11 ê teşrîna peyêne de îskeleya pirdê yê rayîrê Pasûr û Mûşî ser o yê ke hetê DSÎ’yî de yenê viraştiş, gama ke beton rokerdêne rijîya. Bi rijyayîşê iskeleyî reyde 5 karkerî kewtî war û înan ra 4 tenî merdî û yê bînî zî bi awayêko xedar birîndar bîyê. Rijîyayişê îskeleyî ancî şert û mercên giran û xedar yê karkeranê ma ardê çiman ver, bi arizî zî ardê çimê şarê ma ver, çimkî seke ma pêro zî zanê zafê kesê ke karê awanîyê kenê kurd ê û xora ê çar karkerê ke bîyê qurbanê ê cînayetê zî kurd bîyê û licêyij ê.
Dinya de her pancês sanîye de karkerêk qeza û nêweşîyanê karî ver mirenê. Vakurê Kurdistanî û Tirkîya de zî her serre di henzarî ra vêşêr xebatkarî, karî ser o de mirenê. Goreyê raporanê Meclîsê Weşîye û Asayîşê Karî tenya aşma teşrîna peyêne de tewr kemî 216 xebatkarî wexto ke karî ser o de yî merdê. Bi ê mergan reyde emser (2025) heta nika tewr kemî 1956 tûtî, ciwanî, cînî û kokimê demê xebityayîşê de merdê. Goreyê melumatan, tewr vêşî sektorê res, awanî û karitiş de karkerî mirenê. Ancî goreyê vatişanê pisporan humarî ke saziya tendurustîya karkeran vanê; raşt nîya, yanê ê humaran ra vêşêr karkerî mirenê, la selahîyetdar bi zanayîş mergê karkeran rayapêroyî ra nimitnenê.
Sebebê cînyetanê karî çîyê?
Goreyê beyanatanê Rêxistina Weşîyê ya Dinyaye (WHO) her serre dinya de nêzdî hîrê mîlyon karkekerî bi qeza û nêweşîya karî ver mirenê. Tirkîya de cînayetê karî vêşî benê, bi arizî zî enê serranê peyênan de. Reyna goreyê melumatan, Tirkîya hetê mergê karkeran ra, Ewropa de yewin a. Na zî mojnena ke Tirkîya de ne ercê merdiman, ne zî erjê ganê karkeran esto. Çimkî goreyî welatanê yê Ewropa, mergê karkeran Tirkîya de qat bi qat vêş o.
Tirkîya de bi milyonan tût, cînî, ciwan û kokimî şert û mercanê zaf zehmetan de, bê teftîş û bêtedbîrê ewlekarîyî û bi seatanê dergan de yenê xebitnayiş. Yanê ne dewlete û ne zî kardayoxî, cuyê karkeran fikirîyenê. Bêguman teftîşnêkerdişê dewlete, beno sebebê ke kardayoxî zî berpirsîyarîya xo nêanê ca. No zî beno sebebê îhmalkerdişî. Xora semedê qezayan û cînayetan o pîl zî no îhmal o.
Bêperwerdeyî zî bena sebebê cînayetanê karî. Welatanê Ewropa de, verî ke karkerî dest bi karî bikerê, hetê dewlete ra meslegî înan ser o yenê perwerdekerdiş û heta ke karkerî perwerdeyê xo de serkewte nêbê, dewlete destûra karkerdişê nêdana înan û bi no qaydeyî vernîya qezayan û cînayetanê karî girênê. Tirkîya de wendegehê kar û meslegî kemî yê û yê ke estê zî kêmaneyê înan yê binawanî zaf ê. Coka zafaneyê karkeran bê ke derheqê beşê xo de perwerde bibê zî, hema ca de dest bi karî kenê, enê zî riskê qezayanê karî vêşî kenê.
Semed rincanbîyayîş o
Yew sebebê qezayan o pîl zî rincanbîyayîş o. Goreyê pisporan, karkerî ke bi seatanê dergan xebitîyenê riskê yê qezayê înan, goreyê karkeranê bînan hîna zaf o. Bi saetanê dergan xebityayîşê karkeran, tena hetê fîzîkî ra nê, wina hawa hetê zîhnî ra zî rincan benê û qezayanê neweyan rê rayîr abeno. Na rewşe; zafê ey, karkeranê kiriştoxan de, karkeranê maden û awanîye de xo nawnena.
Tirkîya de bi zafane sektorênê arizî de, tedbîrê ewlekarîyê nîynê girewtiş. Nê sektoran de kardayox, seba ke hîna zaf kar bikerê û melîyetî kemî kenê. No semed ra ekipmananê/hecetanê pawitişî yê ke hewce kenê, temên nêkenê. No zî cuyê karkeran defîneno xeter û beno semedê qezayan.
Goreyê pisporan, eke wextê xo de tedbîrî bêrê girewtiş, do vernîya zaf cînayetan zî bêro girewtiş. La seba ke Tirkiya de mergê karkeran, girewtişê emnîyetê karî ra erjanêr o, tu kes cuyê karkeran xo rê nêkeno xem û tedbîrî ke hewce kenê nêgêno.
Senî eşkenê vernî bigêrê ?
Bêguman heta ke nê welatî de kardayox, îdarekar û temsilkarê dewlete, bi çimê xulaman biewnî karkeran ra, çi rey cînayetê karî kemî nêbenê. Rayna heta ke Tirkîya de, mergê karkeran girewtişê emnîyetî ra erjanêr bo çi rey cînayetên karî kemî nêbenê.
La wexto ke tedbîrê ewlekarîye hetê kardayoxî ra bêro girewtiş û dewlete zî wezîfeyê xo yê teftîş û kontrolkerdişê wextî de bi ca bîyaro, o çax vernîya zaf cînayetanê karî zî do bêrê girewtiş. Reyna eke kardayox û karkerî derheqê emnîyetê karî de bêrê perwerdekerdiş, bêguman do Tirkîya de zî sey Ewropa hûmara cînayetanê karî kemî bibê.
Raşta ci eke dewlete qanûnanê emnîyetê karî xurt bikero û mekanîzmaya teftîş û kontrolkerdişê karî zî bi awayêko nîzamî vêşî bikero, o çax do riskê cînayetan zî zaf kemî bibê û vernîya mergê karkeran bêro girewtiş. Yanê wexto ke dewlete qedrê karker û şarê bizano , o çax kardayoxî zî mecbur î ke erjê karkeranê xo bizanê.
Ez semedê her çar karkeran o ke Pasûr de rehmet kerdbî, Homayî ra rehmet wazena. Reyna keye û heskerdoxanê înan rê zî sebir wazena, birîndaran rê şîfa wazena.
11 ê teşrîna peyêne de îskeleya pirdê yê rayîrê Pasûr û Mûşî ser o yê ke hetê DSÎ de yenê viraştiş, gama ke beton rokerdêne rijîya. Bi rijyayîşê iskeleyî reyde 5 karkerî kewtî war û înan ra 4 tenî merdî û yê bînî zî bi awayêko xedar birîndar bîyê. Rijîyayişê îskeleyî ancî şert û mercên giran û xedar yê karkeranê ma ardê çiman ver, bi arizî zî ardê çimê şarê ma ver, çimkî seke ma pêro zî zanê zafaê kesê ke karê awanîyê kenê Kurd ê û xora ê çar karkerê ke bîyê qurbanê ê cînayetê zî Kurd bîyê û Licêyij ê.
Dinya de her pancês sanîye de karkerêk qeza û nêweşîyanê karî ver mirenê. Vakurê Kurdistanî û Tirkîya de zî her serre di henzarî ra vêşêr xebatkarî, karî ser o de mirenê. Goreyê raporanê Meclîsê Weşîye û Asayîşê Karî tenya aşma teşrîna peyêne de tewr kemî 216 xebatkarî wexto ke karî ser o de yî merdê. Bi ê mergan reyde emser (2025) heta nika tewr kemî 1956 tûtî, ciwanî, cînî û kokimê demê xebityayîşê de merdê. Goreyê melumatan, tewr vêşî sektorê res, awanî û karitiş de karkerî mirenê. Ancî goreyê vatişanê pisporan humarî ke saziya tendirustîya karkeran vanê raşt nîya, yanê ê humareyan ra vêşêr karkerî mirenê, la selahiyetdar bi zanayiş mergê karkeran rayapêroyî ra nimitnenê.
Sebebê Cînyetanê Karî Çîyê ?
Goreyê beyanatanê Rêxistina Weşîyê ya Cîhanê (WHO) her serre dinya de nêzdî hîrê mîlyon karkekerî bi qeza û nêweşîya karî ver mirenê. Tirkîya de cînayetê karî vêşî benê, bi arizî zî enê serranê peyênan de. Reyna goreyê melumatan, tirkîya hetê mergê karkeran ra, Ewropa de yewin a. Na zî mojnena ke tirkîya de ne ercê merdiman, ne zî erjê ganê karkeran esto. Çimkî goreyî welatanê yê Ewropa, mergê karkeran tirkîya de qat bi qat vêş o.
Tirkîya de bi milyonan tût, cînî, ciwan û kokimî şert û mercanê zaf zehmetan de, bê teftîş û bêtedbîrê ewlekarîyî û bi seatanê dergan de yenê xebitnayiş. Yanê ne dewlete û ne zî kardayoxî, cuyê karkeran fikirîyenê. Bêguman teftîşnêkerdişê dewlete, beno sebebê ke kardayoxî zî berpirsîyarîya xo nêanê ca. No zî beno sebebê îhmalkerdişî. Xora semedê qezayan û cînayetan o pîl zî no îhmal o.
Bêperwerdeyî zî bena sebebê cînayetanê karî. Welatanê Ewropa de, verî ke karkerî dest bi karî bikerê, hetê dewlete ra meslegî înan ser o yenê perwerdekerdiş û heta ke karkerî perwerdeyê xo de serkewte nêbê, dewlete destûra karkerdişê nêdana înan û bi no qaydeyî vernîya qezayan û cînayetanê karî girênê. Tirkîya de wendegehê kar û meslegî kemî yê û yê ke estê zî kêmaneyê înan yê binawanî zaf ê. Coka zafaneyê karkeran bê ke derheqê beşê xo de perwerde bibê zî, hema ca de dest bi karî kenê, enê zî riskê qezayanê karî vêşî kenê.
Yew sebebê qezayan o pîl zî rincanbîyayîş o. Goreyê pisporan, karkerî ke bi seatanê dergan xebitîyenê riskê yê qezayê înan, goreyê karkeranê bînan hîna zaf o. Bi saetanê dergan xebityayîşê karkeran, tena hetê fîzîkî ra nê, wina hawa hetê zîhnî ra zî rincan benê û qezayanê neweyan rê rayîr abeno. Na rewşe; zafê ey, karkeranê kiriştoxan de, karkeranê maden û awanîye de xo nawnena.
Tirkîya de bi zafane sektorênê arizî de, tedbîrê ewlekarîyê nîynê girewtiş. Nê sektoran de kardayox, seba ke hîna zaf kar bikerê û melîyetî kemî kenê. No semed ra ekipmananê/hecetanê pawitişî yê ke hewce kenê, temên nêkenê. No zî cuyê karkeran defîneno xeter û beno semedê qezayan.
Goreyê pisporan, eke wextê xo de tedbîrî bêrê girewtiş, do vernîya zaf cînayetan zî bêro girewtiş. La seba ke Tirkiya de mergê karkeran, girewtişê emnîyetê karî ra erjanêr o, tu kes cuyê karkeran xo rê nêkeno xem û tedbîrî ke hewce kenê nêgêno.
Senî Eşkenê Vernîya Nê Cînayetan Bigêrê ?
Bêguman heta ke nê welatî de kardayox, îdarekar û temsilkarê dewlete, bi çimê xulaman biewnî karkeran ra, çi rey cînayetê karî kemî nêbenê. Rayna heta ke Tirkîya de, mergê karkeran girewtişê emnîyetî ra erjanêr bo çi rey cînayetên karî kemî nêbenê. La wexto ke tedbîrê ewlekarîye hetê kardayoxî ra bêro girewtiş û dewlete zî wezîfeyê xo yê teftîş û kontrolkerdişê wextî de bi ca bîyaro, o çax vernîya zaf cînayetanê karî zî do bêrê girewtiş. Reyna eke kardayox û karkerî derheqê emnîyetê karî de bêrê perwerdekerdiş, bêguman do tirkîya de zî sey Ewropa hûmara cînayetanê karî kemî bibê.
Raşta ci eke dewlete qanûnanê emnîyetê karî xurt bikero û mekanîzmaya teftîş û kontrolkerdişê karî zî bi awayêko nîzamî vêşî bikero, o çax do riskê cînayetan zî zaf kemî bibê û vernîya mergê karkeran bêro girewtiş. Yanê wexto ke dewlete qedrê karker û şarê bizano , o çax kardayoxî zî mecbur î ke erjê karkeranê xo bizanê.
Ez semedê her çar karkeran o ke Pasûr de rehmet kerdbî, Homayî ra rehmet wazena. Reyna keye û heskerdoxanê înan rê zî sebir wazena, birîndaran rê şîfa wazena.
