Cejna Ekîto (1ê nîsanê) ji kevntirîn cejnên mirovahiyê ye. Dîroka wê vedigere şaristaniyên kevn ên Mezopotamyayê yên sumerî, babilî û aşûrî. Ekîto bi nûjeniya xwezayê, berhemdarî û destpêka sala nû ve girêdayî ye.

Cejna Ekîto vedigere zêdetirî 4 hezar salên berê. Li Babîl û Aşûrê şahiyên bi boneya nûjeniya jiyanê di biharê de dihatin lidarxistin. Di cejnê de felsefeya şaristaniyên kevn ên ku bihar wek destpêka gera nû ya jiyanê didît, berz dibe. Merasîmên cejnê di perestgehan de dest pê dikir, bi taybetî perestgeha Merdox a Babilê. Di merasîman de xelkê merasîmên xwe yên ayînî, govend, şahî û meşên girseyî li dar dîxistin.

Di şaristaniya Aşûrî de şahiyê 12 rojan dom dikir û tê de gelek merasîmên ayînî wekî meşan, pêşkêşkirina qurbaniyan ji bo xwedawendan û ji nû ve diyarkirina efsaneya afirîneriyê ya Babîlê hebûn. Ev cejn nîşana serkeftina sîstemê ya li hemberî tevliheviyê û nûbûna peymana di navbera xwedawend û mirovan de ye.

Ji bo suryanan cejna Ekîto ne tenê cejneke kulturî ye, lê belê ew beşeke sereke ya nasnameya wan a çandî, olî û neteweyî ye. Ji bo wan ew nîşana domdariyê û mayîna vî gelî tevî zehmetiyan dide. Ji ber wê jî ew pîrozkirina cejna Ekîto wekî parastina çandê û xurtkirina girêdana bi rehên xwe yên dîrokî ve dibînin.

Li Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê pîrozbahiya Ekîto

Li Herêma Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê pirrengiyeke çandî û olî ya mezin heye. Suryanên Aşûr ên Kildan jî beşeke sereke ya vê mozaîka civakî ne. Bi ragihandina Rêveberiya Xweseriya Demokratîk a Herêma Bakur û Rojhilarê Sûriyeyê re, derfetek ji bo van civakan hat peydakirin da ku bi azadî nasname û çanda xwe berz bikin û cejnên xwe pîroz bikin.

Di dehsalên dawîn de Suryanên Aşûr ên Kildan li Sûriyeyê ji ber berzkirina nasnameya xwe ya çandî û olî rastî gelek zehmetiyan dihatin. Nexasim ku rejîma Baas qedexeyên giran avêtibûn ser şahiyên neteweyî. Ekîto jî bi merasîmên sînordar û bi awayekî ne aşkere dihat pîrozkirin. Lê belê îro, bi hebûna Rêveberiya Xweser re êdî Ekîto bi aşkereyî û bi beşdariya hemû pêkhateyên civakê tê pîrozkirin.

Li bajarên wekî Qamişlo, Dêrik, Tirbespiyê, Hesekê û Til Temirê cejna Ekîto bi berfirehî û beşdariyeke mezin tê pîrozkirin. Di şahiyan de beşdariya bi cilûbergên folklorî û alên neteweyî balkêş e. Her wiha di şahiyên li qadên giştî de jî govend û şanoyên li ser dîroka gelê Aşûrî û Kildanî tên pêşkêşkirin.

Stranên folklorî beşeke sereke ya şahiyên cejnê ye. Di dêran de jî merasîmên ayînî tên lidarxistin ku tê de keşîş û metran banga aştiyê, jiyana hevbeş bi hemû pêkhateyên din re û hezkirinê dikin.

Ji merasîmên balkêş ên malbatên Aşûrî amadekirina xwarinên kultûrî yên serdemên kevin e.

Rola Rêveberiya Xweser

Rêveberiya Xweser girîngî da nirxên pirrengiya çandî û ayînî ku bi fermî bi mafên hemû pêkhateyan were îtîrafkirin da ku bi azadî şahî û cejnên xwe yên neteweyî pîroz bikin. Vê jî derfet li pêşiya Suryanên Aşûr ên Kildan vekir da ku Cejna Ekîto bi awayekî cuda ji dehsalên dawîn, pîroz bikin.

Tevî zehmetiyên aborî û siyasî yên li dijî herêmê, dîsa jî Rêveberiya Xweser di aliyê parastina ewlehiya şahiyan de dibe berpirs û ev jî pabendiya wê ya parastina pirrengiya ayînî û çandî diyar dike.

Îtîrafkirina bi Cejna Ekîto wekî beşeke ji kultûra çandî ya herêmê hevgirtina civakî jî pêş dixe, nexasim ku gelek pêkhateyên din ên herêmê di van şahiyan de beşdar dibin.

Beramber azadiya Suryanên Aşûr ên Kildan a di bin siya Rêveberiya Xweser de, li aliyê desthilata Şamê tirsa der barê paşguhkirina wan de zêdetir dibe. Tevî îdiayên nûnerkirina tevahî Sûriyeyiyan di desthilatê de, lê belê di danezana destûrî ya desthilata Şamê de tu îtîraf bi nasnameya çandî û neteweyî ya pêkhateyên Herêma Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê wekî Suryanên Aşûr ên Kildan, nehat kirin û ew bi temamî hatin paşguhkirin.

Ev paşguhkirin siyaseta zordestiyê ya tunekirina pirrengiyê nîşan dide. Pergala navendî jî hîn pêkhateyan wekî taîfeyên olî dibîne bê ku wan wekî gelên resen ên xwedî mafên çandî û siyasî qebûl bike. Gelekberpirsên Herêma Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê nerazîbûna xwe li hemberî van siyasetan nîşan da û got ku destûra ku tê de mafên hemû pêkhateyan neyên misogerkirin destûreke nerewa ye.

Peyamên Cejna Ekîto ji bo civakê û cîhanê

Cejna Ekîto peyamên aştî, azadî û nasnameyê radigihîne. Ew ji bo Suryanên Aşûr ên Kildan derfetek e ji bo ku çand û kultûra xwe ya dîrokî bidin naskirin.

Şahiyên Cejna Ekîto yên li Herêma Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê jî peyameke wiha dide cîhanê ku herêm dikare pirrengiya xwe ya çandî û ayînî biparêze û nimûneyeke erênî hemwextî şer û aloziyên heyî, pêşkêş bike.

Li gundê Girê Şêran ê bajarê Tirbespiyê, gundê Til Werdiyat ê bajarê Til Temirê û gundê Hikmiyê yê bajarê Dêrikê dê pîrozbahiyên cejna Ekîtoyê werin lidarxistin.

ÇAVKANÎ: ANHA