Dema nûçeyên li ser temambûna danûstandinên li Moskovê di navbera nûnerên taybet ên Tirkiye û Ermenistanê de çêdibin, balyozê berê yê Tirkiyeyê li Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê Serdar Kiliç û cîgirê serokê parlamentoya komarê Ruben Rubinyan li ser asayîkirina têkiliyan ên di navbera herdu welatan de, pisporan yekser çîrokeke din a siyasî ya tûj ragihandin ku ev pirsgirêk dikare bandoreke cidî li pêşeroja bûyerên li herêmê bike.
Rastî ev e ku piştî şerê duyemîn ê Qerebaxê, Serokwezîrê Ermenîstanê Nikol Paşînyan çar caran serî li Serokkomarê tirk Recep Tayyîp Erdogan da û pêşniyaza destpêkirina muzakereyên “bê pêşhevdîtin” li ser asayîkirina têkiliyên herdu welatan kir.
Tirkiyeyê bi navê “pêşniyara pakêtê” bersiva vê yekê da. Normalîzekirin divê Ermenistanê bi Tirkiye û Azerbeycanê re daîmî pêk bîne ku di heman demê de şert û mercên nû ji Ermenistanê re danîn ku korîdorên ragihandinê yên li Transkafkasyayê veke. Bi taybetî behsa “korîdora Zangezûrê” kirin.
Êrîvanê qebûl kir ku ew ji danûstandinên di navbera welatan de vekiriye. Ji ber vê yekê çerxa muzakereyên Moskovayê yên Ermenistan û Tirkiyeyê dihat wê wateyê ku Paşînyan dîsa jî du platforman ji hev cuda kir. Danûstandinên Ermenistan-Tirkiyeyê û Ermenistan-Azerbaycanê.
Nûansek girîng a din; pratîka cîhanê nîşan dide ku ji bo vegerandina têkiliyên dîplomatîk bi rengekî din pêkan e. Ev yek bi rêya pevguhertina notayan li ser asta herî bilind a dewletê yan jî di navbera wezîrên derve de bi îmzekirina peymanekê pêk tê.
Pirs an pirsgirêkên din ên têkildar dikarin bi beşdariya nûnerên fermî bi rêya lihevkirinên karsaziyê werin çareserkirin an nîqaş kirin. Ji ber vê yekê encam wiha ye: Pêvajoya tirk-ermenî ya ku dest pê kiriye wê ji ya ku bi fermî hatiye ragihandin berfirehtir be.
Wezîrê Derve yê Tirkiyeyê Mevlut Çavuşoglu bi awayekî aşkera li ser vê yekê axivî. Li gorî wî, partiyan li Moskovayê li ser “Nexşeya tedbîran” ya ku tê îdiakirin “di navbera Tirkiye û Ermenistanê de atmosfereke pêbaweriyê çêbike” gotûbêj kirine. Wî her wiha got, civîna Moskovê ya nûnerên taybet ên Tirkiye û Ermenistanê hê ne danûstandin in, lê pêşgavên wan e. Piştî ku hikûmetên herdu welatan Nexşeya Rê erê kirin, “muzakere dikarin bi dîplomasiya têlefonê û bi bangên konferansa vîdyoyê yan jî bi têkiliyên kesane yên berê li cihên din berdewam bikin.”
Bi vî awayî nûansek din derdikeve holê. Enqere û Êrîvanê biryar dan ku naveroka Nexşeya Rê ji raya giştî re aşkera nekin. Di heman demê de çavkaniyên tirk jî îdia dikin ku di vê belgeyê de behsa faktora Azerbaycanê nehatiye kirin.
Wê demê tevgerên dîplomatîk li dora çi dizivirin, heger aliyê ermenî bi ragihandina “muzakereyên bê şert û merc”, pirsa naskirina rastiya qirkirina ermeniyan li Împaratoriya Osmanî ya di destpêka sedsala 20’î de ji aliyê Tirkiyeyê ve ji holê derdixe û tu îdiayên erdnîgariyê dernexistiye pêş?
Niha gelek pispor li ser vê mijarê difikirin û muxalefeta Ermenistanê, bi taybetî jî partiya Dashnatsutyun çalakiyên protestoyî yên bi awayekî lêpirsînê organîze dikin. Îşxan Saghatelya cîgirê serokê meclisê ji bloka muxalefetê “Ermenistan” (di meclisê de fraksiyona duyemîn a herî mezin e), nûnerê Desteya Bilind a partiya “Daşnaktsutyun” jî rêxistina “tevgereke berxwedanê” ragihand.
Ji ber vê yekê mirov dikare texmîn bike ku gengeşiya dîrokî ya ku di navbera hêzên siyasî yên cuda yên li Ermenistanê derketine, hem li ser avakirina têkiliyên Paşînyan bi diyaspora ermeniyan re hem jî li ser têkiliyên bi Tirkiyeyê re dikare were pêşandan. Di vê navberê de, zincîra peymanên ku di 10’ê mijdara 2020’î de hatine girtin gav bi gav dest bi hilweşandinê dike.
Pêşeroj wê jixwe di gavên Enqere û Êrîvanê de xwe nîşan bide û pirseke tûj derdikeve holê; gelo Tirkiye dê wekî niha bimîne yan na? Ji ber ku di çarçoveya pêvajoya muzakereyên tirk-ermenî de li gel her kesî plan û berjewendiyên xwe hene.
