Kultur û hunerê kurdî yê bi hezaran serran vera astengî û hêrişan heta roja ma ya ewroyêne ameyo. Kurd bi edebîyat, muzîk, folklor, huner, govend û kincanê xo wayîrê kulturêkê dewlemendî yî. Demê verênan de kincê ke kurdan rojane xora dayêne, bi astengkerdiş û hêrişê serdestan roja ma ya ewroyêne de tena seba rojanê taybetan yenê xoradayîş. Kincê herêmî yê kurdan zî ê kulturan ra yew o. Kurdî roja ma ya ewroyêne de veyve yan zî rojê ke semedê înan taybetî de kincanê xo yê herêmîyan xora danî. Kesê ke karê rotişê kincanê herêmî kenî zî vera astengî û krîzanê ekonomî cehd kenê ke kulturê kurdan bidî ciwîyayîş.

Firat Bahtîyaro 43 serrî 23 serrî yo ke karê rotişê kincanê herêmî keno înan ra yew o. Bahtîyar xo dîyo nêdîyo dikanê xo yê Çarşîya Şewitî ya qezaya Sûrî ya Amedî de karê bazirganîye keno. Bahtîyar bi areqa çareyê xo û bi keda destê xo îdareyê keyeyê xo keno. Bahtîyar domanîya xo de herinda ke şêro mekteb verê destê pîyê xo de dest bi rotişê karê kincanê herêmî û hacetanê veyveyî keno. Bahtîyar karê bazirganîye verê destê pîyê xo de musayo û nika no kar ci rê bîyo çimeyê debare. Firat Bahtîyarî rojnameyê ma rê tayê şîroveyî pare kerdî.

Ma bi rengê kurdî karê xo kenî

Firat Bahtîyarî qiseykerdişê xo de vat: “Mi û pîyê xo ma serra 1998î de dest bi karê bazirganîye kerd. Nê karî ra ver zî pîyê mi hacetanê xirdavatî rotêne. Wexto ke mi dest bi nê karî kerd, ez hema 16 serrî bîya. Karê ma goreyê serranê verênan hîna baş o. Çimkî nika veyveyan de kincê herêmî bala cinîyan, ciwanan ancenê. Semedê veyveyan xeylê kesî yenê tîya û kincan xo rê herînenî. Bi taybetî zî teberê welatî ra eleqeyêko gird kincanê herêmî rê est o û kesê ke ewja ra yenê kincan herînenê. Tay kesî estî ke yenê çim verdenê hacetan û xeylê bala înan şino kincanê veyveyî ser. Ge ge zî yenê sey dîyarî herînenê. Ma waşt ke bi rengê kurdî karê xo bikerî. Ma kurdî çîyê renginan ra hes kenî.”

Veyveyan de kincê herêmî

Bahtîyarî dewamê qiseykerdişê xo de vat ke tewr zêde semedê veyveyan yenê kincê herêmî kîra kenî û wina vat: “La xeylê reyan ma bi kîra kincan nêdanî. Kincê ma zafane semedê herînayîşî yî. Kincê ke ma danî kîra, vayeya ci 400 TLyî ra dest pêkeno. Semedê herînayîşî zî ma 3 parçeyan pêser bi 2200 TLyî roşenê. Kincê cinîyan dormeyê 300-400 TLyî de bedilîyenê. Yê ciwanan zî 1300yî ra dest pêkeno û heta 1400 TLyî şino. Roj est o ke ma 10 parçe zî roşenê. Roj zî est o ma sey toptan heta 50 parçeyî zî roşenê. Sey perakende zî ma 3-4 parçeyan roşenê.”

Şar nêeşkeno çîyêk biherîno

Bahtîyarî qiseykerdişê xo de ard ziwan ke serê sibayî saet 8.00î de dikan akenê û dest bi karê xo kenî. Bahtîyarî wina vat: “Wexto ke beno şew ez saet dormeyê 6-7î de dikan gêna, şina keye. Bi temamî ma roje de 9-10 saetan xebetîyenê. Hamnan saete bedilîyena. Karê ma yê hamnanî aşmanê zimistanî ra hîna baş o. Çimkî aşmanê hamnanî de veyve zêde yî. Ma tay hacetê bînan yê veyveyî zî roşenê. Hacetê sey tepsî, sepet, hine, şarbik (cer) û tay çîyê bînî zî yenê rotiş. Ê zî pêser yenê rotiş. Ge ge goreyê sîparîşê mişterîyan bedilîyeno. Ê çina qayîl bikerî goreyê zerrîya înan yeno viraştiş. Çîyê veyveyan dormeyê 1300-1500 TLyî de bedilîyeno. Ge ge zî vayîyêka cîya vejîyena raşte. Kîloyê hine 90 lîreyî ra dest pêkeno û heta 150 lîreyî zî şino. Verê cû mişterî ameyêne bi asanî xo rê çîyan herînayêne. La nika wexto ke yenê çim verdenê çîyan nêwazenê çîyêk biherînî. Her kes zî zano ke êdî xêrê pereyan nêmendo. 1000 TL bîyo sey 100 TL, ge ge zî ma rê kesêk ke bixebetîyo lazim keno, êdî kes nîno bi 10 hezarî nêxebetîyeno.”

Êdî kes çîyêk bi deyn nêdano

Bahtîyarî tewr peyên zî bale ante serê krîzê ekonomî û wina qedêna: “Bazirgan/bazirgane verê cû bi deyn çîyan dayêne ma la nika ê zî çîyêk bi deyn nêdanî. Verê cû bazirganan fabrîkayan ra zî bi deyn çî herînayêne. Êdî ê nêeşkenê bi deyn çîyêk biherînî. Wexto ke dolar wirzeno çî zî vaye beno, la wexto ke dolar keweno vayeya çîyan sey xo manena. Wexto ke ma çîyêk bi 10 dolaran herînenî o zî sey xo maneno û nêkeweno. 20 serrî verê cû wexto ke ma ameyî tîya ez bi tena bîya, la nika 10 ra zêde dikan tîya de estî. Wexto ke Ewropa ra kesêk yeno çim verdeno nê çîyan şaş maneno.”