Hinek kes dibe ku çanda xwe red bikin û hewl bidin xwe bişibînin çanda serdest. Ev tê wateya ku ew dev ji nasnameya xwe ya çandî berdidin û dixwazin ku bibin wek hêza serdest.

Derûniya bindestiyê rewşeke kûr û aloz e ku bandorê li ser hişmendî, tevger û jiyana kesayetî ya mirovan dike. Ev rewş dikare ji ber sedemên cuda yên wek dagirkerî, koloniyalîzm, serdestiya çandî an jî newekheviya civakî pêk were. Di encama vê rewşê de, mirovên bindest gelek caran xwe di nav dubendî, nakokî û şaşwaziyê de dibînin.

Di civakên bindest de, mirov bi gelek awayên cuda bertekê nîşan didin. Yek ji wan bertekan hestên xwekêmdîtinê ye. Mirovên ku di bin bandora bindestiyê de ne, gelek caran hest dikin ku ew kêmtir in û nikarin bi serê xwe bibin xwedî otorîteyek. Ev hest dikare bibe sedema ku ew dev ji hewldanên xwe yên ji bo guhertina rewşa xwe berdin û xwe teslîmî qedera xwe bikin. Civakên ku demeke dirêj di bin dagirkeriyê de mane wisa tevdigerin. Di van civakan de, gelek caran mirov hest dikin ku ew nikarin bi serê xwe biryaran bidin û her tim li bendê ne ku yên din ji bo wan biryaran bidin.

Di heman demê de, hinek kes dibe ku çanda xwe red bikin û hewl bidin xwe bişibînin çanda serdest. Ev tê wateya ku ew dev ji nasnameya xwe ya çandî berdidin û hewl didin ku bi temamî bibin wek hêza serdest. Ev yek dikare bibe sedem ku civak çand û zimanên xwe winda bike û ji kokên xwe dûr bikeve. Wekî mînak, di gelek welatên Afrîkayê de, piştî serxwebûnê jî, gelek mirov dev ji zimanê xwe yê dayikê berdan û dest bi bikaranîna zimanê koloniyalîst kirin, ji ber ku wan bawer dikir ku ev ê ji bo pêşketina wan baştir be.

Ji aliyeke din ve, hinek mirovên bindest ji ber ku nikarin li hember desthilatdariya serdest derkevin dibe ku hêrsa xwe li hember hev nîşan bidin. Ev rewş dikare di nav civakê de şidetê zêde bike û têkiliyên civakî xera bike. Lê belê hemû mirovên bindest bi vî awayî tevnagerin. Hin kes dibe ku bêhêvî bibin û dev ji hewldanên guhertinê berdin, ku ev jî dibe sedema pasîfbûn û teslîmiyetê. Lê belê, hinek jî dibe ku bi awayên cuda li dijî bindestiyê li ber xwe bidin û hewl bidin ku rewşa xwe biguherînin.

Derûniya bindestiyê xwe bi gelek awayên din jî dide der. Mirovên bindest dibe bawer nekin ku ew dikarin rewşa xwe biguherin an jî bandoreke erênî li ser jiyana xwe bikin. Ev baweriya kêm dikare ji bo pêşketina kesayetî û civakî bibe asteng. Di heman demê de, gelek kes ji ber rewşa xwe ya bindest dikevin nav xemgînî û depresyonê. Ev rewşa derûnî dikare bandoreke neyînî li ser tenduristiya wan a fizîkî û derûnî bike.

Dubendî jî yek ji taybetmendiyên girîng ên derûniya bindestiyê ye. Hin kes dibe ku hem ji çanda xwe hez bikin, hem jî jê şerm bikin. Ev dubendî dikare bibe sedema nakokiyên hundurîn û şaşwaziyê.

Li ser derûniya bindestiyê  gelek xebatên girîng hatine kirin. Yek ji wan kesan Franz Fanon e ku bi awayekî kûr bandora koloniyalîzmê li ser derûniya gelên bindest analîz kiriye. Fanon dibêje ku koloniyalîzm ne tenê dagirkirina erdekî ye, lê belê dagirkirina hişmendiya mirovan e jî. Ew destnîşan dike ku çawa mirovên reşik di civakên koloniyalîst de xwe kêm dibînin û hewl didin ku bibin wek spiyên serdest. Ev analîz girîngiyeke mezin dide têgihiştina bandora bindestiyê li ser nasnameya mirov û hestên wî yên li hember xwe.

Lêkolînerekî din ê girîng Paulo Freire ye. Freire ji bo rizgarkirina gelên bindest behsa rola perwerdehiyê dike. Ew pêşniyar dike ku perwerdehî divê ne tenê veguhastina zanînê be, lê belê divê di têgihiştina rewşa wan a civakî û siyasî de ji bo hişyarkirina mirovan û alîkariya wan bibe amûrek jî. Freire dibêje ku mirovên bindest divê fêrî rexnekirinê bibin û bi hev re ji bo guhertinê li rêyên çareseriyê hûr bibin.

Ji bo ku civatek xwe ji derûniya bindestiyê rizgar bike, gelek pêşniyaz hene. Yek ji wan perwerdehiya rexneyî ye. Divê mirov fêrî rexnekirina rewşa xwe û dîroka xwe bibin da ku bikaribin bi awayekî hişyar li ser rewşa xwe bifikirin û biryarên bidin. Ev perwerdehî dikare alîkar be ku mirov xwe ji bandora îdeolojiya serdest rizgar bikin û perspektîfeke nû ya li ser cîhanê bi dest bixin.

Xurtkirina çandî jî gaveke girîng e di vî warî de. Divê civak girîngiyê bide çand û zimanê xwe û wan zindî bike. Ev yek dikare bibe alîkar ku mirov bi nasnameya xwe serbilind bin û li hember bandora çanda serdest xwe biparêzin. Di heman demê de, ev yek dikare ji bo berxwedana li dijî bindestiyê bibe çavkaniya hêzê. Mînak, di gelek civakên bindest de, zindîkirina çalakiyên çandî yên wek govend, muzîk û edebiyatê ji bo parastina nasnameya neteweyî û xurtkirina hestên hevgirtinê.bûye amûreke girîng

Pêşxistina xwebaweriyê jî pêngaveke girîng e. Divê bernameyên wisa pêk bên ku xwebaweriya mirovan xurt bike. Ev dikare bi rêya perwerdehiyê, çalakiyên çandî û hunerî, an jî bernameyan pêşketina kesayetî pêk were. Dema ku mirov bawer bikin ku ew bi qîmet in û dikarin bandorê li ser jiyana xwe bikin, ew ê bikaribin bi hêztir li dijî bandorên neyînî yên bindestiyê derkevin.

Hişyarkirina siyasî jî gaveke girîng e. Divê mirov ji mafên xwe yên siyasî û civakî agahdar bibin û wan biparêzin. Ev dikare bi rêya perwerdehiya siyasî, beşdarbûna di jiyana siyasî de, û avakirina rêxistinên civaka sivîl pêk were. Dema ku mirov ji mafên xwe agahdar bin û wan biparêzin, ew ê bikaribin li dijî neheqî û bindestiyê derkevin.

Di vî warî de avakirina saziyên serbixwe jî dikare bibe alîkar. Divê saziyên ku xizmeta civakê dikin û ne girêdayî desthilatdariya serdest in, bên avakirin. Ev sazî dikarin di warên wek perwerdehî, tendirustî, çand û huner de xizmetê bikin û ji bo civakê bibin çavkaniya alternatîf a hêz û pêşketinê.

Piştevaniya derûnî jî gaveke girîng e. Divê xizmetên tendirustiya derûnî bên pêşkêşkirin da ku mirov bikaribin bi bandorên neyînî yên bindestiyê re mijûl bibin. Ev dikare bibe alîkar ku mirov bi trawmayên xwe yên şexsî û kolektîf re mijûl bibin û stratejiyên baştir ên ji bo jiyanê bi dest bixin. Gelek civakên ku şer û pevçûn dîtine bi saya bernameyên piştevaniya derûnî birînên xwe yên civakî derman kirine.

Danûstandin, alîkarî, parvekirin û hevkarî jî xwedî roleke alîkar e. Divê ev rewş di nav endamên civakê de bê xurtkirin da ku civak bi hev re li dijî bandorên bindestiyê têbikoşin. Ev dikare bi rêya avakirina torên civakî, projeyan hevpar û platformên danûstandinê pêk were. Wekî mînak, di gelek civakên bindest de, avakirina kooperatîfan ji bo xurtkirina aboriya xwecihî û kêmkirina girêdana bi hêzên derve ve bûye amûreke girîng.

Divê bê zanîn ku rizgarbûna ji derûniya bindestiyê pêvajoyeke dirêj û zehmet e ku hewcedarî bi xebateke domdar û piralî heye. Ev pêvajo ne tenê guherîna rewşa derve ye, lê belê guherîna hişmendî û derûniya mirov e jî. Têgihiştina vê mijarê û pêşxistina stratejiyên ji bo rizgarbûnê, dikare ber bi avakirina civakeke azad û wekhev ve bibe gaveke girîng.

Di dawiyê de divê bê gotin ku derûniya bindestiyê ne tenê pirsgirêkeke takekesî ye di heman demê de pirsgirêkeke civakî ye jî. Ji ber vê yekê, çareserkirina vê pirsgirêkê jî divê bi awayekî civakî û bi beşdariya hemû beşên civakê pêk were. Ev yek dê bibe garantiya avakirina civakeke azad, wekhev û demokratîk ku tê de her kes dikare bi rûmet û serbilindî bijî.