Koronavîrus, krîzê mentiqê kolonyalîzm û mentiqê ekolojîyî de xo dano teber. No vîrus ma xurafeyan û zuran ra û sanikan ra xelesneno û naskerdena çêberê hêqiqêtî dîyayiş de raye dano ke, ma çimanê xo akîme. Kultûrê bawêrî xeta îlmî ra eke bivisnî, keweno raya tarîye.

Xurtbîyayîşê  îlmî, hetê ra tay dîndarî ke nêvurîyayîş de rike kenê û cayê xo ra ciniqînê we. Na raya ke pê girewta, qayt kenê ke raya kora. O taw paştî çarnenê kîlise û sînagog û camîyan û mescîdan nê cayanê îbadetan ra fek vere danê û mifte nanê pa. Cadeyî  û rayî û sirbî û AVMî û kêberî mifteyî nayî ser. Ê reîsê xurtî nêasenê, saraya xo ra nêvejîyenê teber.

Bêguman îlîmdarî vîrusî rê derman doz kenê. La şîrkêtî keşifanê neweyan seba kar û qezencê xo şarî ra danê we. Eşkera nêkenê. Nê dermanî sifte bi şîrketê xo pîyasa de ca gênê. Verê qezencî ebe nê qeydeyî çarneno ra xo.

Şîrketî dermanan seba rotena pîyasa û karê xo ser o fikirênê. Nêweşî muşterî yê, dermanan ebe çimê eşyayê karî de vînenê. Mentiqê maldaran tim û tim nîya şuxulêno. Covîd-19 heyatî rijneno. Krîzê ewroyî kêberî xo ser o cadayîş o.

Merdimî tebietî rê deyndar ê. Aqilê tebîetî yo ke ma vanîme, vurnayîş, têmîyankewtiş roj bi roj îflas kerd. Maldaran seba dewletîya xo tebîet talan kerd. Na raye xirabîya ra agêrayîş mumkin nîyo. Armancê merdimî, tebîet de ebe aştî, têhetî û têduştî de ciwîyayîş o. Gere tebîetî de hemver bîme. Tey de ceng nêkîme. Tebîet, merdim û kultur nê heme hîrê yew ê.

Serra ke şîye, ez şibîya Dersîm.

Çend cayan ra fetelîyayîme. Ma qalê tebîet û bawerîya xo ya elewîye kenîme. Muhabet xeylê bî derg. Der û dormeyê ma bî pirrê însanan. Werteyê înan ra pîrêde kalî, ma ke qalê na xirabîye kerd ma ra vat;

“Ero babaw o, çol û çolistan ra maro rut û vergo vêşan kî ma ra yeno perskerdene”. Na vaten ser o êdî zonê ma nêgêra. Ma lew na destê kalî ro, şana raye. Çimke nê cumleyê pîrikî armancê ma ebe kilmkî ardbî zon.

Naye ra davîst serran ra ver Amed de muzeya Cahît Sitki Taranciyî de bi nameyê ‘’Tarîxê Amedî’’ yew kitab kewt mi dest. Çend rojî tê dima ez şîya uca û mi no kitab wend.

Mi aqil de henî mendo. No kitab serra hezar û heşt sey û hîrisê heştî de (1838) ebe alfabeya erebkî ameyo çapkerdene. Demê ra dime ebe alfabeya latînkî çap bîyo. Çunke mi ebe nê qeydeyî wendbî. Îdareyî ê tawî kitabî nêdayêne teber. Ez kî çend rojî tê dima şîya mi wend û xelesna.

O taw Bexdadî ra seydwanî  ameyî deşta Heranî, şêr û pilingî pê girewtî û seyd kerdo. Nê kitabî de defina qalê raya Amed û Sîweregî kerdo. Heştay karkerî ju mewsîm xebitîyayî. Raye dar û berê birrî ra kerdo pa.

Na vatene ma rê sey xem û xeyal a, sey zure yena. Çunke di sey serr de hende tehrîbat, rijnayîş û xirabîye arda tebîetî ser o. Însan xeyal nêkeno.

Na vatena dima qaytê Covîd-19î keno, qet çî nîyo. Çunke ma însanan tebîetî rê hendê zilm kerdo ke qalê covîdî nêbeno.