Erdê ma destê cinîyan reyde medenîyet ardo. Medenîyet semedê kurdan teber ra nê, bi destê cinîyanê xo ra virazîyo. Ma nê xususîyetî her ca de vînenî. No xususîyet zafî bi tebîet ra hîna xo nîşan dano. Cinîyî têna gedeyan nêanî, zanayîşê komelî gedeyan rê musnenî, erd remnenî û weçî‐nenî, heywanan çîr kenî, bi destê xo bi herre ra keye virazenî, gedeyan weyê kenî, bi kulturê xo de deyîran vanî, cuye ra estanekan vejenî û bi estenekan reyde komelî hîpnoz kenî, bi qalanê xo û keda xo hişmendîya komelî virazenî.

Medenîyet bi zanayîşê merdiman, merdimî zî bi hişmendîya xo cuya xo aver berdo. Dewamkerdişê neslî têna bîyayîşê merdimî ra nêbîyo, zafî zanayîşê merdimî û musnayîşî merdimî û kulturê ey reyde bîyo. Merdim tewr vernî de wexto ke yeno dinya bi vengê maya xo ra aramî gêno, bawerîya ey bi nê vengî ra yena. Vaştişê ey têna mirdkerdişê ey nîyo. Her ganî tewr vernî wazeno ke bi xo temînatî de bivîno û tehlîkeyan zî wa ey ra dûr bikero. Gede zî bi vengê maya xo reyde xo tehlîkeyan ra dûr vîneno. No xusus çîyêko zaf muhîm o. Gede bi vengê maya xo ra ziwanê xo vernî gêno. Nî vengî ra çimê ey bereqîyêno, heveno, terseno, hêz gêno. Gandarîya xo bi frekansê maya xo ra fam keno.

Bîyayîşê merdimî zanayîşê ey ra dewam keno. Zanayîş merdiman ano têhet. Çunke zanayîş averbîyayîş zî ano, pêserbîyayîş zî zêde keno. Çend hezarî verê cû merdim her çîyê xo nabenî xo re bar kerdêne. Tebîetî çi dayêne, înan qebul kerdêne. Semedê înan tebîet maya dîyin bî. Aye ser tebîet ra çi weçînayêne bi muteşekkurê xo tebîet ra kerdêne û nameyê makî dayêne ci. No xususîyet kulturê ma kurdan de zaf esto. Bawerîya kurdan çend hezarî ra ver heta nika hîna zî dewam kena. Têkilîya kurdan heme bi tebîet ra zêde ra virazîyo. Çunke kulturê kurdan de tebîet zî ganî yo, rihê ey esto. No rih zî zêde ra makî yo. Ziwanê ma de nameyê daran heme makî yî. Mesela gozêre, solêre, valêrere, tuyêre, azgilêre, şablêre, quzunîre, mazêre, çinayêre, sayêr, holêr, vomêre usn. Nameyanê nê daran de xususîyetê înan zî estî. Nê zî makî yî. Mesela dara gozêran ra ma eger numûneyêk bidê ma eşkenî zaf nameyan bivajî; gozxişn, dara kelpe, dara xişkere, dara gozhilike. Nameyê fekîyan zî heme makî yî. Nê nameyî şekl, cins û karakterê înan ma rê mojnenî. Nameyanê panayîşî ra ma vînenî ke seba merdimê ma tebîet ganî yo û rihê înan esto, cinsîyetê înan esto û ê zî bi cinsîyetê xo ra zî makî yî.

Têkilîya merdimî vernî de bi xoza ra cinîyan reyde bîya. Ronayîş û weçînayîşê erdan û fekîyan cinîyî kenî. Na tekîlîye statuyê cinîyan zereyê komelî de muhîm kerdo. Çar perçeyanê erdê kurdan de têkilîya cinî û camêrdî yewbînan ra cîya nêbîye. Camêrd û cinî karê xo tedir kenî. Hetta cinîyî zêde ra kargure kenî. Cinîyî wext nêweşîya gedeyan benî zî şixulîyenî û qet nêvînenî. Gede pîzê înan de yo, çuva zî, huye zî destê înan de yo. Gede paştîya înan de yo, tuwerzî zî destê înan de yo. Têkilîya cinîye erdan statuyêkê cinîyan zî ardo. Komelê ma kurdan de cinîya kurde bi gorînîya xo her mesele ser dana. Xebera aye ra bawerîya komelî her tim esta. Nê kulturî heta dînîyanê semawîyan dewam kerdo. Zafîya kurdan dînê Îslamîyetî qebul kerd.

Hem Îslamîyet de hem zî dînanê semawîyanê bînan de cinîyî ha bindestê camêrdan î. Şixulnayîşê cinîyan îcazetê camêrdan rê ganî qebul bibo. Cinîyî goreyê mulkîyet, mêras û caverdişê yewbînan heqê înan seba camêrdan çin î. Ganî rîyê xo zî bigêrê, mezgê xo zî komel ra biqefelnê çunke cinîyî xizmetkarê camerdan î. Çunke asteyê ademî ra virazîyî. Wezîfeyê înan serê xo bîyarê war û muktedîrîya camêrdan qebul bikerê ke meqbul bibê. No kultur zafane bawerîya dînan de esto. Labelê dînê sewbînî zî estî. Nê zî Zerduştî, Mazdekî, Anîmîzmî yî. Nê dînî Mezopotamya de vejîyayî. Nînan de merdim zaf muhîm o. Labelê merdim bi tebîet ra yeno qebulkerdene. Tebîet zî ganî yo, rihê ey esto. Bîyayîşê merdimî bîyayîşê tebîetî ra dûr nîyo. Ganî tebîet çi bido merdim, merdim goreyê bara xo bigêro, çimvêşonîye mekero. Tebîet çimvêşon nîyo û comert o, merdim zî ganî na comertîye rê nankorî mekero. Tebîet de her gan ganîyanê bînan ra pîl nîyo. Her çî têduşt o. Bawerîya Mazdekî de merdim ganî têduşt bibo û milkê înan zî hempar/ortax bibo. Yew hezar nîmê ser verê cû na bawerîye tesîrê xo şaranê Mezopotamya rê zaf kerdo. Nê şaran re yew zî kurd î. Kurdan her çend badê pêy Îslamîyet qebul kerd zî na bawerîya xo ra fek vera nêda. Ma nê şeklî şixulnayîşê cinîyanê kurdan de zî vînenî. Her ca de cinîyî hurmet gênî. Qala înan yena goş‐tarkerdene, meclîsê dewan da vatişê înan muhîm o. Rîyê xo pê peçe nêqefelnenî. Serê astore de gêrenî. Veyveyan de tedir reqis kenî, zewacê înan bi heskerdişê reyde beno, ge‐ge vaştîyê xo rê remenî. Qalanê xo zereyê şaran de rehet vanî.

Helbet ma nêeşkenî her ca de vajê wina yo. Çunke çi heyfo ke erdnîgarîya kurdan ca-ca kewta binê tesîrî ereban, tirkan û aceman. Erdê kurdan seke talan bîyo. Mulk, kultur û ziwanê înan zî talan bîyo. Hîna zî têkilîya şarê kurdî tebîet ra dûr nêkewta. Çunke kokê ma xorî yo. Kokê dare çendêk binê erdî de yo, hîna lez nêbirîyeno. Gilê daran çendêk zêde bibo, vilê daran zî hîna zaf beno. Dare bê kokê xo nêbena, kok zî bê dare nêbeno. Dare bi kokê xo ra hêz gêna, kok zî bi dare zergûn beno. Ez nê ra pey her nuşteyê xo de yew gilê dare û yew zî kokê dara ma, şima rê qale bikerî. Bimanê weşîye de.