Welatêkî de eke merdim wazeno demokrasîyê rastî bivîno, wa 4 nîşandayoxî rê qayît bikero: wezîyetê sinifan, rewşa cinîyan, muwazeneyo ekolojîk, pozîsyonê kêmneteweyan. Demokrasî tena sindoqeşîyayîş û raydayîş nîyo. Esasî di formê demokrasî estê. Yewin demokrasîyo sosyalîst û diyin demokrasîyo kapîtalîst o.
Demokrasîyê sosyalîstî de nê 4 faktorî muhîm ê. Eke nê 4 beşan de problemî qewimîyenê, ê sîstemî de aramîye û keyfweşîye zî nêbena. Nê semedî ra demokrasîyo sosyalîst hetê teorîkî ra her tim bala xo anjeno nê 4 faktoran û çareserîye dima şono. Demokrasîyo sosyalîst heman wextî de tewrbîyayîşê girsî yê şarî esas gêno. Yanî îdarekerdox û îdarebîyayoxî tewrê prosesê îdarekerdişê hemparî (codetermination) benê. Seba tewrbîyayîşê îdareyî pozîsyono komelkî yê merdimî dîyarker nîyo. Çike sosyalîzm de hacetê berhemardîşî aîdê yew sinifî nîyî. Seba ke serdestîya sinifkî çin a, tewrbîyayîşê merdimî zî asan beno.
Demokrasîyo kapîtalîst girêdayîyê menfeatanê sinifê sermayedarî yo. Nê konteksî de Karl Marks vano ke demokrasîyo kapîtalîst azadîya weçînitişê pankerdoxan dano ma. No modelê demokrasî demokrasîyo temsîlkar o. Her organê dewlete de “formalîzm” esto. Kayê demokrasî yeno kaykerdene. Nê demokrasî de dewlete xizmetê sinifê serdestî kena. Coka no sinif dewlete gêno binê bandora xo. Her dezgehê fermî û parlamentoyî de serdestîya xo awan keno. Demokrasîyo kapîtalîst baxusus parlamentoyî bimbarek keno. Sey cayê çareserîya her problemî parlamentoyî ferz keno. 500 merdimî çarenuştişê mîlyonan dîyar kenê. Na hişmendîye aqil ra teber a. Parlamento esasî seba menfeatanê sinifê serdestî yanî seba burjuwazîyî yan olîgarşîyî xebitîyeno. Qanûnê ke vernîya kolonyalkerdişî akenê parlamento de vejîyenê. Na çarçewa de Lenîn zaf teorîyanê balkêşan paweno. O nuşeno ke “parlamento axurê burjuwazî yo.” Sey Lenînî teorîsyenanê sosyalîzmê zanistî ra Engels zî na babete ser o xeylê fikrîya. Ey vatêne ke “parlamento baxçeyo peyên o burjuwazî yo.”
Gelo Tirkîya de kamcî demokrasî esto? Nika dewleta tirke de demokrasîyo kapîtalîst bira çin o. Tirkîya de hêzê yew merdimî esto. Yanî monarşîyo modern esto. Ne parlamento ne weçînitişî ne partîyî manayêke îfade nêkenê. Her çî destê serekkomarî de yo. Birastî serekkomar sey “hukmdarî” komelî îdare keno. Bi hawayêkê keyfî qanûn vejeno û her warê hemwelatîyan rê mudaxele keno. Ne xoserîya huqûqî, ne azadîya merdimî, ne akerdeyîye, ne zî hesapdayîş esto. Nameyê nê sîstemî heman wextî de “otokrasî” yo. Serekkomarî de her çî ra ver kulturê demokrasî çin o. Xora her tim xeyalê Împaratorîya Osmanî keno. Hukmdar Abdulhamîdê II.î xo rê model gêno. Merdimo ke wayîrê problemê psîkolojîkî yo xeyalê çîyêkê winayênî keno. Na hişmendîye şarî rê aramîye nêyana.
Tirkîya de hukmatî yan sîyasetmedarî serran o ke “kayê demokrasî” kay kenê. Na çarçewa de “persa kurde” seba averşîyayîşê demokrasî kaxideka lîtmusî ya. Eke şima hukmatêkî wazenê test bikerê, raver ey fîltrasyonê persa kurde ra derbas bikerê. Na perse manena “pirdê siratî”. Eke îqtîdar nê pirdî ra vîyareno, o wext kêberê demokrasî akeno. Heta nika nê siratî ra hukmatêk nêravêrt. Pêro ameyî îqtîdar û vat ke “persa kurde” çin a. Hetêk ra perse înkar kerde, hetekê bînî ra vera kurdan polîtîkaya asîmîlasyonî arde ca. Yanî “ê rojî bi lêzdikî şuyax kenê.”
Îqtîdaro tirk zano ke heta ke ziwanê kurdî azad nêbî, yanî warê umûmî de nêame şinasnayene; heta ke şarê kurdî azad nêbî, yanî çarenuştişê xo dîyar nêkerd; heta ke herdê kirmancîye azad nêbî, yanî wayîrê statuyêkê huqûqî nêbî Tirkîya de “aramîye” zî nêbena. Rixmo ke naye zano, nêzdîyê çareserîye nêbeno. Eke îqtîdarêk persêka neteweye çareser nêkeno, na zî polîtîka ya. Aramîye her tim seba menfeatanê “dizdan” xeternak a. Çike aramîye de huqûq esto. Huqûq ke bî, uca de hesapdayîş zî beno. Dizdî “mîstîfîkasyon” ra werdê xo gênê. Ê wazenê ke dewlete bivurîya “korta sîyaye” ya ke ê tede sey malikanê koran serê xo kenê ci. Aramîye de “roştî” esta. Seba dizdan “raison d’etre” destsernayîşê butçeya şarî yo. Eke tarîye bîye, tirawitiş zî asanêr beno.
Ewro hukmatê Erdoganî wayîrê qerekterê winayênî yo. Dizdîye, nêrayîrîye û tirawitiş hobîyo yewin ê qesrê Erdoganî yo. Demokrasî yan çareserkerdişê persa kurde yeno manaya peynîya “kleptokrasîyî”. Labelê her şertî de rejîmê ey rijîyeno. Erdoganî her ke eştbîyayîşê persa kurde înkar kerd, peynîya xo zî nêzdî bîye. Çimê kurdan de nika rejîmê Erdoganî maneno “cendegê boyinî”. Emser merasîmê cenazaya nê rejîmê xeripîyayeyî do bêro serûberkerdene.
Gelo Erdoganî ra tepîya se beno? Dewleta tirke do polîtîkaya xo ya despotîke bedilnena? Eke her çî destê dewleta tirke de bo, a kokê kurdan ana û ziwanê kurdî dinya ra darena we. La qewetê ke dewlete girewtê binê bandora xo û şarê tirkî kolonyal kenê seba eştbîyayîşê xo do demê ameyoxî de mecbur manenê. Olîgarşî her perse hoka menfeatê xo ra ercneno. Senî ke Karl Marksî nuşt, olîgarşî qayît keno, eke sîya darêke ci rê kar nêyana o wext a darêke birneno. Persa kurde zî çimê wayîranê dewleta tirke de wina ya. Eke na perse vernîya karkerdîşê olîgarşîyî de astengîyêke bena, o wext çareserîye nêzdî bena. Nika ma vînenê ke ekonomîya dewleta tirke rayîr ra vejîya. Neweraviraştişê na ekonomîye do çend serran dewambikera. Îtîfaqê Cumhurî yan Miletî esasî awanîya olîgarşîke temsil kenê. Yanî ma vajê ke Îtîfaqê Miletî ame îqtîdar, o do goreyê menfeatanê olîgarşîyî têbigêro. Tengîya ekonomîke ya nê sinifî do vernîya persa kurde abikera. Tebîî qerardarîya têgêrayîşê kurdî zî rolê girdî kay kena. Kurdan ke seba azadîya xo heta hela peynîye xover da, dewlete yanî sinifo olîgarşîk neçar maneno.
Olîgarşî axirî vernîya şarê kurdî de vilê xo çewt keno. Çike kurdî heqdar ê. Herra ke serê ci de bi hezaran serran ronişte yê wazenê çarenuştişê xo dîyar bikerê. Kes do nê prosesî nêeşko asteng bikero. Senî ke Karl Marksî vat, kapîtalîst peynîye de layo ke ma ey dard bikerê roşeno ma.
