“Gelê ku zimanê xwe diparêze di rê de bi pêş dikeve; yên dinivîsin vê nasnameyê didin jiyandin.”

Mîrateya ku Erebê Şemo di warê wêje, çand û nasnameyê de hişt, bi taybetî di nîveka sedsala 20. de di civaka kurd de bandorên sosyolojîk ên kûr afirandin.

Erebê Şemo li Qefqasyayê ji dayik bûye, li diyasporaya Kurdên Yekîtiya Sovyetê mezin bûye û li wir xebatên xwe yên wêjeyî berdewam kiriye. Şemo, ku firsendên pergala Sovyetê ji bo xurtkirin û pêşxistina çanda kurdî bi kar anî, bi romana xwe ya bi navê ‘Şivanê Kurmanca’ ku di sala 1935an de nivîsîbû, nûbûn anî ser wêjeya kurdî. Di romanê de jiyana civakî ya gelê kurd û zehmetiyên civaka kurd bi awayekî realîst vedibêje. Ev berhem ji ber ku di romannivîsîna kurdî de yekemîn e di wêjeya kurdî de xaleke werçerxê ye.

Di berhemên Şemo yên wêjeyî de têgihiştineke cuda ya realîzma civakî tê dîtin. Di berhemên xwe de mijarên wekî neheqiyên civakî, newekhevî û têkoşîna gelan radixe ber çavan. Berhemên Şemo bi vegotina lêgerîna nasnameya civaka kurd û têkoşîna azadiyê re hişmendiya civakî diafirîne. Berhemên wî yên ku li bin bandora tevgera sosyal realîzma Sovyetê de bi armanca ronîkirina pirsgirêkên civakê hatine nivîsandin, hem li ser nasnameya kurdî û hem jî bi dînamîkên civakî yên civakê ve mijûl dibe. Ev aliyê Şemo di çarçoveya Yekîtiya Sovyetê de risteke girîng di pêşxistina hişmendiya çanda kurdî de lîst.

Şemo bîrdoziya Sovyetê pejirand û hewl da ku nasnameya kurd û Sovyetê bigihîne hev. Di vî warî de, Şemo bi yekkirina nasnameya kurdî bi polîtîkayên çandî yên Sovyetê re, hem çanda kurdî zindî hişt û hem jî hewl da ku nasnameya kurdî ya girêdayî dewleta Sovyetê ava bike. Şemo, ku piştgirî da xebatên parastina ziman û çanda kurdî li Yekîtiya Sovyêtê, bi taybetî jî bi piştgiriya fermî alîkarî da pêşdebirina ziman û wêjeya kurdî. Vê rewşê hişt ku çanda kurdî di nav sînorên Yekîtiya Sovyetê de jî bimîne û bû alîkar ku nasnameya kurdî bê parastin.

Berhemên Şemo di çanda kurdî de şiyarbûneke civakî û wêjeyî nîşan didin. Şemo ku bi wêjeyê nasnameya kurdî hembêz kir û li ser pirsgirêkên civakî rawestiya, di berhemên xwe de kêşe, hêviyên gel û lêgerîna azadiyê, di civaka kurd de hişmendiya nasnameyê afirand. Berhemên Şemo yên wêjeyî ji bo ciwanên kurd, ji bo mayîndebûna ziman û çanda kurdî bûne cihê îlhamê. Dema ku bandora sosyolojîk a li ser civaka kurd ji vî alî ve bê lêkolandin, bandora berhemên Şemo li ser nasnameya kurdî diyar dibe.

Erebê Şemo wekî pêşengekî wêjeya kurdî, bandoreke mayînde li ser nasname, çand û zimanê kurdî kiriye. Berhemên wî di civaka kurd de hem bûne sedema şiyarbûneke çandî û hem jî sosyolojîk. Wateya sosyolojîk a berhemên Şemo di têkoşîna civaka Kurd a ji bo nasname û azadiyê de, di pêşketina wêje û çanda kurdî de risteke sereke dilîze.

Çavkanî:

1- Bozarslan, H. (2003). Neteweperestiya Kurd û Tevgera Kurd. (Neteweperweriya kurd û pêşketina wê ya dîrokî.

2- Şemo, E. (1935). Şivanê Kurmanc. (Yekemîn romana edebiyata kurdî.)

3- Hesenpûr, A. (1992). Neteweperwerî û Ziman li Kurdistanê, 1918-1985. (Rista wêjeyê di parastina ziman û çanda kurdî de.)

4- Saadî, A. (2000). *Siyaseta Wêje û Çanda Kurdî ya Sovyetê*. (Lêkolîna çandî li ser kurdên Sovyetê.)