Sûriye bi têkildariya xwe ya cihêreng, yek ji nimûneyên herî navdar ên cihêrengiya bawerî, çandî û neteweyî ya li Rojhilata Navîn e. Di dîrokê de, tevahiya rengên komên bawerî, çandî û neteweyî bi hevre jiyane û tev li hev bûne. Bûne rengekî mozaîka civakî û çandî û heta îro hatiye. Ev jiyana rengîn nîşana hevkarî û peywendiyên hepar ên heta îro hatiye ye.
Li Sûriyeyê herî zêde ola Îslamê belav bûye û serwer e. Di nava olê Îslamê de rengên cûda hene. Muslimanên sunni beşek zêde ye. Ola îslamê bi mezhebên fikhî yên cûda yên wekî Hanefî, Şafiî, Hanbelî û Malikî ve têkildar in, derdikeve pêş. Elevî li herêmên darayê Sûrî zêdetir cihgir in û di dîrokê de rolên civakî û siyasî giring lîstin. Şîa yên 12-îmamî li Şam û Helebê bêtir dijîn. Îsmailiyan di nav bajarên Silmiyê û Masyafê de xelat in. Li başûrê welêt, Durzî li herêmên şax û Swêdê zêdetir dijîn. Li van bajaran hêjmarek komelî ya taybetî hene.
Mesîhî jî li Sûriyê hevserokatiyeke hêjayî hene. Mesîhî bêtir li Şam, Heleb, Homs, Latqîyê, Tartus, Hesekê, Til Temir, Qamişlo, Tirbespî û Derikê dijîn. Ew di çend tayîfan de veqetî ne. Wekî Ortodoksên Rojhilatê, Katolîk û Protestan; êzîdî jî komên ku bi hev re dijîn in. Mesîhî û Êzidî tevî gelek zext û zahmetiyan li bakur û rojhilatê Sûrî hûneriya çandî parast. Hêjmara wan kêm be jî cuhî jî li welêt mane. Lê wan tevî hejmara xwe ya kêm jî reng daye mozaîka çanda Sûriyê. Bi taybetî li Şam û Helebê bûye rengê mozaîkê.
Li kêleka cihêrengiya olî, cihêrengiya neteweyan jî dewlemend e. Ereb beşek mezin a Sûriyê ye. Kurd parek mezin a Sûriyê ne. Kurd zêdetir li bakur û bakurê rojhilatê dijîn. Komên kurdî yên giring jî li Heleb, Şam û Hema dijîn. Suryan û Asurî li Hesekê, Qamişlo, Derik, Til Temir û Tirbespî dijîn. Ev netew xwedî ziman û çandên cuda ne.
Komên neteweyî yên din jî li Sûriyê dijîn. Ermenî li Heleb, Şam, Latqîyê û Kesab; Tirkman li Heleb, Şam, Latqîyê û Homsê dijîn. Çerkez li Minbic û Heleb, û Yehûd dijîn. Di dîrokê de bi awayekî girîng şandina xwe ya aborî, civakî û çandî kirin.
Ev cihêrengî tenê rengê demografîk nîne. Bandokeke mezin li ser dinamîzmên siyasî û civakî yên Sûriyê dike.
Sûriye yek ji welatên herî cihêreng ê Rojhilata Navîn e. Di dîrokê de mînakên olî, mezhebî û neteweyî tev li hev kom bûne. Jiyane civakî û çandî dewlemend dike. Ev nimûne nîşan dide ku pergalên siyasî û aborî bi awayekî dadî û demokratîk be, dikarin bi hevre bijîn. Dikarin hev xurt bikin. Lê ku desthilat serwerî dadê be, reng û bawerî winda dibin.
Pergala xweser û demokratîk vîna hemû koman diparêze û cih dide hemû koman. Ev pêşketina bêtir balansa herêmî û parastina yekîtiya welatê de rolê girîng lîstin.
Pergala xweseriya demokratîk modela herî mînak e. Pêşengiya demokrasiyê dike. Ev model destûr dide civak û koman cuda serbest çand, ziman û nasnaeya xwe bijîn û biparêzin. Ev model rê li pêşiya cihêrengiyên neteweyî û çandî vedike.
Ev pergala xweser destûr dide ku komên herêmî xwe bi rêxistin bikin û bikin xwedî vîn. Ev bi xwe de pergala dadweriya demokratîk ava dike. Dihêle ku jin û ciwan xwe bi rêxistin bikin û rengê xwe bidin civakê. Ev jî civakî ya demokratîk ava dike. Ev rê li pêş siyaseta desthilat û serweriya desthilatê digire.
Çiqas pergala Xweseriya Demokratîk cih dide reng û baweriyên cuda, hemû komên civakî, siyasî û aborî jî bi tevlêbûna xwe bêtir hêzê didin pergala Xweseriya Demokratîk û hev xurt dikin. Hev pêş dixin û diparêzin.
