Ziman, di jiyana mirovan de xwedî roleke bingehîn e. Weke ku her kes ji dizane, ew ne tenê amûrek e ji bo ragihandinê, di heman demê de jî nîşaneya nasnameya çandî, bîreweriya civakî û rêya têgihiştina cîhanê ye. Di nav vê çarçoveyê de, zimanê dayikê cihekî taybet digire. Ew zimanê ku em pê dest bi axaftinê dikin di heman demê de pê hest û ramanên xwe tînin zimên û pê xwe nas dikin. Zimanê dayikê, ji bo her kesî, di pêşketina hişmendî û hestî de bi taybetî di salên zaroktiyê de xwedî girîngiyeke mezin e.

Girîngiya zimanê dayikê di gelek waran de xwe dide der. Di pêvajoya perwerdehiyê de, zarokên ku bi zimanê xwe yê dayikê perwerde dibînin, bi giştî di warê akademîk de serkeftîtir in. Ev yek ji ber wê ye ku zarok bi zimanê xwe yê dayikê hêsantir fêr dibin û baştir têdigihîjin. Herwiha, perwerdehiya bi zimanê dayikê rê dide ku zarok bi awayekî xwezayî û bêyî zehmetî têkilî bi derdora xwe re deyinin, hestên xwe derbirin û bi hêsanî fêrî tiştên nû bibin. Lêkolînên zanistî nîşan didin ku zarokên ku di destpêka perwerdehiya xwe de bi zimanê xwe yê dayikê perwerde dibînin, di pêşerojê de di fêrbûna zimanên din de jî serkeftîtir in.

Zimanê dayikê herwiha di parastina çand û kevneşopiyên civakê de roleke girîng dilîze. Her ziman, bi xwe re perspektîfeke cuda ya li cîhanê tîne û şêweyeke taybet a derbirîna hestan û ramanan pêşkêş dike. Di nav her zimanî de, serpêhatiyên dîrokî, çîrok, gotinên pêşiyan û şêwazên hunerî yên wê civakê veşartî ne. Dema ku em zimanekî diparêzin, em ne tenê amûrekî ragihandinê, lê belê tevahiya çandekê diparêzin.

Lê belê, di gelek welatan de, nemaze li welatên ku pirzimanî lê heye, zextên dewletê li ser zimanên kesên ‘din’ hene. Ev zext dikarin di gelek şêweyan de xwe nîşan bidin. Hin dewlet bi awayekî aşkere bikaranîna zimanên ‘din’ qedexe dikin, nemaze di saziyên fermî û perwerdehiyê de. Hin dewletên din jî bi awayekî nerm lê sistematîk, piştgiriya xwe ji bo zimanên ‘din’ kêm dikin an jî qut dikin. Ev helwest dikare bibe sedema ku zimanên ‘din’ di nav demê de qels bibin û heta winda bibin.

Zextên dewletê li ser ziman, bandoreke mezin li ser takekes û civakê dikin. Kesên ku nikarin bi zimanê xwe yê dayikê perwerde bibînin an jî di jiyana rojane de bi kar bînin, dikarin xwe ji civakê dûr hîs bikin û bi zehmetiyên psîkolojîk re rû bi rû bimînin. Ev rewş di heman demê de dibe sedema bêparebûna civakî û aborî jî. Kesên ku nikarin bi zimanê fermî yê dewletê biaxivin, mixabin pir caran nikarin bigihîjin gelek derfetên kar û perwerdehiyê. Ev yek bi xwe re pirsgirêkên civakî yên wek bêkarî, hejarî û cudakariya civakî mezin tîne.

Di vê noqteyê de, rola rêveberiyên herêmî derdikevin pêş. Rêveberiyên herêmî, bi sedema ku nêzîktirî gel in û baştir dikarin hewcedariyên herêmê fêm bikin, dikarin di parastina zimanê dayikê de roleke girîng bilîzin. Ew dikarin bi rêya bernameyan perwerdehiya pirzimanî pêş bixin, xizmetên civakî bi zimanên cuda pêşkêş bikin û piştgiriya çalakiyên çandî yên bi zimanên cur bi cur bikin.

Mînakên baş ên parastina zimanê dayikê û pêşxistina pirzimaniyê li gelek deverên cîhanê hene. Li Swîsreyê, ku çar zimanên fermî hene (almanî, fransî, îtalî û romanî), rêveberiyên federal û kantonan bi hev re dixebitin da ku mafên zimên yên hemû komên zimanan biparêzin. Ev polîtîkaya pirzimanî bûye sedem ku Swîsre bibe mînakeke serketî ya welatekî pirzimanî û pirçandî.

Li Sîngapûrê, dewlet siyaseteke zimên ya duzimanan dimeşîne. Li gorî vê siyasetê, hemû xwendekar li dibistanê hem zimanê îngilîzî û hem jî zimanê xwe yê dayikê (çînî, malayî an tamilî) fêr dibin. Ev polîtîka bûye sedem ku Sîngapûr hem di warê aborî de pêş bikeve û hem jî nasnameya çandî ya koma xwe ya pirzimanî biparêze.

Li Finlandiyayê, herçend piraniya nifûsê bi fînî diaxive, zimanê swêdî jî wek zimanê fermî tê naskirin. Rêveberiyên herêmî li gelek deveran xizmetên xwe bi her du zimanan pêşkêş dikin û di dibistanan de perwerdehiya duzimanî tê dayîn. Ev yek bûye sedem ku hem mafên zimanê swêdî bên parastin û hem jî hevkariya di navbera her du koman de xurt bibe.

Ev mînak nîşan didin ku dema dewlet bi rêveberiyên herêmî re di nav hevkarigeriyekê de bi hev re bixebitin û girîngiyê bidin pirzimaniyê, encamên erênî derdikevin holê. Ev siyaset ne tenê dibin alîkar ji bo parastina zimanan, lê di heman demê de dibin sedem ku civak bêtir hevgirtî û dewlemend bibe di warê çandî de.

Lê belê, divê em balê bikişînin ser wê yekê ku her çiqas rêveberiyên herêmî roleke erênî bilîzin jî, ev ne bes e. Li hemberî vê rewşê divê polîtîkayên dewletê jî bên guhertin. Dewlet divê fêm bike ku pirrengiya zimên ne asteng e, dewlemendî ye. Hebûna zimanên cuda di nav sînorên welêt de, dikare bibe çavkaniya afiranderiyê, têgihiştina çandî û pêşketina civakî.

Ji bo vê yekê, divê dewlet polîtîkayên ku hemû zimanan nas dikin û diparêzin pêk bînin. Ev polîtîka dikarin di gelek waran de bên bicîhkirin.Di warê perwerdehiyê de, divê sîstemên perwerdehiyê yên ku derfetê didin zarokan ku bi zimanê xwe yê dayikê hîn bibin, bên pêşxistin. Di warê ragihandinê de, divê medyaya bi zimanên cuda bê piştgirîkirin.

Di warê karûbarên fermî de, divê xizmetên dewletê bi zimanên cuda bên pêşkêşkirin. Herwiha, divê dewlet û rêveberiyên herêmî piştgiriya xwe ya ji bo çalakiyên çandî yên bi hemû zimanan zêde bikin.

Di heman demê de, divê civak jî di vê pêvajoyê de çalak be. Kesên ku xwedî zimanekî bin divê di her firsendê de zimanê xwe bi kar bînin û bi zarokên xwe re biaxivin. Divê rêxistinên civaka sivîl jî di vî warî de çalak bin û ji bo mafên zimên têbikoşin. Ev têkoşîn dikare bi rêya lobiyan, kampanyayên hişyarkirinê û hevkariya bi rêveberiyên herêmî û navneteweyî re bê birêvebirin.

Wekî encam, parastina zimanê dayikê û têkoşîna li hember zextên li ser ziman, ne tenê ji bo parastina mafên mirovan girîng e, di heman demê de ji bo parastina dewlemendiya çandî ya cîhanê jî pêwîst e. Her ziman, bi xwe re perspektîfeke cuda ya li cîhanê tîne û windabûna her zimanekî, windabûna beşek ji mîrateya mirovahiyê ye.

Divê em fêm bikin ku cîhana me ya îro, cîhaneke pirzimanî û pirçandî ye. Di vê cîhanê de, yekzimanîbûn ne çareserî ye lê asteng e. Dewletên ku vê rastiyê qebûl dikin û polîtîkayên xwe li gorî vê yekê saz dikin, di warê pêşketina civakî, aborî û çandî de serkeftîtir in. Herwiha, ev helwest dikare bibe alîkar ji bo aştî û têgihiştina di navbera çandan de jî.

Ji ber vê yekê, divê hemû alî – dewlet, rêveberiyên herêmî, rêxistinên civaka sivîl û takekes – bi hev re bixebitin ji bo afirandina civakeke ku tê de her kes dikare bi zimanê xwe yê dayikê bijî, bifikire û xwe îfade bike. Bi vî awayî, em ê ne tenê mafên mirovan biparêzin, lê di heman demê de civakeke dewlemendtir, afirînertir û aştîxwaztir ava bikin.

Ev têkoşîn, têkoşîneke dirêj û zehmet e, lê encamên wê ji bo mirovahiyê pir bi qîmet in. Her zimanek ku tê parastin dewlemendiyeke mezin e ji bo hemû mirovahiyê. Ji ber vê yekê, divê em li zimanê xwe yê dayikê xwedî derkevin, lê di heman demê de rêzê li zimanên din jî bigirin û wan fêr bibin. Bi vî awayî, em ê bikaribin civakeke pirzimanî û pirçandî ya harmonîk ava bikin ku tê de hemû ziman û çand dikarin bi hev re bijîn û geş bibin.