Wexto ke merdim tarîxê resimî rê ewnîyeno, vîneno ke tewr zêde morê xo camêrdan dayo piro. Na rewşe Rojhelato Mîyanênî ra bigîrê heta Amerîka, Asya, Afrîka û heta Ewropa her ca bi eynî rengî yo
Hunero ke tewr zêde cinî bêpar û bêname ameya verdayene resim o. Cinî, no warî de çinbîyaye ameya hesibnayene. La pêwa pêro nê çîyan reyna zî fek nê hunerî ra vera nêdaya û bîyayîşê xo ramojna ya. Eke ma destpêkê resimî de zî resimê şikeftan ra bigîrê dest; no huner heta seserra 10ine bi îmzayê camêrdan aseno. Her çend cinsê viraştişê xêzê şikeftan nêro zanayene zî semedo ke babeta înan; sehneyê seyîdwanî, şer, pêrodayîş û ûsn bîyê viraştişê ci camêrdan ano hişê însanî. La beno ke ma nê texmînî de şaş ê! Beno ke viraştoxê nê xêzan cinî bê zî! A game persêko wina yeno hişê merdimî. Gelo heta seserra 18ine nameyê cinîyan çira hunerê resimî de nêaseno? Gelo camêrdî bîyê asteng, yan cinî resim dir eleqedar nêbîyê? Helbet no nîno a mana ke cinî heta o wext dest nêdaya viraştişê resimî. Labelê qeydan de ne tabloyê înan û ne zî nameyê înan derbaz nêbeno. Ma zanê ke Dewro Mîyanên de cinî, her het ra hetê hukmê camêrdan de planê diyîn de ameya verdayîş û kêm ameya dîyayîş. Hetê huner, kar û zanistî de ca nêdayê cinîyan. No nîno manaya ke cinî tena karê keyeyî dir eleqedar bîya. Cinîyan huner zî zanistî zî û çîyê bînan dir zî eleqedar bîyê û kerdê labelê o wext de hetê zîhnîyetê camêrdan ra qels ameyî vînayene, çîyê înan rê erce nêameyê dayene û coka hîn cinîyê hunermendî mecbûr mendê ke bi nameyê camêrdan berardişê xo pêşkêş bikerê û biroşê.
Nînan ra yew zî Judît Leyser (1609-1660), hunermenda Holandayije bi resimanê xo yê naturmord yena naskerdene la dimayê ke resamo Jan Miense Molenaerî dir zewicyena bi îmzayê mêrdeyê xo tabloyan roşena û vila kena. Xeylê xo bi no hawa ancax bi nameyê pîyê xo yan zî birayê xo yê ke ressamî bîyê dayê qeydkerdene. Yanî cinî heta seserra 17-18ine nêeşkaya binameyê xo resim ser o ca bigîra. Ancax binê veresîye camêrdan de eşkaya hunerê xo veja werte.
Hunerê resimî de gama ke merdim cigêrayîş keno ewropa de tewr vernê rastê cinîyê ressaman ra; Levîna Teerlince (1510-1576), yeno. Levîna, xoceyê resamo namdar Hans Holbeinî hetê Qiral VIII. Henryî ra unwanê resamî dîyeno ci. Sofonîshba Anugissiloye (1532), zî dinya de reya ewil unwanê resamî ê mîyannetewî dîyayo ci. Çîyo taybet zî hîn xêzkerdişê Michelangelo kopya kerda û seba rexnekerdişî ci rê ameyê erşawitiş. Lavînîa Fontana (1552-1614), Artemîsîa Gentileschi (1593-1652) nê her di zî hetê pîyê xo yê resaman ra dersî girewtê û verê înan de viraştişê resimî musayê. Nînan ra Artemîsîa Gentileschi; reya ewil akademî rê ameya qebulkerdene û resimê ci hemverê komelê patrîyarkalî de sey serewedaritiş ameyê binamekerdene. Resimanê xo de her wext cinîyan; hêzdar, cengwaz, xoser xêz kerd. Elîsabetta Sirani (1638), reya ewil seba cinîyan atolyeya resimî akerda. Elîsabetta verê pîyê xo de resim musena û dima ra berardişê aye pîyê aye ra hîna zaf yenê ecibnayîş. Camille Claudel (1864-1943) demê aye de perwerdeyê girewtişê cinîyan qedexe yo. Camille, perwerdeyo taybet gêna. Heykelê ci xeylê yenê ecibnayene û bi viraştişê heykelan yena naskerdene. Frîda Kahlo (1907-1954) zî pêwa bi nasnameyê resamî, hem femînîst û hem şorişgêr yena zanayene. Frîda, tarîx de sey hunermendêka têkoşer û şorişgêr yena naskerdene. Seke aseno cinîyê ke Rojawan de ciwîyayê, bi asanî nêeşkayî xo ramojnê û hunerê xo pêşkêş bikerê. Hem têkoşînê cinsî dayê û hem zî têkoşînê berardişê xo dayê.
Na babete ser o ma eşkenê seba Rojhelato Mîyanênî vajê ke verê Rojawanî de rewşa cinîyanê resaman hîna xirab asena. Rojhelato Mîyanênî de merdim, cinîyê hunermendan zaf erey sehneyê tarîxî de vîneno û merdim derheqê tarîxê ci de nêeşkeno bi hawayêko zelal tespît bikero. Beno ke nê cografyan de cinî resimî dir eleqedar nêbîyê yan zî îmkanê înan çinbîyê. Seba viraştişê resimî materyalî girîng ê. O wextî de destkerdişê materyalan hende rehet nêbîyo. Sewbîna kultur, bawerî û adetî zî serê bîyayîş û nêbîyayîşê hunerî de tesîrêko girîng keno. Eke merdim nê çîyan zî bîyaro verê çimî nêaseyîyaşê ci yeno famkerdene. Her çiqas ma vajê îmkan û wareyê viraştişê resimî çinbîyo zî her cinî goreyê şert û mercê cografyaya xo neqş û nîgarî serê hacetanê xo de kerdê. Taybetî zî eke ma qalê cografayaya Kurdistanî bikerê; cinî hunerê xo serê kîlîman de serê potikan de û serê çî bînan de hîsê xo fikrê xo ardê ziwan. Her rengî rê manayêke bar kerdê. Gama ke merdim biewno ê neqşan ra zano ke bi çi hîsî ameyê viraştiş. Hêvîyê înan, dejê înan, cuya înan, xemgînî û kêfweşîyê înan xo ramojnenê. Layê destê cinîyan bîyê firçe û hoke bi hoke reng neqş kerdê. Cinî nêeşkayê hunerê zerrîya xo bêveng verdê û bifetisnê. Her ca de, her ware de, her wext de awankerdişê hunerî vetê werte û waştişanê xo resm kerdê.
Goreyê ke aseno kifşkerdişê resimî her çiqas hetê cografyan ser o bivuryo zî la bi cigêrayîşan dir vejêno meydan ke hunerê resimî de cinî her cayê dinya de zaf erey rîpelê tarîxî de ca girewta. Xeylê faktorî biyê sebeb ke nameyê cinîyan çinbo û no hunerî ra dûr vinderê. Helbet nê sebeban ra tewr ewil, komelê patrîyarkalî yo. Cinîyê ke resimî dir eleqedar bîyê, bêrûmet ameyê vînayene. Xirab û lêşin ameyê vînayene. Resimê înan bêqalîte ameyê vînayene. Zewac înan dir nêameyo kerdene. Êyê ke zewicyayê zî karê keyeyî înan rê ameyo ferzkerdene. Pêwa hende çîyan reyna zî cinîyan xo dûrê viraştişê resimî nêdayê. Bi nameyê camêrdan hunerê xo pêşkêş kerdê la reyna zî fek vera nêdayê. Bi astengkerdiş û sînorkerdişan milê xo nêkerdê çewt û hemverê her tewir çinbîyayîşî dir sere wedarnayê û vatê ke; şima do bîyayîşê ma qebul bikerê! Şima do hunerê ma, rengê ma, şorişê ma, têkoşînê ma qebûl bikerê! Eke şima firçeyê ma bişiknê zî ma do bi porê xo û bi pîjikan firçeyê xo viraznê. Şima tuwalanê ma bidirnê ma do dêsan, kaxidan, kerreyan û daran bikerê tuwal! Şima renganê ma qedexe bikerê û birijnê zî ma do bi vaşan, bi nebatan, bi qeweyan xeyalanê xo, fehmê xo û serewedaritişanê xo resm bikerê. Do deryayê hunerê cinîyan ziwa nêbo û pêl bido heme seranserê dinya…
