Serekkomarê Îranî Îbrahîm Reîsî 19ê gulane de hetê eyaletê Rojawanê Azerbaycanî de netîceya qezayê helîkoptere de merd. Tayê dîktatoranê gonînan seba ey şîn û şîwan tepişt û şuwarî vatî. Gelo Reîsî hende sîyasetmedaro rûmetdar o ke seba ci şîn bitepişîyo? Nameyê Reîsî “Şorişê Îranî” yê 1979î ra nata qet pak nîyo. Xora Îran de ey rê vanê ke “goştroşê Tehranî”. Reîsî destpêk ra heta mergê ci rejîmê şerîatî yê gonînî rê “îtaet” kerd. Ci rê kamcî ferman ke dîya, ey ard ca. Raver Ruhullah Humeynî rê, dima ra Hamaneyî rê “emirberîye” kerde. Yeno zanayene ke serra 1988î de goreyê fetwaya Humeynî hema hema 5 hezar kes ame dardekerdene. Nê serebûtî de Îbrahîm Reîsî zî mesuldar bî. Serra 1989î de Humeynî merd û herinda ey de Alî Hamaney “rayberê şorişî” bî. Reîsî na rey dekewt xizmetê Hamaneyî. Heta na serre xeylêk ciwanê kurdan bi destê îdareyê Hamaneyî ameyî daliqnayene. Nê dardekerdişan de Îbrahîm Reîsî zî berpirsîyar bî. Çike o bi xo mîyanê hukmî de bî.
Mergê Îbrahîm Reîsî sero çend senaryoyî est ê. Yewin rewşa hewayî xirab bîye û coka helîkoptere kewte. Dideyin helîkoptere de xirabeyîye qewimîyaye û nê semedî ra ginaye waro. Hîreyin Amerîka û Îsraîlî komployêk amade kerd. Çarin zerreyê Îranî de dişmenanê Reîsî ci rê “engişte dekute”. Helîkoptere yanî Bell 212 şorişê Îranî ra ver bi destê Amerîka roşîyabî Îranî. Yanî na helîkoptere kêmî-zêde 45 serrî yo destê Îranî de ya. Poxê hêzanê caardişî weyîya nê helîkopteran zî xeylê wexto nêvirazîyena. Coka nê helîkopterî hertim rîskin ê û ê eşkenê qeza bikerê. Îdareyê Îranî rixmo ke na rewşe zanayêne, qefleyê Reîsî şirawit pêvînayîşan. Tîya de merdim fikrîyeno ke zerreyê Îranî de mîyanê tayê dînamîkan de “têkoşînê îqtîdarî” est o. Na çarçewa de nameyê lajê Alî Hamaneyî Mucteba Hamaneyî vîyareno. Goreyê tayê cigêrayoxan Mucteba Hamaney wazeno babîyê xo ra pey “rayberê şorişî” bibo. Bi rastî heta qezayî Îran de rayapêroyî fikrîyêne ke Îbrahîm Reîsî do cayê Alî Hamaneyî bigêro. Bi nê hawayî yeno fikrîyayene ke Mucteba Hamaneyî vera Îbrahîm Reîsî komployêk amade kerd.
Putîn û Reîsî
Mergê Reîsî baxusus Erdogan û Putînî de “xemgînîye” afernaye. Putînî eşkera kerd ke Reîsî embazê Rûsya yo rastikên bî. Kotî de ke “qetilkarî, dîktatorî, despotî, kiştoxî” est ê, pêro embazê Putînî bîyî. Seba Reîsî şîn tepişt. Îdareyê Putînî fikrîyeno ke Amerîkaye mergê Reîsî serûber kerd. Tewr zîyade ê guman kenê ke sûîkastê Robert Fîcoyî zî bi destê welatanê rojawanî ame organîzekerdene. Nê konteksî de merdim eşkeno vajo ke Moskova de “paranoya” est a. Îdareyê Putînî êdî binê her serebûtî de destê Amerîka yan welatanê rojawanî gêrêno. Tîya de polîtîkaya hişmendane zî est a. Çike rûsan de hertim vera rojawanî “dişmenîye” est a û Putîn na rewşe sey hacet xebitneno. 28ê hezîrane de weçînayîşî do bibê. Putîn bêşik nê weçînayîşan de wazeno êyê ke nêzdîyê Alî Hamaneyî yê yanî “olperestî” serkewte bibê. Çike reformîstan de vera rojawanî biney “nêzdîbîyayîş” est o. Putîn înan rê zêde bawer nêkeno.
Şînê Erdoganî
Dinya de yew merdimo bîn mergê Reîsî sero xeylê “xemgîn” bî. O zî serekkomarê Tirkîya Erdogan o. Gama ke pê hesîya ke Reîsî merdo, desinde “şîno neteweyî” îlan kerd. Çend serrî verî yew zî seba qiralê Erebîstanê Seûdî Abdullah bîn Abdulazîzî şîn îlan kerdbî. Kotî de merdimê gemarinî est ê, hetê Erdoganî ra “rêzdarîye” vînenê. Tirkîya û Kurdistan de hende qirkerdişî qewimîyayî, rojêke seba înan şîn nêtepişîya. Putîn, Erdogan û Hamaney manenê yewbînî. Înan welatanê xo de otokrasî awan kerdo, vera şaran teda kenê û polîtîkaya leşine anê ca. Otokratî wayîrê yewbînî vejînê ke nêrijîyê. Yew ke rijîya, o bîn zî dekeweno zerreyê tehlukeyî. Coka seba yewbînî şîn tepişenê û “bermenê”. No berbiş zerre ra nîyo. Ê yewbînî baş şinasnenê. Ê zanê ke welatanê xo de mîyanê şarî de “meşruîyetê” înan çin o.
