“Kesê ku bi zimanê xwe yê zikmakî nizanibe, ne jidayikbûyî tê hesibandin.”
Hz. Muhammed
Asîmîlasyon weke pêvajoya civakekê ku taybetmendiyên xwe yên çandî, zimanî û etnîkî winda dike, dikare were pênasekirin. Ev pêvajo bi gelemperî dema ku çandek serdest hewl dide ku çandek qelstir bi zorê yan zextên cûrbecûr vehewîne pêk tê. Gelê kurd li Tirkiyeyê bi salane bi vê polîtîkaya asîmîlasyonê re rû bi rû maye. Lê kurd di dîrokê de ji bo parastina nasnameya xwe ya çandî û li dijî polîtîkayên asîmîlasyonê têkoşîn kirine.
Berxwedana kurdan a li dijî polîtîkayên asîmîlasyonê li ser çend xêzên sereke hatiye avakirin.
Ya yekem, parastina ziman pir girîng e. Kurdî di navenda vê têkoşînê de cih girtiye. Tevî polîtîkayên zimanê fermî û qedexekirina bikaranîna zimanê kurdî li gelemperiyê, kurdan li malê, li cihên taybet û bi perwerdehiya veşartî zimanê xwe zindî dihêlin. Ev berxwedana zimanî ne tenê ziman di heman demê de parastina çand û nasnameya kurdî ye.
Ziman giyanê miletekî ye, neynika nasnameya wî ye. Kurdî mînaka vê rastiyê ye. Kurdiya ku bi sedsalan e di bin siya polîtîkayên asîmîlasyonê de têkoşîna hebûna xwe dide, ne tenê ji bo zimanekî di heman demê de sembola zindîbûna çanda gelan e.
Polîtîkayên fermî yên ziman û qedexekirina bikaranîna wê ya li qadên giştî hebûna kurdî tehdît kiriye. Li gel van zextan jî kurdan tu carî dilsoziya xwe ya ji bo zimanê xwe winda nekir. Li mal, cihên taybet û bi perwerdehiya nepenî berdewamiya zindîkirina kurdî kirin. Ev berxwedana zimanî ne tenê zimanekî, di heman demê de parastina nasname û çanda kurdî ye.
Qêrîna Bêdeng a Kurdî dengvedana xurt a vê berxwedanê û têkoşîna li dijî asîmîlasyonê ye. Ev qêrîn îradeya gelê kurd a ji bo parastina ziman û çanda xwe û fedakariyên ku di vê dozê de didin diqîre.
Jiyana zimanê kurdî ne tenê ji bo gelê kurd, ji bo hemû mirovahiyê jî girîng e. Tunebûna ziman ne tenê windakirina mîrata çandî ye, di heman demê de êrîşek li dijî nirxên bingehîn ên wekî azadiya derbirînê û cihêrengiyê ye.
Hêmaneke din a girîng a berxwedana çandî di berhemên hunermend û nivîskarên Kurd de tê dîtin. Li dijî polîtîkayên asîmîlasyonê berxwedaneke xurt a çandî bi helbest, muzîk û wêjeyê hate nîşandan. Mînak muzîka gelêrî ya kurdî û kevneşopiya dengbejê bûye rêyek ku dîrok û çanda kurdî zindî bihêle û bide nifşên nû.
Hunermend û nivîskarên kurd li hemberî polîtîkayên asîmîlasyonê bi pêşengiya berxwedana zimanî berxwedaneke xurt a çandî nîşan dan. Nasname û dîroka kurdî bi helbest, muzîk û berhemên wêjeyî hat destnîşankirin û bedewî û dewlemendiya zimanê kurdî ji hemû cîhanê re hat ragihandin.
Muzîka gelêrî ya kurdî û kevneşopiya dengbêjiyê yek ji hêmanên herî girîng ên vê berxwedana çandî ye. Dengbej bi destan û stranên gelerî ku nifş bi nifş têne vegotin, dîrok, çand û nirxên kurdan vedibêje. Ev kevneşopî ji bo zindî hiştina zimanê kurdî û gihandina wî ji nifşên nû re roleke girîng dilîze.
Hunermend û nivîskarên kurd jî di berhemên xwe de êş û neheqiya ji ber polîtîkayên asîmîlasyonê derdixin holê. Van xebatan şahidiya zehmetî û berxwedana gelê kurd dikin û aliyên dijmirovî yên polîtîkayên asîmîlasyonê nîşanî hemû cîhanê didin.
Di qada siyasî de jî kurdan li dijî asîmîlasyonê berxwedana xwe domandin. Siyasetmedarên kurd ji bo naskirina nasnameya kurd û parastina mafên kurdan têkoşiyan. Di vê çarçoveyê de gelek caran hate destnîşankirin ku divê di pêvajoya demokratîkbûyîna Tirkiyeyê de daxwazên kurdan li ber çavan bên girtin û pirsgirêka kurd bi rêyên aştiyane bê çareserkirin. Siyasetmedarên kurd ku li dadgehan bi zimanê xwe yê zikmakî parastina xwe kirin û ev maf bi qanûnî girt yek ji serkeftinên ku siyasetmedarên kurd li dijî asîmîlasyonê bi dest xistine.
Di warê perwerdeyê de kurdan ji bo mafê perwerdeya bi zimanê dayikê keda mezin dane û didin. Di serdemên ku perwerdeya kurdî qedexe bû jî, malbatên kurd hînî zimanê xwe û çanda xwe dikirin. Di van salên dawî de ji bo qebûlkirina zimanê kurdî wek zimanê perwerdehiyê hin gav hatin avêtin, lê di vî warî de divê gelek xebat bên kirin..
Berxwedana kurdan a li dijî asîmîlasyonê jî têkoşîna bidestxistina mafên xwe ye. Parastina mafên mirovan û nirxên demokratîk hêmanên bingehîn ên vê berxwedanê ne. Gelê Kurd bi bilindkirina daxwazên xwe yên wekhevî, azadî û edaletê, ne tenê ji bo mafên xwe, ji bo civakek adil û demokratîk têdikoşe.
Di encamê de berxwedana kurdan a li dijî asîmîlasyonê têkoşîna gel a parastina hebûn û nasnameya xwe ye. Ev têkoşîna ji bo zindî hiştina ziman, çand û dîroka xwe ne tenê ji bo kurdan ji bo hemû civakan dersên girîng digire. Berxwedana li dijî polîtîkayên asîmîlasyonê tê wateya parastina cihêrengiya çandî û mafên mirovan. Lewma têkoşîna kurdan xwedî nirxeke gerdûnî ye û berxwedaneke ku divê bê destekkirin.
