Dinya de mîyanê dewletanê Rojawan û Rojhelatî de “polarîzasyon” esto. Hetêk ra Rûsya û Çîn hetekê bînî ra Amerîka û “peykê” ci, yanî dewletê Ewropa mabênê xo de lej kenê. Ê wazenê dinya goreyê menfaetanê xo serûber bikerê. Mîsal dewletanê Rojawanî Sûrîye de serra 2011î de dest pê şerê zerreyî kerd, vera înan Rûsya rejîmê Esadî pawit. Wirdî hetan seba aramîye û merdimî tênêgêrayî, eksê ci goreyê menfaetanê xo polîtîkayêke awan kerde. Oncîna Ukrayna de mîyanê nê dewletan de lejo gemarin qewimîyeno. Îdareyê Zelenskîyî keştîya Rojawanî rê “kamarotîye” keno. Înan ra paştîya çekan gêno. Ame eşkerakerdene ke 24ê sibata 2022yî ra heta nika bi destê welatanê Rojawanî 200 tewr çekî roşîyayî û 100 mîlyar dolarî erşawîyayî.
Rojawan hem perîferîyê Rûsya de serdestîya xo hîra keno, hem zî kapîtalîstê Rojawanî hîna maldar benê. Mîsal şîrketo alman Rheînmetall çekan roşeno û karanê girdan keno. Vera welatanê Rojawanî gelo Rûsya se kena? Rejîmê Putînî yo olîgarşîk Ukrayna îşxal keno û xo rê bazarê newî aferneno. Rûsya de sîyasetzane Yekaterîna Şulmane îfade kena ke serra 2018î de rejîmê Putînî dest pê vîndîkerdişê hêzî kerdbî. Nê semedî ra waşt şerêkî vejo û wina îqtîdarê xo newe ra hêzdar bikero. Bi no hawa şerê Ukrayna têna şerê Rojawan û Rojhelatî nîyo. Peyê şerî de hesabê lêşinî û xorî estê.
Hem Îsa hem zî Mûsa
Dewleta tirke şerê Rojawan û Rojhelatî de xeylê pragmatîst a. Hem Îsa hem zî Mûsayî ra bawer kena. Îdareyê Erdoganî hem “nale” kuweno, hem zî “mixî”. Hetêk ra çekan roşeno Ukrayna hetekê bînî ra Rûsya reyde têkilîyanê nêzdîyan awan keno. Nê serranê peyênan hem Rojhelatê Mîyanênî hem zî Kafkasya de Rûsya ra hetkarîye gêno. Mîsal Efrîn îşxal kerd, Rûsya bêveng û hetta şaristan teslîmê artêşa Tirkîya kerd. Dima ra hetê rejîmê Erdoganî ra vera Rojava xeylêk hêrişî qewimîyayî. Nê hêrişan de warê hewayî ame akerdene.
Rûsya asteng nêkerd
Pozîsyonê Rûsya baxusus Başûrê Kafkasya de binîqaş o. Rixmo ke zana ke Tirkîya dewleta kolonyalîst a û wazena Başûrê Kafkasya de bandora xo hîra bikero, tedbîran nêgêna. Ma vajê 2020 de mabênê Armenistan û Azerbaycanî de Daglik Karabag de şer ame meydan. Tirkîya paştîya leşkerî daye Azerbaycan û Daglik Karabag kewt destê rejîmê Îlham Alîyevî. O wext Rûsya paştîya rastikêne nêdabî Armenistan. Eke bi temamî paştîye bidîyêne, Îlham Alîyevî hende asan Karabag de “payedarîye” nêkerdêne. Şerê 2020î 44 rojî dewam kerd û fekafek 7 hezarî kesan dînyaya xo bedilnaye. Netîceya şerî de Armenistan û Azerbaycanî peymana adirbesî îmze kerde. Goreyê peymane ganî yo ke Azerbaycanî korîdorê Laçînî de asayîş peyda bikerdêne û Rûsya sey qewetê aştîye çimdarîye bikerdêne. Labelê Azerbaycanî heta nika Karabag de polîtîkaya hîrakerdoxe rayra berde û Rûsya vera nê tu çîyêk nêkerd.
Polîtîkaya îşxalkere
Azerbaycan û Tirkîya armanc kenê ke Armenistanî werte ra wedarnê. Ê beno ke do seserra XXI. de vera erdê armenîyan polîtîkaya îşxalkere rayra berê. Nika asîyeno ke di armancê Azerbaycanî estê. Yew Karabag de kokê armenîyan “huşk” kerdiş o. Dideyin Zangezur de korîdorakerdiş o. Korîdorê Zangezurî do mabênê Baku û Nahçivanî de têkilîyêke bivirazo. Bi no hawa mabênê Tirkîya û Azerbaycanî de zî têkilîya erdî do bêro viraştene. Eke korîdor bêro akerdene, Başûrê Kafkasya de serdestîya Tirkîya zî do hîna hêzdar bibo. Rixmo ke Rûsya nê armancan vînena, asteng nêkena. Yan Rûsya nêeşkena asteng bikero, yan zî qestî nêkena.
Kurdistano Sûrex
Hukmatê Erdoganî û Alîyevî her tim vanê ke Karabag welatê tirkan o. Hişmendîya ke Kerkuk de peyda bîbî, tîya de zî xo mojnena. Oxina ke Karabag de têna tirkî yan armenîyî çînbî. Uca de kurdî zî ciwîyêne. Mîsal arkeologa rûse Yevgenîya Pçelîna vana ke serra 1924î de hema hema 40 hezarî kurdî şaristananê Laçîn, Kelbecer/Kelbajar û Kubatli/Gubatli de ciwîyêne. No dem a herême de 9 hezarî tirkî estbî. Labelê bado îdareyê Azerbaycanî kurdî asîmîle kerdî. Kurdan hem ziwan hem zî nasnameyê xo xo vîr ra kerd. Nê rojan tayê keyeyê kurdan wazenê ke şêrê dewanê xo de biciwîyê. La îdareyê Îlham Alîyevî destûr nêdano. Çike plan keno ke şaristananê kurdan bi temamî “tirk” bikero.
Reftarê Paşînyanî yo şikdar
Na alozîye de bitaybetî reftarê Serwezîrê Armenistanî Nîkol Paşînyanî xeylê balkêş û eceyîb o. Eke no reftaro îtaetkar dewam bikero, korîdorê Zangezurî zî do bêro akerdene. Paşînyan estbîyayîşê Armenistanî erzeno zerreyê tehlukeyî. Rixmo ke zano ke serê erdê Armenistanî de planê îşxalî estê, verê Erdogan û Alîyevî de zanîyanê xo roneno. Mîsal Paşînyan çend mengî verî tewrê merasîmê sondî yê Erdoganî bîbî. Na embazîya ke Paşînyan awan keno xeylê xeternak û şikdar a. Xora şarê Armenistanî zî êdî nê reftarî ra şik keno.
