navê dîtir ‘demançeyên jinişkêve’, … Aha ev hemû xwedêgiravî amaje bi vî warî; warê jiyana hov dikin. Amerîkiyên ku xwe ji ser mêtingehan mezin dikirin ji vî warî re digotin: Wild West, ango Rojavayê Hov.
Mêtingeh tiştek in
Sînorên vê herêmê ji Çemê Mîsîsîpiyê dest pê dikir, yanî ew axa ku li aliyê rojava yê çem diket, hemû wekî Rojavayê Hov hatibû destnîşankirin. Rojavayekî (Ewropayê) Amerîka afirand û Amerîkayê jî li ser vê mîta rojavayîbûnê ji xwe re rojavayekî din afirand. Ev yek wekî mîtekê derkete holê û ji gelek berhemên edebî û sînematografîk re bû çavkanî. Rojava tenê ji bo yên rojhilat wekî warê şaristaniyê, warê pêşketinê dihat dîtin. Vê yekê rê li ber oryantalîzmê jî vekir. Lê ji bo Rojava (bi giştî mebest jê Ewropa ye) ne tenê rojhilat di heman demê de hemû hêl paşketî bûn û diviya hemû hêlên cîhanî bihatana şaristanîkirin. Ev ewropanavendî bû. Ji bo Ewropayê rojavayê wê jî (Amerîka) wekî parzemîneke paşdemayî, hov, nemedenî dihat qebûlkirin. Eynî mîna vê yekê; Rojavayê ku Amerîkayê ji bo xwe afirandibû jî Rojavayekî paşdemayî, hov û beyar bû. Amerîka li ser bingeha “medenîkirinê” nêzî rojavayê xwe dibû. Jixwe hemû dagirker li ser vê bingehê nêzîkatiyekê bi devera tê mêtingehkirin re datînin. Lewma mêtingeh ji bo yên mêtinkar tim mîna “tişteyekê” ne.
Rojavayê Hov ê nû
Lê belê dema mirov di çarçoveya Westworldê de li vê babetê dinihêre ev yek heta radeyekê hem hatiye berovajîkirin hem jî tiştebûna (objebûn) wê hatiye dupatkirin. Lewra li Westworldê êdî teknolojiyeke pir serkeftî heye; cîhaneke teknolojîk, parkeke robotîk a şahiyê, hişê çêkirî yê pirpêşketî… Ev berovajîkirina Rojavayê Hov e. Yanî rojavayek heye lê rojaveyekî teknolojîk e. Lê herçî dupatkirina tiştebûna Rojava ye, ew jî dîsa di peywenda mêtingehkirinê de derdikeve holê. Parka Westworldê, an jî Cîhana Rojava dîsa ji teref mirovan (temsîliyeta Amerîkaya nû ye) û şirketan (temsîliyeta kapîtalîzma li lûtkeyê ye) ve tê dagirkirin. Ev senaryoyeke futurîst a siberojê ye û mirov dikare vê yekê di konteksta kolonyalizma nû de jî binirxîne. Êdî şûna dewletan şirketên navneteweyî, an jî yên serneteweyî diçin deverekê dagir dikin û wê derê ji bo xwe dikin koloniyeke bikêrhatî. Jixwe me di demên nêz de dît ku êdî şûna dewletan şirket bi karê kişfkirina fezayê radibin.
Mirovên maqûl, robotên maqûl
Pergala dagirkeriyê ya ku bi me nas e çi ye? Bi qasî ku me tecrûbe kiriye û li rûpelên dîrokê hatiye nivîsandin, dagirkerî ew tişt e ku: “Dewletek, hêzek ji bo berjewendiyên xwe diçe dest datîne ser war û jîwara miletekî din, hêz û dewleteke din û hemû çavkaniyên wê yên madî û manewî ji bo xwe bi kar tîne.” Çavkaniyên madî ji bo aboriya xwe xurt bike û zexm bihêle bi kar tîne. Her wiha çavkaniyên manewî jî dagir dike da ku dagirkerî temendirêj bibe. Ziman, çand, dîn, pêwendiyên mirovan tên dagirkirin da ku hêzên dagirker ji bo xwe mirovine maqûl biafirîne. Mirovên maqûl di siberojê de dibine robotên maqûl!
Westworld û kolonyalîzma şahiyê
Lê li Westworldê dagirkerî li ser têgeha “şahî-kêf-xweşî”yê pêş ketiye. Jixwe Westworld wekî Parka Şahiyê jî hatiye derbirrîn. Mirov ji bo çend xulekan xwe bextewar hîs bikin, ji bo daxwaz û arezûyên xwe pêk bînin û ji bo nemiriyê hîs bikin tên Westworldê. Ev yek hem lêgerîna mirovahiyê ya şaristanbûyînê (ji Gilgamêş dest pê dike) ye hem jî kolonyolîzma şahiyê ye.
Westworld parkek e, tê de robotên gelek pêşketî hene. Tu ferqa van robotan ji mirovan tune ye. Hinek şirket û xwediyên wan ên pêxemberane, ji bo mirovên ku negihîştine serdema Wild Westê (dawiya sedsala 19’an û destpêka 20’î) di siberojeke nêz de, ev park ava kirine. Ew mirovên ku negihiştine wê serdemê, bi xêra vê parkê diçin di nav wê cîhanê û wê jiyanê dijîn, dema xwe derbas dikin, daxwazên û pêdiviyên xwe pêk tînin. Helbet ji bo vê yekê jî divê pereyê we hebe. Di eslê xwe de Westworld jixwe ji bo hin dewlemend ji wê cîhana Rojavaya Hov têr bibin, hin pêdiviyên xwe dabîn bikin û arezûyên xwe pêk bînin hatiye avakirin. Ev yek jî bi xêra robotên androîd ên parkê çêdibe. Em ê di nivîsên bê de hewl bidin vê yekê û hin xalên din yên wekî; Disneyland, lêgerîna heqîqet û nemiriyê, şoreşa hewce hwd. nirxandinên xwe kûrtir bikin. Lê belê dibe ku civa hin kesan li (xwendin û temaşekirina) mijarên wiha neyê û meraqa wan jî li ser rêzefîlm û nivîsên wiha tune be.
