Seke yeno zanayîş 6ê Sibate de merkezê ci Mereş de di erdlerzê girdi qewimîyayî û 11 bajaran de xesarê girdi pê ameyî. Erdlerzî ra dima planê koçkerdiş û ewladgirewtişî dekewt dewre. Bi hezaran domanê ke bê wayîr mendî, goreyê îdîayan dîyenê cemat û terîqetan. Derheqê babete de Avûkat Cemîle Turhalliye qisey kerd û hetê huqûqî ra melumatê hîrayî pare kerdî.
Turhalliye destpêkê qiseykerdişê xo de bale ante xebata Baroyê Amedî ser û vat: “Baroyê ma de komîsyonê domanan esto. Baro derheqê nê babetan de xebatan keno. Ey hûmara domanan ser o muracatê Wezîrîya Keyeyî kerd, la hema cewab nêdîyayo. Na hûmara ke yena dayîş tesilî nîya. La îxbarî zêde estî. Goreyê prosedurî dewlete nê domanan ganî bigêra binê hîmayeyê xo û dima ra eke merdimê ci bivejî bida înan. Dewlete wasîya înan a û ganî pêroyê heqanê înan bida.”
Domanî dîyenê terîqetan
Turhalliye derheqê îdîayanê ke domanî dîyenê terîqet û cematan de ercnayîşê winasî kerdî: “Nê îdîayî bîlasebeb nîyî. Felaketa Yalova de zî domanî girewtî binê hîmayeyê xo. Îxbarî yenê baroyê ma û dezgehanê gedeyan. Vanê ke doman, merdim û tirmê ma vînîbîyaye yî. Antakya de rewşêka winasî virazîyaye. Ame vatiş ke yew awanîye ra 30 tenî tewrê domanan vînîbîyaye yî û vanê ke tirmê înan daxî çinî yo. Meseleya cematan meseleyêka gird a. Her tewir çî yeno aqilê merdimî. Nê cematî tewr zêde domananê bêwayîran gênî binê hîmayeyê xo. Xo rê murîdan resnenê. Merdim eşkeno bi perwerdeyî her çî angajeyê domanan bikero.”
Sîstemê yenîçerîyan û domanî
Turhalliye da zanayîş ke nê terîqetî nika nêbîyî terîqet û wina qisey kerd: “Ma eşkenê zaf kehenî ra nimuneyêke bidî. Wextê osmanîyan de sîstemêkê yenîçerîyan estbî. Yenîçerî leşkerê osmanîyan î. Xo weqfê padîşahî kenî. Pêro bêwayîr î, gayrîmuslim î. Îşxalî ra dima gede û cinîyî sey ganîmetêkî gêrîyayêne binê hîmayeyî. Dewlete ê kerdêne musluman. Dima ra perwerdeyê îslamî dayêne ci. Yenîçerî zî terîqetêk o. Ewja ra ma vînenê ke şer û felaketan ra pey polîtîkayêke senî pê yena. Tirkîya de zî bi destê cematan no yeno kerdiş. Terteleyê Dêrsim, Koçgirî û serewedarnayîşê Şêx Seîdî ra pey zî gedeyî vînî bîyî. 1915 ra pey xeylê gedeyê armenîyî zî vînî bîyî. Tay cayan de zî tebîî şar bi xo gedeyanê xo beno û teslîmê nê terîqetan keno. Ê zî feqîran ra pê yenê. Şar vano ke wa domanê ma biwanî û pîzeyê înan mird bibo. FETO bi xo zî terîqetêk o. Derbe ra ver burokrasîyê dewlete de cayanê tewr girdan de ferdê înan estbî. Nika FETO bî gef û cematê bînî kewtî dewre. Pîzeyê înan girêdayeyê yewbînan o.”
Têkilîyêka AKP û cematan esta
Turhalliye derheqê têkilîya AKP û cematan de wina vat: “AKPyî bi konsensusê terîqetan îqtîdarê xo viraşto. Mîyanê ci de Menzîl, Îsmaîlaga, Suleymanci û xeylê cematê bînî estî. Qadroyê AKPyî cematan ra yo, perspektîfê xo zî nê cematan ra gêno. Fikrê cematan ra dûrî AKP nêeşkeno çîyêk bikero. AKP qey qanûnê zewecnayîşî ser de zêde vindeno, çimkî zafaneyê camêrdan ê ke terîqetan de yî îstîsmarê qijan kenî. Binê nameyê îslamî de zêde bêexlaqî virazîyena. Terîqet û cematî komê bêguneyî nîyî, lêmin î. Îqtîdar sucê înan temerneno ke înan ra hetkarîye bigêro. Xeberan de ame vatiş ke 9 domanî dîyayê cematêkî yo ke nizdîyê Îsmaîlaga yo û dima ra miftî kewto mabên. Ma zanê ke no sucêko pîl o. Eke hûmare 10 biba, tena 2 yan zî 1 yeno zanayîş. Qutîyêka sîya ya nimite esta û kesêk nêeşkeno xo biresno ci.”
Polîtîkaya koçkerdişî
Turhalliye tewr peynî bale ante polîtîkaya koçkerdiş û tarîxê domananê bêwayîran ser û wina îfade kerd: “Nika koçkerdişî zî zêdîyenê. Mesela Semdûr de elewî, tirkmen û mirtibî zî estî. Dewlete înan sey muxalîf vînena. A wazena zereyê înan parçe parçe bikera û vila bikera ke merdim û însananê xo nê cayan de ca bikera. Polîtîkaya koçkerdişî newe nîya. Kesê ke xo ver danê, sey tehluke yenê dîyîş û vera înan na polîtîka yena rayraberdiş. Vanê ma vernî qetlîyam bikerî û dima bidî koçkerdiş. Şar seba ke nêmiro, koç keno. Alternatîfêko winayên esto. Şark Islahat Planî de zî koçkerdiş dîya ferzkerdiş. Mereş û Dêrsim de na polîtîka ameye rayraberdiş. Dewlete her felakete kena firsend û vana ke ez senî na rewşe îstîfade bikera. Ganî komel û şarê ma bizano ke no armanc û nîyetêk baş nîyo.”
