Qesê Pîlan

Metropolî, sûke ke mordem tey xenekîno roza ma yê ewroyîni de jê cayê şaristanîye, jê cayê însonê modern yenê misnayene. Raştîya metropolanê pîlan, sûkanê pîlan zovînaya. Ya kî însone modern çi turî yo?  Mana ”modern bîyayene” çik a? Ya kî çekûya ”mordern” çik a? Nê pêro persî… Hama ma ser ciwîyayîş, emeg û mekanî de vinderîme.

Ciwîyayîş û emeg têwerte de rê. Emeg û ci rê wayîr vejiyayene zaf muhîm a. Eke emegî rê wayîr nêame vejîyayene, mordem raya kole bîyayene ke o waxt rakeno. Dînaya ewroyîne de dismenê emegê mordemî zaf î. Sernî de ke kapîtalîzme. Kapîtalîzm, bi raya aborîya en jede însonî ser zor kena. Kapîtalîzme dismenê înson a, dismenê emeg a, dismenê feqiran a, dismenê dewizan a. Roza ke ciwîyayîs dest ci kerdo heta roza ewroyîne însonî bi rayanê cîya cîya dabara xo ardê. Gorê namê kerdena demê nikayîn ekonomî bi ray û olaxanê gorê civatan rayî ra amo berdene. Hama ewro sîstema kapîtalîzme ekonomî, gorê xo name kerdo û naye ser o ke civate ser zor kena. Gorê vatena heremî; tayê wenê, tayê mirenê. No kî yeno no mana; hukumdarî, wayîrê şîrketanê pîlan wenê, emegdarî, karkerî ke mirenê.

Vatisê aborî, serva nê dormeyan her çi destê xo de pê guretene, jedena qezenç kerdene û naye kes de bare nêkerdena. Virende însonî mavenê xo de kar bare kerdo, werdis bare kerdo, seweta jedena qezenç talan nêkerdî dîna. Kes kesî ser ra hukumdarîya xo hetê aborîye ra ferz nêkerdo. Onca zerrê civate de kesî ke emeg da, kesî ke gurîya înan rê hûrmet amo misnayene. Dem şîyo demî ser dewizî ke bîyê lete nê kulturî. Nika dîna vûrîya, no kultur kî xo ra pîya vûrna. Mezgê însonan jûbîn ser o tesîr kerd. Zonayîsê jedena qezenç kerdene her ke şî mavenê cîvate de bî bingê cîyabîyayîşî. Kolekerdena însonî eynî demî de kolekerdena emegê însonî ya.

Kolekerdena însonî de mekan kî cayêdo muhîm o. Rolê metropolan û sûkan naye de zaf pîl o. Demo ke game erzenê sûkan tax bi tax, gucik bi gucik raştîya însonan yena ra verê çiman. Sûkan de ciwîyayîşê şarî gorê sisteman o. Hama raştîye de tayê jê kole gurenê, tim bi vesanîya têriye, jû hetî bîn de kî dewlemendî ke her çî destê înan de ro estî.

Serran ra avê waxte jû meymanîye de jû naskerdox qeseyî de rind vatîbî: Ma kî dewan de honde seat nîya biguriyenê, dewê ma bîyenê şen. Nika xerîviye de, binê destî de hîn guremê, qeyta veng xo ra nêvezemê. Lej, pêrodayîş, qirkerdene ra qeyir mordem çinay rê dewa xo ra dur kûno? Serva sûkan çinay rê honde canda nê û çinay rê nika gencî nêwazenê dewan de biciwîyê?

Hondê dewî tolî yê kî dewan de kokimî mendî, beşe nêkenê jê viren tewa bikerî. Honde hegayî cer ra cor tolî. Gencî ke palkayan ra heta karanê înşatî jê kole gurenê, çinay rê merê têhet, çinay rê nê hardan pîya bi kooperatîfan wê mekerî, çinay rê jûbînî rê poştdayena dewanê xo de newe ra ciwîyayîş gewe mekerî.

Virende dewizî hegayanê xo gorê xo ramitene. Hawa ra hata awe, xoza, deyrûdur zerar nêdîyenê. Her serrî gorê xo no çarx çaraxîya. Her kes zerrê hegayê xo de bî, onca kesî ke çiti ra rind fam kerdêne înan ra kî yardim guretêne. No dem nîya verdenê. Çiyê en muhîm ke werdiso ke nê hegayan ra vejêyenê weşîya kesî rê zerar nêdenê. Serrê ke şî sere ser hegayî nêameyên ramitene, vatêne wele tenê bêro ra xo ser. Dewizî zonene ke, mordem wela xo rê, xoza rê çi tur nejdî bî, xoza kî hîn nejdî bena. Serrê hardî de royê her çî esto.

Hardê ma, hegayê ma, dewê ma xeleşîyayîş î. Dewan de çixaş gurenayîs bî, emeg bî ma kî honde qiymetîn beme. Hîn mebo heta kewt çeberê palkayan de, xerîvîye de binê destan de gureno mordem. Peynîya na çarx nîna. Coka kesî ke hona raya dewanê xo xo vîrî ra nêkerdê peyser racerî, hardê xo rê wayir bivejî, kesî ke cayê xo esto, dewanê xo cirananê xo rê rakerî.

Metropolanê koleyanê modern înan rê caverderî, çarxê înan nêçaraxî yo. Emeg, sima rê bimano, ge-gane jibayîs, berbayîs kî esto, hama onca ke welatê mordemî, qomê mordemî, wela mordemî ra qeyîr dermanê mordemî çîn o.