Sûrîye de şerê zereyî ke des serran ra zêde yo dewam keno, hêvîya çareserîya sîyasî daybî û hetan mîyan de sey “rûpelêko newe” ameybî namekerdene, labelê Peymana 10ê Adare hema murekebê ci ranekewto ke bi topbaran lerzeno.
Hukmatê Şamî yê Demkî reyde muzakereyan netîce daybi û seba yewîya herra welatî û aştîya zereyî mutabaqat amebi kerdene. Labelê hewteyanê peyênan de hêrişê ke herêmanê Rojawan ser o giran bîyê, no peyman fîîlen kerdo betal.
Çimdarê mîyanneteweyî nê prosesî sey “aştîya sistî” pênase kenê. Hêrişê ke herêmanê Îdareyê Xoserî yê Rojawan û Rojhelatê Sûrîye ser o, cayanê cuye yê sivîlan, tesîsanê enerjî û nuqtayanê asayîşî ser o benê, esasê Peymana 10ê Adare reyde pê nêgenê. Ma no dosya de, Peymana 10ê Adare made bi made ardî verê çiman.
1. Îxlalkerdişê Prensîbê “Bêdestdayîşê Binesazîya Sivîlan”
Madeya tewr girînge ya peymanî ke hetê însanî ra muhîm a, Madeya 3. wina vana: “Prosesê normalkerdîşî yê badê şerî de, tesîsê enerjî, awe û werdî ke hewcedarîya şarî yê, ganî nêbê hedefê eskerî û bêrê pawitene.”
Labelê hewteyê peyênî de çîyê ke xeta Qamişlo, Dêrik û Kobanî de qewimîyayê, nîşan danê ke na made eşkera ameya binpaykerdene. Santralê elektrîkî, îstasyonê awe û sîloyê genimî bîyî hedefê rasterast yê SÎHA û topbaranan. Hikumetê Şamî yê Demkî ke vano nê herêmî binê hukmê mi de yê, vera nê hêrişanê ke bi mîlyonan merdimî bêelektrîk û bêawe veradayê, bêveng maneno yan zî bi xo tewrê nê hêrişan beno. No zî vîzyonê “pawitişê însanî” yê peymanî xera keno. Pîrodayîşê binesazîye, stratejîyêka eskerî ra zêde, sey metodê cezakerdîşî yê şarî aseno ke şarî mecburê koçî bikero.
2. Yewîya Welatî û Pênaseya “Tehdîdê Zereyî”
Madeyanê peymanî ra yew zî Madeya 1. a. Na made wina vana: “Pawitişê yewîya herra Sûrîye û pêro unsuranê etnîkî/dînî reyde, koordînasyonê merkezî de, vera mudaxeleyanê teberî de ganî xeta pawitişî ya hempar bêro ronayene.”
Hêrişê ke herêmanê kurdan ser o benê, na made di hetan ra pûç kenê. Yewin; hêzê asayîşî yê herêmî (HSD/Asayîş) sey “unsurê terorî” namekerdiş û hedefgirewtiş, prensîbê “pawitişê hemparî” yê 10ê Adare ortayê ra wedarneno. Hikumetê merkezî ke mesul o sînoranê xo bipawê, eke nê herêman bide bombayan ver yan zî seba teyrayanê teberî hewayê xo akerde biverdo, no prensîbê “yewîya herre” reyde nêkewno tê. Dewletêke ke şarê xo û erdê ke fîîlen binê kontrolê ci de yê biko qels, o wext halê perçebîyayîşê welatî hîna keno xurt.
3. Cayê Dîyalogê Sîyasî de Ferzkerdişê Eskerî
Çarçewaya sîyasî ya mutabaqatî Madeya 5. de amebî dîyarkerene: “Meseleyê îdarî û statuyî ganî bi çekan nê, bi komîsyonanê dîyalogî ke çarçewaya qanûnê bingeyînî de ronîyenê, maseya muzakere de bêrê çareserkerdene.”
Hêrişê peyênî îspat kenê ke Şam yan zî hêzê ke hetê peymane yê, meseleya kurdan mase ser o nê, meydan de bi zextê eskerî wazenê çareser bikerê. Hedefgirewtişê buroyanê temsîlkaranê sîyasîyan û sazgehanê komelê sivîlî, teyna rayîrê dîyalogî nêgeno, eynî wext de aktorê herêmî seba “xo-pawitiş” teşwîq keno û şerî geş keno. “Maseya Muzakere” ya ke 10ê Adare de sozê ci dîyabi, reyna cayê xo verda mewzî û sîperanê şerî. Na rewş, semîmîyetê cigêrayîşê çareserîya sîyasî keno munaqeşe.
4. Agêrayîşê Koçberan û Hawîrê Bêters
Madeya peymanî ya ke rayaumûmîya mîyanneteweyî tewr zaf eleqedar kena Madeya 7. a: “Seba ke koçberî bi hawayêko ewle û bi rûmet abigêrê, ganî hawîrê îstîqrarî bêro tesîskerdene.”
Labelê, hêrişê ke herêmanê kurdan ser o benê, ne ke koçberan anê, nifûso ke tede yo zî danê koçkerdene. Bombardumanê ke benê sebebê vengbîyayîşê dewanê xeta sînorî, hedefê îstîqrarê demografîk yê Peymana 10ê Adare sabote kenê. Cografyaya ke tede ewlehî çin a û her tim tede hêrişê SÎHA benê, agêrayîşê koçberan ver de astengîya tewr pîle ya.
Peyman tena kaxizê ser o maneno?Peymana 10ê Adare ke Hikumetê Şamî yê Demkî reyde amebi kerdene, seba aktorê herêmî sey “belgeya dengeyî” amebi dîzaynkerdene. Labelê ewro nuqtaya ke ameya, musnena ke hêrişê vera herêmanê kurdan, peyman hêzê eskerî ra xirab kerda. Pîrodayîşê binesazîya enerjî (Îxlalê Mad. 3), redkerdişê dîyalogê sîyasî (Îxlalê Mad. 5) û çinkerdîşê hawîrê bêtersî (Îxlalê Mad. 7), peymanî fîîlen sey metnêko “merde” vîneno.
Garantorê mîyanneteweyî ke bêveng ê, sivîlê ke meydan de yê, xeyalê “Sûrîyeya Yewbîyayî” ra hîşyar benê û raştîya “Şaristanê Xerabîyayî” vînenê. Eke Hikumetê Şamî û dewletê garantorî madeyanê peymane rê sadiq nêmanê, nê îxlalî teyna nêbenê problemê asayîşî yê herêmî, do seba binawanîya destûra bingeyînî ya Sûrîye zî bibê sebebê şikîyayîşêko domdare.
