Dadgeha Îdare ya Berzî (Daniştay) yê 10. telîmatnameyê Mudirîya Pêroyî yê Emnîyetî serra 2021î de neşr bîyaye û herêmên pêroyî de wextê mudaxaleyê polîsan de qeydkerdişê veng û dîmenî qedexe kerdêne, dîyîn reyî îptal kerd. Verî zî Sendîkaya Rojnamegeranê Tirkîya (TGS) û Baroyê Amedî, doz akerdbî û akerdişê dozanî yê înan ser o hewna Daniştay betal kerdbî. No qerar, reyna destnîşan kerd ke nê telîmatnameyê emnîyetî bêhuquqî yo. Daniştayî, wextê qerarê xo de va ke demê mudaxaleyê polîsan de qeydkerdişê veng û dîmenî, astengkerdişê polîsan vera azadîya îfadeyî û heqê agahîgirewtişî de yo, îfade kerd. Qerar de, madeyê 13. yê Qanûnê Bingeyî ra behs amey kerdene û “heq û azadîyê bingeyî tenê qanûnî ra sînordar benê” ame bal antişî. Nê çarçeweyî de, ame qerar girewtene ke organê îcrayî yew talîmatnameyî ra azadîya çapemenîye sînordarkerdiş, vera Qanûnê Bingeyî yo.

Bi no talîmatname, emnîyet çi armanc keno? Armancê Emnîyetî, îxlalê heqanê merdiman nimitiş o? Nê çarçeweyî de ma Av. Mehmet Emîn Gokdemîrî reyde roportajêk viraşt û Gokdemîr persanê ma rê bi ziwanêko fehmkerdişî cewab da.

Mehmet Emîn Gokdemîr kam o?

Ez Mehmet Emîn Gokdemîr, Amed de karê avûkatîye kena. Baroya Amedî de karê Merkezê Heqê Merdiman de ca gena. Nêzdîyê des serrî zî ziwan ser o eleqadar bena, tewr peynî Unîversîteya Artukluyî de lisansê berzê xo tezê Ferhengê Termanê Huqûqî ser o, nuşt. Nika zî karê avûkatîye, ziwan û edebîyat ser o nuşteyan nusena.

-Dadgeha Îdarî ya Berze semedê çi di rey nêtelîmatnameyî betal kerd, bingeyê ey yê huqûqî çi yo?

Seke yeno zanayene goreyê J.J.Rousseauyî; mîyanê tarîxî de merdimî gama ke dest bi pîyacuyayîşî kerd o wext qaîdeyî dîyarkerdeyan rê hewceyîye virazîyaye. Zaf îktîdaran nê qaîdeyan ge-ge yan semedê dewamîya xo awan kerdê yan zî bedelnayê. Seserra 19ine de hereketê sîvîlî vejîyayî û nê hereketî zî waşt ke dewlete tebayê xo ser o hukmêko bêsinordar nêkero, qaîde û qanûnê medenî ameyê viraştene. Nika dewleta moderne de 3 erkî est ê sîstemê parlementoyî, yê caardişî û yê edlîyî. Eke nê hîrê qewetê pêro destê yew erkî de bibê beno ke cuyêka nêazad semedê hewwelatijan bivejîyo. Nika Tirkîya de zî qewetê caardişî destê partîyanê sîyasî yê îktîdarî ser o yo, îktîdar zî nê qewetê xo destê wezareten ser o bi kar ano. Nê wezareten ra Wezaretê Karanêzereyî asayîşê xo destê jandarma û polîsan ser o ca ano.

Serra 2021î de Mudirîya Asayîşî telîmatnameyêko pêroyî bi nameyê ‘’qeydgirewtişê veng û dîmenî ser o’’ vila kerd. Nê telîmatî de nuşte bi ke ‘’nika ra pey hemwelatijê ke ver bi polîsan yenê (cayê kontrolan, gêrayîşan ûêb.de) nêeşkenê qeydê vengî û dîmenî bigîrê û nê polîs û jandarmayan bigîrê qeyd. La no hereketê hemwelatijan sînordar keno û no sînordarkerdiş zî hetê telîmatnameyê mudirîye ra vejîyayo. Semedê îspatîya neheqîya asayîşî qeydgirewtiş delîlêko sereke yê hemwelatijan o bi telîmatnameyî nê heqî sînordarkerdiş hetê raya pêroyî ra nêame qebulkerdiş û xeylê dewayî ameyê akerdene. Nînan ra dewayêke serra 2024î de hetê Dadgeha Îdarî ya Berze Daîreya 10ine ra bi qerarê ‘’betalkerdişê telîmatnameyî’’ vejîyabi.

Tewr nêzdî de zî nê dewayan ra dewaya ke Evîn Bariş Altintaş yê hemdîrektorê Komela Xebatanê Medya û Huqûqî akerdibî Dadgeha Îdarî ya Berze reyna qerarê ‘’betalkerdişê telîmatnameyî’’ vejîya no nawna ke Dadgeha Îdarî ya Berze na mesela ser o fikrê xo nêbedelna û biîstîkrarî qerarê xo ser o vindert. Semedê nê telîmatname ser o hetê sîvîl û raya pêroyî ra zaf dewa ameyî akerdene wina wina diyî ra zêdêr qerarê betalkerdişê telîmatnameyî cîya cîya vejîyayê.

-Hemwelatijî eşkenê bi kamcîm selahîyetî qaîdeyan memuran û polîsan bigîrê qeydê veng û dîmenî?

Nika Tirkîya de hîyeraraşîyê qaîdeyan de tewr têsîr û erko pîl Qanûnê Bingeyînî de yo. Ganî pêro qanûnî goreyê Qanûnê Bingeyînî bêrê viraştene, qanûnî hetê Meclîsî ra virazîyenê û binê qanûnan de zî telîmatnameyê wezaeten est o telîmatnameyî ganî hem goreyê qanûnan hem zî goreyê Qanûnê Bingeyînî bibê û nê telîmatnameyî nêeşkenê vateyî nînan ra vejîyê.

Qanûnê Bingeyînî madeya 13ine de wina virazîyayo ‘’heq û azadîyê bingeyînî tenya hetê qanûnan ra sînordar beno’’ tîya ra fehm bîyeno ke eke hemwelatij cuya xo de tenya qerarê parlementoyî reyde sînordar beno labelê tayî sînorkerdişê îstîsnaî xora est ê la qaîdeyp bingeyîn o yo ke ganî sînorkerdiş hetê qanûnî ra bêro kerdene.

Nê semedî ra no telîmatname semedo ke cu û hereketê hemwelatijan sînordar keno ganî hetê qanûnan ra bivirazîyayîne, nê semedî ra hereketêko qanûnî sînordar nêkerdo herkesî rê serbest yeno qebulkerdene nê mantiqê huqûqî ra fehmbîyeno pêro karanê îdareyî de sînorê qeydî bi qanûnan nêvirazîyayo yanî serbestîya qeydgirewtişî est a.

-Telîmatnameyê winayînî senî têsîr kenê heq û azadîyê merdiman?

Telîmatnameyê winayînî nawneno ke Wezaretê Asayîşî semedo ke kar û xebatanê ey hetê hemwelatijan ra bi îdîayê neheqîye nêro îspatkerdene wazeno ke heqê qeydgirewtişî hemwelatijan ser o bigîro. Nîqaşanê dihetinan yê ke hetêk dewlet a û hetêk zî hewmlatijêk o îspat ewraq û delîlê dewlete ser o hîna giran o nê ra vajîyeno ‘’karîneyo teqez’’. La her wext xebatkarê dewlete karanê rastan nêkeno ganî kontrolê nînan yan zî delîlkerdişê nînan zî mumkin bibo. Tîya de yeno na mana ke Wezaret nêwazeno neheqîyanê nêrê delîlkerdene û nêvejîyê meydan nê semedî ra zî wazeno nê heqî destê hemwelatijan ra bigîro.

-No telîmatname raya dîyine îptal bi no hetê îdarekaran ra yeno senî yew mana ?

Dadgeha Îdarî ya Berze reyna qerarê ‘’betalkerdişê telîmatnameyî’’ vejîya no nawna ke Dadgeha Îdarî ya Berze na mesela ser o fikrê xo nêbedelna û biîstîkrarî qerarê xo ser o vindena û Qanûnê Bingeyînî, telîmatnameyan ser de vînena. La xora hîyerarşîyê mumeleyê îdarî de Qanûnê Bingeyinî hîyerarşî de tewr corî de vindeno.

-Heqê qeydgirewtişê hemwelatijan û heqê pawitişê doneyê şexsîyan de senî yew hemsencîye est a ?

Her heq ganî cayê xo de bi durustîye bêro xebetnayene yanî no heq îspatê hereketê îdareyî yan zî menfaatêko biheqîyî îspatkerdişî ser o bêro xebetnayene problem çin o la ganî suîstîmal nêbo mîsal o/a memuro ke nika nêxebetîyeno û karî ser o nîyo/a kes nêeşkeno cuya ey/aye ya taybete bigîro qeyd. Tîya de ganî cigêrayîş bibo ke amancê qeydgirewtişî durustî û îspatkerdişê muameleyan ser o yan zî neduristîye û nîyetxirabîye deya ganî bêro persene.

-Wextê mudaheleyê polîsan de qeydgirewtiş sey ‘’delîlo huqûqî’’ yeno qebulkerdene?

Seke ma cor de vatibi ewraqêke ke hetê memurê dewlete ra vejîyaya sey ‘’delîlo teqez yena hesebnayene. Yanî heta eqsê ci îspat nêbo o yeno qebulkerdene la îspatê eqsê ey bêîmkan nîyo yanî îmkan est o, nê îmkanî şahîd, ewraqê taybetî, qeydî, ewraqê fermî yê bînî ûêb. zaf îmkanî est ê. La nînan ra nika pratîkî de tewr zaf qeydê telefon û materyalê dîjîtalî yenê bikarardene semedo ke nika bi daraxê zêdebîyayîşê teknolojîyî her kes telefon xebetneno û eşkeno neheqîyan a game delîlkerdene. Yanî delîlê qeydê ven û dîmen girewtişî goreyê tedeyîya materyalê dîjîtalî (veynîyayîşê neheqîye) eşkena delîlê teqezî wedara û hemwelatijan rê rayîrê îspatkerdişî akera.

-Dimê qerarê Dadgeha Îdarî ya Berze; qeydgirewtişê hemwelatijan ser o sînorêk est o yan çin o?

Dadgeha Îdarî ya Berze qeydgirewtişê mueameleyanê memuran ser o ‘’rewşa heqîya qeydgirewtoxî’’ gêrena yanî o/a kes ganî nê heqê xo semedê îspatkerdişê muemelaya bêhuqûqî yê îdarî bi kar bîyaro. Yanî hemwelatij eşkeno memuro ke o wext karî ser o yo û semedê caardişê nê karê fermî neheqîye keno eşkeno nê muameleyî qeyd bikero. Hewce nêkeno no muamele tenya o/a bi xo ser o bo neheqbîyayîş û waştişo durustî bibo bes keno. Hemwelatij nêeşkeno cuya taybete ya memurî bigîro qeydî mîyan la neheqîyanê îdarîyan eşkeno bigîro qeyd û xora her hereketê xo zî ganî biduristîye bikero.

-Dewletê bînî yê demokraatîkan de zî wina tenzîmkerdişê sînordarî est ê ? Standartê Tirkîya goreyê standartanê dinya rê ahangdar o?

Belê dewletanê bînan de zî tenzîmkerdişê winayînî est ê la zêdêr dewletanê demokratîkan de tenzîmkerdişê seyyewbînîyî est ê. Hem ganî xebatkarê dewlete karê xo de zehmetîye nêancê hem zî hemwelatijî neheqîyan nêvînê, heqê wurdînan yenê pawitene. Mîsal Dewletê Yewbîyayeyî yê Amerîka (USA), Almanya û Fransa de hemwelatij eşkeno qeydê polîsan bigîro la ganî heqê xebatkarê fermî yê cuya taybete binpay nêkero.

-Semedê pawitişê heqan komelê sîvîlî û baroyî kamcîn xebatan kenê?

Semedê heqê hemwelatijan hem pawitişê heqanê Qanûnê Bingeynî hem zî averberdişê heqanê Qanûnê Bingeyînî verê verînan ra ke komelê sîvîlî û Baroyî xebatanê huqûqî û komelkîyan virazenê û zaf rey komxebatan teklîfê îktîdar û parlementoyî kenê, dewayan akenê û karanê êb. kenê. Xusûsî na mesela telîmatnameyê wezaretî rê Baroya Amedî zî dewa akerdîbi û o a dewa zî hetê Dadgeha Îdarî ya Berze  27.12.2023yî de ‘’betalkerdişê telîmetnayî’’ dabi.