Bêgûman tevî komîsyon li hev civiya jî derbarê rol û mîsyona komîsyonê nerînên ne zelal hene. Ji ber ku armancên wê yên berbiçav nehatine diyarkirin. Dibe ku di pratîkê de bi zehmetiyan re rû bi rû bimîne. Mînak, nebûna beşdariya rasterast a rêxistinên civaka sivîl dikare bandora komîsyonê kêm bike. Her wiha, heke komîsyon tenê wekî amûreke sembolîk were bikaranîn û gavên pratîk neyên avêtin, dibe ku ev yek hêviyên civakê yên ji bo Aştî û demokrasiyê têk bibe.

Yek ji pirsgirêkên herî girîng ên vê komîsyonê ev e ku komîsyon li ser zemîneke hiqûqî nehatiye avakirin. Ev yek dikare di pêvajoya pêş de bibe astengiyeke mezin, ji ber ku nebûna bingeheke hiqûqî ya zelal dikare bawerî û bandora komîsyonê kêm bike. Wekî mînak, nebûna şefafiyetê di derbarê prensîbên xebatê, awayê biryargirtinê û mekanîzmayên lidarxistina civînan de dikare bibe sedema rexneyan. Ji bo ku komîsyon bikaribe bi bandor bixebite, divê ew li ser bingeheke hiqûqî ya ku şefafiyet, beşdariya hemû aliyan û rêzgirtina li hember mafên bingehîn misoger dike, were avakirin.

Di heman demê de, ji bo hevdîtinên bi Rêber Abdullah Ocalan û aliyên têkildar re, zemîneke hiqûqî ya zelal hewce ye. Rêber Apo ku ji sala 1999an ve di girtîgeha Îmraliyê de ye, ji aliyê kurdan ve wekî sermuzakerekirdoxê aliyê kurd tê dîtin. Hevdîtinên bi wî re divê li gorî prensîbên hiqûqî yên navneteweyî, wekî mafên mirovan û azadiya derbirînê, werin kirin. Ev yek tê wateya ku dewlet divê rêyeke hiqûqî ji bo diyalogê bi Rêber Apo re misoger bike. Nebûna vê zemîna hiqûqî dikare baweriyê lewaz bike û pêşî li serkeftina komîsyonê bigire.

Wekî din, dîroka pêvajoyên çareseriyê yên berê, wekî Pêvajoya Çareseriyê ya salên 2013-2015an, nîşan dide ku nebûna bingeheke hiqûqî û şefaf dikare bibe sedema têkçûna diyalogê. Di wê pêvajoyê de, her çend hevdîtinên bi Rêber Abdullah Ocalan re hatibûn kirin jî, nebûna mekanîzmayên hiqûqî yên domdar û şefaf bû sedema rawestandina pêvajoyê. Ji ber vê yekê, divê komîsyon ji van dersan sûd werbigire û bingeheke hiqûqî ya zelal ava bike.

Ji bo ku komîsyon bi Rêber Apo û aliyên têkildar re hevdîtinan bike, zemîneke hiqûqî ya ku li gorî standardên navneteweyî ye hewce ye. Divê dewlet rê bide parêzer, nûnerên siyasî, an jî delegasyonên serbixwe ku bi Rêber Apo re hevdîtinên fermî bikin. Ev hevdîtin divê li gorî qanûnên navneteweyî werin organîzekirin. Her wiha divê komîsyon di çarçoveya mafên mirovan, azadiya derbirînê û prensîbên demokratîk de bixebite. Ev yek tê wateya ku divê ew li hember daxwazên civakî yên wekî azadiya Rêber Apo û çareseriya demokratîk a meseleya kurdan bi awayekî cidî nêzik bibe. Ji bo ku xebatên komîsyonê domdar û bi bandor bin, divê ew li ser bingeheke qanûnî ya ku ji aliyê meclîsê ve were pejirandin bê avakirin. Ev bingeha qanûnî divê rola komîsyonê, erkên wê û mekanîzmayên biryargirtinê zelal bike.

Divê em zanibin ku Komîsyona Demokrasî, Xwîşkûbiratî û Hevgirtina Millî dikare bibe gaveke girîng ji bo nîqaşkirina meseleya kurdan û avakirina civakeke demokratîk a li Tirkiyeyê. Ji bo komîsyon di vê mijarê de bibe xwedî rol beşdariya hemû aliyan xwedî girîngiyeke mezin e. Divê ne tenê aliyên kurd û dewletê, komîsyon nerînên aliyên cûda ên weke nûnerên partiyên siyasî, rêxistinên civaka sivîl û hêzên demokrasiyê jî guhdar bike. Bêgûman di vir de tişta herî girîng jî hevdîtinên bi Rêber Abdullah Ocalan re ye . Ji ber ku Rêber Apo aktorekî sereke yê vê pêvajoyê ye. Divê li ser bingeheke hiqûqî û bi şefafiyet hevdîtin pê re werin kirin. Ji bo ku komîsyon serkeftî be, divê ew baweriyê di nav aliyên cuda de, bi taybetî di nav civaka kurd de, ava bike.

Em dikarin bêjin ku komîsyona hatî avakirin ji bo çareserkirina meseleya kurdan û avakirina civakeke demokratîk derfeteke mezin e. Lê divê bê zanîn ku tenê bi avakirina komîsyonê jî demokrasî pêş nakeve. Ya girîng ew e ku li gorî girîngiya rihê pêvajoyê û Banga Aştî û Civaka Demokratîk xebat bê meşandin. Ger ev xebat li ser bingeheke şefaf, beşdariya hemû aliyan û bingeheke hiqûqî ya zelal pêş bikeve mumkun e ku komîsyon xebateke serkeftî bide meşadin.