Di pêkhateya pirçandî ya Tirkiyeyê de naskirina zimanê kurdî di qada giştî û perwerdeyê de, ji aliyekî ve îşaret bi pêvajoyên demokratîkbûna dewletê dike, ji aliyê din ve nakokiyên nasnameya netew-dewletê û polîtîkayên ziman derdixe holê.
Pêngavên wek weşana kurdî li televîzyonên dewletê, avakirina beşên kurdolojiyê li zanîngehan û dayîna kurdî wek dersa hilbijartî li dibistanên dewletê nîşan dide ku kurdî di astekê de tê naskirin. Lê qedexekirin an jî sînordarkirina bikaranîna kurdî di pêvajoyên qanûnî de, dînamîkên kûr û tevlihev ên di binyada polîtîkayên zimanî yên li Tirkiyeyê de nîşan dide. Ji ber ku sondxwarina parêzeran a bi kurdî bûye nakok, rastiyeke girîng nîşan dide ku ev nakokî îro jî berdewam in.
Komara Tirkiyeyê ji bo ku cihêrengiya civakî ya ku ji pêkhateya pirzimanî û pirneteweyî ya Împaratoriya Osmanî wergirtiye, di çarçoveya netew-dewleteke modern de biguncîne, polîtîkayên yekzimanî û yeknasnameyî pejirand. Bingeha vê siyasetê ew e ku dewlet homojenkirina ziman weke amûreke misogerkirina yekîtiya neteweyî dibîne. Destnîşankirina zimanê tirkî wek zimanê fermî û sînordarkirina bikaranîna zimanên din li qadên giştî, di pêvajoya nûjenkirin û avakirina nasnameya neteweyî ya Tirkiyeyê de yek ji gavên herî girîng e.
Koka van polîtîkayan li ser pêvajoya netew-dewletên nûjen ku wekî Benedict Anderson dibêje ‘civakên xeyalî’ diafirînin. Netew-dewlet hewl didin ku yekitiya civakî bi afirandina nasnameyeke ku li dor yek zimanekî neteweyî hatiye teşekirin misoger bikin (Anderson, 1991). Polîtîkayên ziman ên Tirkiyeyê jî di vê çarçoveyê de dikarin bên nirxandin. Dema ku tirkî wek sembola nasnameya neteweyî û otorîteya dewletê tê dîtin, bikaranîna zimanên din ên wekî kurdî li qadên giştî wekî ku vê yekitiya neteweyî dixe xetereyê (Gellner, 1983).
Pêvajoyên hiqûqî yek ji wan qadan e ku serweriya dewletê herî zêde tê hîskirin. Bikaranîna zimanê fermî wekî îfadeya desthilatdariya dewletê û yekîtiya neteweyî tê dîtin. Di vê çarçoveyê de îtirazên li dijî parêzerekî ku bi kurdî sond xwar, nîşan dide ku ziman ne tenê wekî navgîna ragihandinê, di heman demê de wekî nîşaneya îdiaya dewletê ya serweriyê jî tê dîtin. Têgeha Pierre Bourdieu ya ‘sermayeya zimanî’ di vê çarçoveyê de ravekirineke girîng dide. Li gorî Bourdieu, ziman ne tenê amûreke ragihandinê ye, di heman demê de ronîkirina têkiliyên hêza civakî ye (Bourdieu, 1991). Di pêvajoyên hiqûqî yên li Tirkiyeyê de tirkî tenê zimanê fermî maye, mirov dikare weke nîşaneya van têkiliyên desthilatdariyê binirxîne.
Ev jî nîşan dide ku polîtîkayên dewletê yên zimanê fermî weke amûreke siyasî û îdeolojîk tên bikaranîn. Astengiyên li dijî bikaranîna kurdî di pêvajoyên hiqûqî yên li Tirkiyeyê de, berfirehkirina hewldanên dewletê yên ji bo parastina nasnameya neteweyî ye. Di vê çarçoveyê de bikaranîna kurdî ne tenê pirsgirêka zimên e, di heman demê de di warê serweriya neteweyî û yekparebûna civakî de jî qada têkoşînê ye.
Gavên wek weşana kurdî di televizyona dewletê TRT kurdî de, vekirina beşên kurdolojiyê li zanîngehan û dayîna kurdî wek dersa hilbijartî li dibistanên dewletê nîşan dide ku nasnameya kurdî di astekê de tê naskirin. Gavên bi vî rengî di çarçoveya pêvajoya endametiya Tirkiyeyê ya Yekîtiya Ewropayê û hewlên li gorî pîvanên mafên mirovan ên navneteweyî de hatin avêtin (Kaya & Baldwin, 2004). Lê van gavan têrê nekirine, tê dîtin ku statuya kurdî di qada giştî de hê bisînor e û ev statuya di pêvajoya avakirina nasnameya neteweyî ya dewletê de di çarçoveya hinek sînoran de berdewam dike.
Ji aliyekê ve naskirina kurdî heta astekê weke hewldanên demokratîkkirina dewletê dikare bê şîrovekirin, li aliyê din jî sînordarkirina vê naskirinê û qedexekirina kurdî bi taybetî di pêvajoyên hiqûqî de nîşan dide ku ev hewldan bi sînor in û nakokî ye. Ev rewş bi feraseta biyopolîtîkayê ya Michel Foucault dikare bê ravekirin. Foucault mekanîzmayên kontrolkirin û birêkûpêkkirinê yên ku ji aliyê dewletên nûjen ve li ser kesan hatine avakirin bi têgeha biyopolîtîkê rave dike (Foucault, 2003). Qedexekirina bikaranîna kurdî ya di pêvajoyên hiqûqî de weke parçeyek ji van mekanîzmayên kontrolê yên biyopolîtîk ên dewletê tê dîtin.
Nîqaşên ku li Tirkiyê di warê giştî û zagonî de li ser statuya kurdî berdewam in, tevliheviya nasnameya neteweyî û polîtîkayên zimên ên dewletê nîşan dide. Naskirin û teşwîqkirina kurdî di hinek waran de dikare wekî gavên ku bi qismî pêkhateya pirzimanî ya Tirkiyeyê qebûl kirin bên nirxandin. Lê belê qedexekirina bikaranîna kurdî di pêvajoyên hiqûqî de nîşaneya hewldanên dewletê yên ji bo parastina yekîtî û serweriya neteweyî ye. Ev rewşa nakokî hewce dike ku polîtîkayên zimên ên li Tirkiyeyê di çarçoveyeke dîrokî û sosyolojîk de ji nû ve bên nirxandin.
Çavkanî:
1- Anderson, B. (1991). Civatên Xeyalî: Nêrînên Li Ser Pêşîn û Belavbûna Neteweperestiyê. London: Verso.
2- Bourdieu, P. (1991). Ziman û Hêza Sembolîk. Cambridge: Weşana Zanîngeha Harvardê.
3- Foucault, M. (2003). Divê Civak bê Parastin: Dersên li Collège de France, 1975-76. New York: Picador.
4- Gellner, E. (1983). Netewe û Neteweperestî. Oxford: Blackwell.
5- Kaya, A., & Baldwin, C. (2004). Îslam, Koçberî û Yekbûn: Serdema Ewlekariyê. New York: Palgrave Macmillan.
