Hêvî giyanek xweşbîn e ku li ser bingeha hêvîkirina encamên erênî yên der barê bûyer û mercên jiyana mirovan de ye. Aliyên wê yên berevajî depresiyon, bêhêvîtî û bêhêvîbûn e. Li gorî pênaseya Maria Miceli û Cristiano Castelfranchi, hêvî helwesteke psîkolojîk a xwedî armanc û baweriyek e ku tiştek gengaz e. Bi taybetî ji bo kurdan, pir girîng e ku di van deman de bi hêvî yan bê hêvî bijîn.
Hêvî dikare bi bendewariyek neyînî jî çêbibe, dema ku mirov nikaribe bandorê li encamê neke. Bi analîzkirina daneyên li ser 13 hezar kesan, gelek encamên berbiçav derkitine holê. Tenduristiya laşî û derûnî hişmendiyeke mezin a hêviyê ji hin diyardeyan re encaman derdixe holê (wekî nexweşiya kronîk, xetereya penceşêrê û pirsgirêkên xewê). Di heman demê de ew dibe sedema xweşbîniya psîkolojîk (bêtir dilxweşiya jiyanê û wateya jiyanê), encam û tevgera tenduristiya laşî ya baş û stresa psîkolojîk û her wiha hesta başbûna civakî ya baş. Katelyn N.G. ji zanîngeha Harwardê, îspat dike ku li ser baştirkirina tenduristiya laşî, derûnî û civakî ya nifûsa pîr bandorên girîng hene.
Hêvî ji bo tenduristiyê girîng e
Hêvî bandorê li tenduristiya giyanî dike û depresiyon û fikarê (nîşanên din ên nexweşiyên giyanî) zêde dike. Hêvî her wiha bi motîvasyona domandina jiyaneke bikalîte ve girêdayî ye. Hêvî li wan bar dike, ew bi tendurist dixwin, hewl didin giraniya xwe di bin kontrolê de bihêlin û xwe-kontrolkirina xwe biparêzin. Hêvî mirovan bi yên din re di têkiliyê de dihêle ji ber ku gava piçek hêrs hebe ew dev ji têkiliyan bernadin. Xwe-kontrol bi taybetî kêrhatî ye ji ber ku xemsariyê asteng dike. Hêvî maneyê dide mirovan. Ew xemgîniyek erênî, kêmtir nîşanên tenduristiya derûnî, temrînek tendurist, xwarin û giraniya tendurist, zêdekirina xwe-kontrolkirinê, têkiliyên civakî yên bi malbat û hevalên xwe re peyda dike.
Erê, dibe ku berevajiyê wê jî rast be. Bêhêvîtî bandor li ser giyan, nîşanên tenduristiya giyanî, berdana werzîşê, xwarin, kontrolkirina kîloyan, xwe-kontrolkirin, beşdarbûna civakî û olê dike. Bêhêvîtî dibe sedema vekişîna ji tişta wateya jiyanê dide. Vê têgihîştinê -ev hêvî bi encamên bitendurist ên erênî re têkildar e- bi kîjan awayan dikare li cîhana rast were sepandin? Hûn ê kîjan stratejiyan pêşkêşî wî/ê kesî/ê bikin ku dixwaze xwe bêtir bi hêvî hîs bike? Girîng e meriv ji bîr neke ku hêvî ne wek xweşbîniyê (optîmîzm) ye. Optîmîzm tê vê wateyê ku tu bi rengekî erênî li encaman hûr dibî. Lêbelê hêvî her gav ne ewle ye ku encam dê erênî be, lê ew mirovan mijûl dike.
Hêvî ji çend beşan pêk tê?
Hêvî ji sê beşan pêk tê: xwesteka guherînê, hêza guherînê û bendewarî dema ku em guherînek (domdar) nabînin. Gava ku mirov ji 30‘yî heya despêka 60‘î bi pirsgirêkek re rû bi rû dimîne, ew piranî li ser astengiyên li derveyî yên li pêşiya wan e. Ji ber vê yekê, nermbûna jêhatîbûn û rêyên çalakiyê ji bo domandina hêviya ku mirovan ber bi pêkanîna armancên wan ve dibe, girîng e. Lê di pîran de gelek astengî nayên çareserkirin. Pirsgirêkên tenduristiyê hene ku ne mimkûn e werin başkirin. Jidestdayîyên mirovên girîng hene. Di tevnên civakî de xeletî hene, nemaze dema ku mirov teqawît dibin û liv û tevgera xwe ya bisînor a ji bo jiyan û xebitandinê ji dest didin. Ji bo ku hûn xwe ragirin û hêvî bikin bêtir hêza we hewce dike. Ango heke ew bawer dikin ku zehmetiyên bibandor nayên çareserkirin jî, ew hewceyî celebek hêviyê ne ku dê bihêle ew li ber xwe bidin. Zanyar dibêjin ku heke nexweşiyek wan a bêderman hebe (mîna parkînson), dema ku dor tê zû nemirin divê ew li ber xwe bidin.
Stratejiyên baş ji bo ragirtina hêviyê başkirina berxwedan û nermbûna derûnî stratejiyên baş in. Wekî din, her ku em pîr dibin, ji me re pêdiviyên hêzê hewce ne ku ji me re bimînin. Vana têkiliyên romantîk ên stabîl, hevalên stabîl û toreyên piştgiriyê û adetên ku me bi laşî çalak dikin diparêzin, lêkolîner wiha dibêjin. Her wiha çalakî û hevgirtina di çarçoveya komeleyan de her dem hêviyê çêdike.
Evîn û rêz…
