Dinya de şerê sinifan dewam keno. Eke cayêkî de wayîrîya taybete esta, uca de sinifê tedakerî zî qewimîyenê. Na çarçewa de Îbn Haldun vano ke tarîx, tarîxê şerê hadarî û bedevîyan o. Hetêk ra serdestî estê, hetekê bînî ra bindestî. Na rewşe mabênê dewletan û şaran de zî qewimîyena. Tayê dewletê serdestî şaranê cayîyan gênê binê bandora xo û înan asîmîle kenê. Mîsal Saharaya Rojawanî, Kurdistan û Fîlîstîn raştê polîtîkaya zordeste yenê. Swêd ra di aktîvîstê heqanê merdiman Sanna Ghotbî û Benjamîn Ladraa bi bîsîkleta welatan de gêrayenê û derheqê şaranê kolonîzekerdeyan de hayîdarîye virazenê. Ma na hûmare de înan reyde qisey kerd.
Ma bixêr dî Sanna û Benjamîn, şima nika kamcî welatî de yê?
Ma nika Japonya de yê. Ma verê cû Koreya Başûrî de bîyî. Çend hewteyî ra ver ameyî tîya.
Şima do Japonya de çiqas bimanê?
Ma wazenê tîya de 4 mengî bimanê. Dima ra ma biewne se kenê.
Ez meraq kena gelo şima heta nika pê bîsîklete çend welatî gêrayî?
Ma heta nika pê bîsîklete şîyî 16 welatan.
Mîyanê nê welatan de Tirkîya esta?
Heya. Ma kanûna 2022yî de ameyî Tirkîya û Kurdistan. Uca de teqrîben yew hewte mendî.
Şima çira gêrayîşanê winayênan kenê? Armancê şima çi yo? Nê gêrayîşî turîstîk ê yan sîyasî yê?
Bêguman gêrayîşê ma sîyasî yê. Çike ma aktîvîstê heqanê merdiman ê. Nika armancê ma yo sereke derheqê îşxalbîyayîşê Saharaya Rojawanî de zêdînayîşê hayîdarî yo. Kesêk bira nêzano ke Saharaya Rojawanî ça de ya. Derheqê aye de zanayîş zaf tay o. Ma wazenê ke bala merdiman bianjê persa Saharaya Rojawanî ser. Na çarçewa de ma wazenê pê rojnameger û merdimanê ke ma raştê ci yenê qisey bikerê. Gama ke ma bi bîsîkleta şinê, rayîr de beyraqa Saharaya Rojawanî kirişenê. Coka merdimî ma vînenê, rayîr de ma vindernenê û derheqê Saharaya Rojawanî de persan persenê. Yanî gêrayîşê ma merdimî dano meraqkerdene. Bi nê hawayî armancê ma yanî zêdînayîşê hayîdarîya merdiman yeno caardene. Tebîî ma zanê ke ma do nêeşkê pergala mîyanneteweyî bibedilnê, labelê derheqê babete de ma eşkenê merdiman bizanayîş bikerê.
Çiyî şima han kerdî? Dinya de hende problemê neteweyîyî estê. Çira şima baxusus bala Saharaya Rojawanî anjenê?
Şima zî zanê Saharaya Rojawanî dinya de babetanê tewr girîngan ra yew a. Afrîka de kolonîyanê tewr peyênan ra yew a. Teqrîben 150 serrî yo binê kolonîzasyonî de ya. Merdiman derheqê na rewşe de qet çîyêk nêhêsîya pê. Bi nê hawayî ma fikrîyenê ke êdî nika wextê ci yo ke ma merdiman hişyar bikerê. Bêşik dinya de xeylêk kolonîyî estê. Labelê cayê Saharaya Rojawanî taybet o. Seke mi vat, na kolonî Afrîka de kolonîya peyên a. Şar nê zanayîşî zêde nêzano. Ma na çarçewa de kenê ke “hayîdarî” biafernê. Qetî ma mecbur ê ke derheqê na babete de çîyêk bikerê.
Gama ke şima problemanê dinya welatanê zobîninan de anê rojdem yan gama ke şima bi bîsîkleta gêrenê, gelo şima qet raştê cîyakerîye, teda û nîjadperestîye yenê?
Eke merdim raştîye biwazo, wextê gêrayîşî de ma raştê tu cîyakerîye, nêrehetîye û cibijîyîşî nênê. Labelê malper de vera ma hêrişî estê. Bitaybetî fasijî medyaya sosyale de ma nêrehet kenê. Ê ma ra zaf hêrs benê û vera ma mîyanê xo de rêxistin benê. Ge-ge ma derheqê projeyanê komelkîyan de medyaya dîjîtale de nusenê, uca de merdimanê fasijan ra bi hezaran peyaman gênê. Oncîna çend hewteyî verî ma kerd ke dersêke bidê. Ê ameyî uca û ceribna ke dersa ma asteng bikerê. Yanî eke fasijî eşnawenê ma aktîvîteyêke serûber kenê, cade yenê pêser û xîret kenê ke ma asteng bikerê. La têna fasijî wina kenê. Ê merdimê bînî zaf baş nêzdî benê. Key ke ê zanê persa Saharaya Rojawanî esta, mat benê. Ê cade eleqedar benê û pers kenê. Yew zî ma han kenê. Wina aseno ke têna fasijî hemverê ma yê û hêrs benê. Ê nêwazenê ma reyde qisey bikerê. Çike ma vanê ke ê îşxalker ê.
Şima Koreya Başûrî û Japonya de qet raştê fasijan ameyî?
Koreya Başûrî de ma tu fasijêk nêdî, la Japonya de yew raştê ma ame. Ma pjinde raştê yewbînî bîyî. Gama ke ey beyraqa Saharaya Rojawanî destê ma de dîye, meraq kerd ke ma kam ê. Ma zanê ke Japonya û Koreya Başûrî de xeylêk fasijî estê. La ma têna raştê merdimêkî ameyî. Rey Koreya Başûrî de serebûtêk qewimîyabî. No serebût deyra komîk bî. Gama ke ma pê bîsîkleta gêrayêne, xeylêk merdiman fikrîya ke beyraqa destê ma beyraqa Tirkîya ya. Ê wina qîrayêne “Tirkîya Tirkîya”. Ez zaf hêrs bîbî. Şima zî zanê beyraqa Saharaya Rojawanî beyraqa Tirkîya ra cîya ya. Tebîî merdiman mi de şîkîyayîşêkê xeyalî afernabî. Mi nêwaştêne ke ê bifikrî ke ez beyraqa Tirkîya kirişena. Coka ez serê bîsîklete de qîraya “Nê nêêê, na beyraqa Tirkîya nîya.” Labelê ez nêzana ke înan vengê ma eşnawit yan nê. Yew zî ma çimdarîye kenê ke sersefîrîya Fasî ya ke Japonya de ya çimanê grûbanê ke paştî danê Saharaya Rojawanî tersnena. Nê grûbî nêeşkenê aktîvîteyêka pêroyî serûber bikerê. Çike ê bi destê dezgehanê fasijan yenê çimdarîyekerdene. Rixmo ke Japonya de zêde fasijî çîn ê, ê vera komelanê Saharaya Rojawanî teda kenê.
Nika êdî eşkera yo ke şima babeta Saharaya Rojawanî ser o zaf vindenê. La ez wazena vajî ke dinya de yew zî babeta Kurdistanî esta. Yanî Kurdistan zî bi serrano binê kolonîzasyonî de yo. Goreyê fikrê şima mîyanê nî di cayan de kamcî cimendîyeyî estê?
Bêguman mîyanê înan de tayê cimendîyeyî estê. Mîsal dewletê Tirkîya, Sûrîye, Îraq û Îran teda kenê û wazenê kulturê kurdan werte ra wedarnê. Kulturê merdimanê sahravîyan zî yeno wedarnayene. Yew zî babeta ziwanî esta. Senî ke Saharaya Rojawanî de ziwanê sahravîyan yeno qedexekerdene, ziwanê kurdan ser o zî zext û ferzkerdiş esto. Saharaya Rojawanî de merdiman rê destûr nêdîyeno ke ziwanê xo qisey bikerê, tradîsyonanê xo bîyarê ca û kincanê xo yê herêmîyan xo radê. Şarê sahravî nêeşkeno bi azadî rîtuelanê xo yê tradîsyonelan bikero. Kurdistan de zî wina yo. Uca de zî destûr çîn o yan sînordarkerdiş esto. Fasijî zafane vanê ke herêma qasê Saharaya Rojawanî çîn a. Ê vanê ke têna Saharaya Fasî esta. Yanî estbîyayîş û xoserîya Saharaya Rojawanî înkar kenê. Na hişmendîye dewletanê ke vera kurdan teda kenê de zî esta. Nê dewletî her tim vanê ke “Kurdistan çîn o, têna Tirkîya, Îraq, Îran yan Sûrîye esta.” Yeno vîrê ma, gama ke ma ameyî Kurdistan, ma merdimêk şinasna. Eke ma xelet nêyanê xo vîrî, nê merdimî mîyanê HDPyî de xebatî kerdêne. Ey nameyê kêneka xo “Kurdistan” nayo pira û 5 serrî zîndan de mendo. Çike vera nê nameyî qedexekerdiş esto. Na rewşe Saharaya Rojawanî de zî esta. Uca de merdim nêeşkeno vajo “Saharaya Rojawanî”. Şuxilnayîşê na çekuye qedexe yo. Îqtîdarê Fasî nameyê herême qebûl nêkeno. Bi kilmî mîyanê Saharaya Rojawanî û Kurdistanî de cimendîyeyê girdî estê. Îrade û tedaya îşxalkeran zî manenê yewbînî. Dewletanê zordestan çend serrî vat ke “kurd çîn o û kurdî koyij ê”. Seba şarê sahravî zî wina yeno qiseykerdene. No êdî stratejîyo hemkar o ke bi destê îşxalkeran yeno gurenayene. Ê ziwan û nasnameyanê herêmîyan werte ra wedarnenê. Îşxalkerî têna protestoyanê merdimanê cayîyan qedexe nêkenê, ê esasî estbîyayîşê nê merdiman zî qedexe kenê. Mîsal şarê sahravî rê destûr nêdîyeno ke vejîyo kuçeyan, protestoyan bikero yan partîyanê sîyasîyan awan bikero. Kurdî zî raştê nê reftarî yenê. Yanî xeylêk cimendîyeyî estê. Ganî ma nê cimendîyan bimojnê. Yew zî şarê ke yenê kolonîzekerdene, mabênê xo dê rêxistin benê û hemkarîye virazenê. Ma hêvî kenê ke demê ameyoxî de kurdî û sahravîyî mabênê xo de do têkilîye bivirazê.
Gelo şima demê ameyoxî de do beyraqa Kurdistanî zî serê bîsîkletan de bikirişê? Seba xelişîyayîşê Kurdistanî do gêrayîşan bikerê yan hayîdarîye biafernê?
Tebîî ma wazenê. Çira nêbo? Demê ameyoxî de ma wazenê bultenêk bivejê. Nê bultenî de herêmanê Kurdistan, Saharaya Rojawan û Fîlîstînî ra xeberî do bêrê weşanayene. No demê nêzdî de qetî do bibo. Yew zî projeyê ma yê demdergî estê. Ma do oncîna gêrayîşan bikerê û derheqê Kurdistanî de zî hayîdarî biafernê. Ma do pê merdimanê welatanê bînan bêrê têhet û na babete ci rê zelal bikerê. Nika sifte ganî ma nê gêrayîşê xo biqedînê û dima dest pê projeyanê newîyan bikerê. Baxusus ma wazenê bi kurdan tayê têkilîyan virazê. Beno ke şima zî ma rê eşkenê hetkarî bikerê. Paştîdayîş tîya de muhîm o. Ganî yo ke mîyanê kurdan û sahravîyan de zî paştîdayîş û dayîş-girewtişê agahî bibo. Çike sahravîyî zî babeta Kurdistanî ser o zaf çî nêzanê. Ê zanê ke Kurdistan de têkoşîn dewam keno. La detayan nêzanê. Xerza nê çîyan, ma wazenê malperêk virazê. Uca de zî bizanayîşkerdiş mumkun o. Xora ma xeylêk welatan de vîdeoyî antî. Beno ke ma nînan ra tayê vîdeoyanê kilman malper de weşanenê.
Nê mîyanî de ez (Sanna) kitabêkî nusena. No kitab bi hawayêkê îxtîmalî serra 2025î de do bêro çapkerdene. Kitabê mi derheqê Kurdistanî de yo. Ez qala ma û pîyê xo kena. Pîyê mi verê cû Rojhelat de peşmerge bî. Ez texmîn kena ke kitabê mi do bêro açarnayene ziwananê bînan. No kitab zî beno ke do hayîdarîya persa kurde berz bikero.
Nika şima zî hayîdar ê ke Rojawan û Başûrê Kurdistanî de xeylêk raverşîyayîşî qewimîyayî. Baş yan xirab nê leteyanê Kurdistanî de îdareyo xoser yan otonomî ame awankerdene. Gelo şima ameyoxê Bakûrê Kurdistanî û Rojhelatî senîn vînenê? Demê nêzdî de nê cayan de raverşîyayîşanê girdan pawenê?
Ez hêvî kena ke nê leteyanê Kurdistanî de çîyêko newî bibo. Xora çend mengî verî Rojhelat de xoverdayîş qewimîyabî. Tewr zîyade slogano ke nê xoverdayîşî de amebî şuxilnayene, yanî “Jin Jiyan Azadî” pêro dinya de fenomen bî. Gama ke dinya de vera rejîmê Îranî çalakîyî virazîyenê, uca de qetî kurdî estê yan beyraqa kurdan pêl bena. Yew zî xeylêk îranijî zî derheqê têgêrayîşê kurdan de agahdar bîyî. Bêşik nê xoverdayîşî de cinîyan rolêko girîng kay kerd. Dinya têgêrayîşê cinîyanê kurdan dî. Nika xeylêk welatan de kurdî zanîyenê. Derheqê Bakûrê Kurdistanî de ez tenê qesawet kena. Beno ke vera kurdan “represyon” yeno afernayene. Beno ke Erdogan tayê sûrîyeyijan şiraweno Rojawan û awanîya demografîke bedilneno. Labelê ez hêvîdar a ke şaro kurd do qetî bireso azadîye. Çike bi mîlyonan kurdî seba vurîyayîşî têkoşîn kenê. Kurdî têna nîyî. Ma her tim leweyê kurdan de yê.
Sanna Ghotbî û Benjamîn Ladraa kam ê?
Sanna Ghotbî şaristanê Gothenburgî yê Swêdî de ameye dinya. Maye û pîyê aye Rojhelatê Kurdistanî ra yê. Nika sey aktîvîsta heqanê merdiman xebatanê xo rayra bena. A û Benjamîn pîya pê bîsîkleta gêrayîşan kenê û hemverê kolonîzasyonî hayîdarîye berz kenê. Ghotbî derheqê cuya maye û pîyê xo de kitabêk nusena. Kitab serra 2025î de do bêro çapkerdene. Benjamîn Ladraa zî şaristanê Umeå yê Swêdî de maya xo ra bî. O zî aktîvîstê heqanê merdiman o. Verê cû seba hayîdarîya babeta Fîlîstînî Swêd ra heta Fîlîstînî rayîrêkê bi 4800 hezarmetreyan nêzdî 11 aşman de payan şî.
