Ma zanîmê ke Karl Marks û Frîedrîch Engels ronayoxê sosyalîzmê zanîstî yê. Ê merdimo ke ameyêne pankerdene rê rayêka raxelişîyayîşî musna. Goreyê dîsîplînê înan têyna şoriş eşkeno panbîyayoxan bixelisno. Xora Engels nuşeno ke şoriş hetê proletarya destsernayîşê hacetanê berhemardişî yo. Sinifo ke wayîrê hacetanê berhemardişî yo sey sermayedar yeno namekerdene. Goreyê Karl Marks û Engelsî eke kede bena sermaye kî beno.
Bitaybetî Karl Marks sermaye yan sinifê sermayedarî ser o zaf fikrîya. Ey Das Kapîtal nuşt. Marks vano ke sermaye vampîrêko ke gonîya kede lîno yo. Eke pêserîya sermaye esta, o wext pêserîya feqirîye kî bena. Sinifo ke sermaye gêno xo dest de dem bi dem fetîşîzmê berhemî qewimîyeno. Nameyê sîstemo ke nê sinifî awan kerdo kapîtalîzm o. Nê pergalî de berhemardiş seba kara sermayedaran yan burjuwazî yeno kerdene. Hewcedarîya komelî nêna bale antene. Kapîtalîzm merdimî tim keno koleyê sermaye. Yanî merdim tim sey “proletarîus” maneno. O sey koleyê destmizî heta merdişê xo sermayedaran rê xizmet keno. Merdim bi “çîbîyayîş” yeno rîbirî.
Karl Marks kapîtalîzm de bala 3 konseptî anjeno: fetîşîzmê berhemî (bi almankî: warenfetischismus), çîbîyayîş û xerîbbîyayîş. Goreyê Marksî sermaye merdimî xozaya ci ra dûrî fîna. Zerreyê xozaya merdimî de ziwan, kede, nasname ûsn. estê. Eke merdim keweno binê serdestîya sermaye ziwan, kede, nasname û kamîya xo rê xerîb beno. Sinifo ke sermaye gêno xo dest wextê eynîyî de ziwan û kamîya xo dano qebulkerdene. Teda keno ke merdim têyna ziwanê ey bimuso û kulturê ey de biciwîyo. Nameyê nê faşîzm o. Eke kapîtalîzm esto uca de faşîzm kî qetî qewimîyeno. Nê di konseptî girêdayîyê jubînî. Ju Don Kîşot o o bîn kî Sancho Panza yo.
Xerîbbîyayîş bitaybetî netewedewletan de zafêr yeno dîyene. Burjuwazîyî seba asayîşê berhemardişê xo dinya de netewedewletî nayî ro. Tayê netewedewletî demokratîk ê tayê kî zordar ê. Tirkîya mîyanê netewedewletanê zordaran de ya. Se serrano ke na taybetmendîya xo zorbazane domnena. Pêro etnîsîteyê cîyayî girewtî binê teda la kurdan vileyê xo çewt nêkerd.
Key ke komara Tirkîya ameye ronayene, sinifê serdestî sîstemê xo awan kerd. Mustafa Kemal, serekê nê sinifî bî. Hetêk ra sîstemo kapîtalîst ame ronayene, hetekê bînî ra tirkperestîye ameye awankerdene. Maddeya 2. ya qanûnê bingeyî yê 1924î ameyêne nuştene: “ziwanê fermî yê dewleta Tirkîya tirkî yo.” Oncîna nê qanûnê bingeyî de maddeya 88. de wina ameyêne nuştene: “Îtîqat û nîjad ferq nêkeno, Tirkîya de keso ke bi têkilîya hemwelatîye girêdayîyê dewlete yo tirk yeno namekerdene.” Goreyê fikrê mi nê maddeyî birastî vera şarê kurdî ameyî nuştene.
Dewleta tirke şarê kurdî sey kêmnetewe nas nêkerdêne. Waştêne ke asîmîle bikera. Nê konteksî de serra 1925î de gamêka bîne eşte. 25ê êlula 1925î de Qerarnameyê Planê Raştkerdişê Rojhelatî ame qebulkerdene. Qerarname binimitkî amebî vetene. Tayê cigêrayoxî nê planî sey vera kurdan qanûnê bingeyî yê nimitkî yê Tirkîya pênas kenê. Baxusus maddeyê 13. 14. û 16. ziwanê kurdî eleqedar kerdêne. Goreyê maddeya 13. bikilmî bajaranê Kurdistanî de ziwanê tirkî ra ber kesêk ke bazar û dezgehanê fermîyan de ziwanê bînî qisey bikero, o wext yeno cezadayene. Goreyê maddeya 14. tayê şaristananê Kurdistanî ke tede erebî ciwîyenê de ocaxê tirkan û dibistanî ameyêne akerdene. Îdareyê Mustafa Kemalî fikrîyayêne ke erebî eşkenê kurd bibê. No semed ra waşt ereban tirk bikero. Oncîna na maddeye de nameyê “Dêrsimî” derbaz beno. Dewleta tirke waştêne Dêrsim de acîlkî dibistananê leylîyan akera û kirmancîye ra bivisna. Maddeya 16. de bikilmî ameyêne nuştene: “Rojawanê Feratî de tayê bajaran de qiseykerdişê ziwanê kurdî ganî bêro betalkerdene, dibistanê kênekan ser bale bêra antene û cinîyî bêrê tirkî qiseykerdene.”
Nê planî ra dima vera kêmneteweyan dewleta tirke teda dewam kerde. Serra 1928î de tayê wendekarê fakulteya huqûqî ya unîversîteya Stenbolî kampanyaya bi nameyê “hemwelatî bi tirkî qisey bike” daye destpêkerdene. Kesê ke tirkî qisey nêkerdêne ameyêne cezadayene.
Vera şarê kurdî polîtîkaya asîmîlasyonê dewleta tirke qet mabên nêda. Tayê nuştoxanê kurdîyan kî na polîtîka rê xizmet kerd. Mîsal Dr. Mehmet Şukru Sekban û Mehmet Şerîf Firatî kitabê “rûmetinî” nuştî. Nameyê kitabê Sekbanî “Persgira Kurde” bî. Rixmo ke Dr. Sekban seba heqanê kurdan zaf têkoşîn kerd, serra 1933î de kitabo corên nuşt û pawit ke kurdî tirk ê. No kitab hetê kemalîstan ra zaf rey ame gurenayene. Roje Mehmet Şukru Sekban şono Şam û bi Celadet Alî Bedîrhanî yenê têhet. Tîya de nan weno. Dr. Sekbanî nameyê werdê erebkî nêzano û Bedîrhanî ra pers kerdo. Cewabo winasên girewto: “Na balcane ya la ti eşkenî ci rê kundire bivaje.”
Ju nuştoxo bîn o “aqilmend” kî Mehmet Şerîf Firat bî. Ey kî “tellalîya” tirkperwerîye kerdbî. Nameyê kitabê ey “Bajarê Rojhelatî û Tarîxê Vartoyî” bî. Na xebate de kokê xo înkar keno. Sey pawitoxê asîmîlasyonî xizmetê xo ano ca. Kitabê ey bitaybetî Derbeya 27ê Gulane ra dima xeylê rûmet dî. Tewr zîyade Cemal Gurselî kitab reyna da çapkerdene û seba ey “vervate” nuşt. Dewleta tirke pê fikrê ey ra zaf qayil bîye.
Derbeya 12ê Êlula ra tepîya îdareyê tirkî serdestîya xo vera kurdan restore kerde. Raya sîyasetî şarê kurdî rê padaye. Warê ziwanî de kî tayê vurîyayîşî amebî kerdene. 1983î de qanûnêko bi hûmara 2932 vejîyaybî. Qanûn derheqê weşaneyanê ke teberê tirkî de ziwananê bînan de yenê kerdene ser o bî. Goreyê nê qanûnî teberê ziwananê fermîyanê juyinan ê dewletanê ke hetê dewleta tirke yenê naskerdene de eşkerakerdiş, vilabîyayîş û weşanayîşê fikrî yeno qedexekerdene. No qanûn ameyêne çi mana? Yanî vernîya ziwanê kurdî ameye girewtene.
Ewro kî polîtîkaya asîmîlasyonî bi şîdet dewam kena. Hem kemalîstî hem dînbazî “tirkperwerîye” kenê. Ê zanê ke ziwan esteyê mîyaneyê şarê kurdî yo û ziwanê ma nas nêkenê. Destûr nêdanê ke kurdî roja roşanê ziwanê xo fîraz bikerê. Ê wazenê ke kurdî “tirk” bibê û kultur, ziwan, nasnameyê xo rê xerîb bibê, la şarê kurdî do vera kerjikanê bi cinsê xirabeyî têkoşînî dewam bikero.
